Фінансавы рэсурс рэжыму вычарпаны

Экспэрт паведамляе аб немагчымасці знайсці грошы для выплаты заробкаў і пенсій.

Як могуць знізіцца даходы беларусаў? Што значыць з'яўленне крэдытаў на ежу? Ці ёсць перспектывы росту эканомікі ў бягучай сітуацыі? На гэтыя пытанні спецыяльна для Myfin.by адказала экспэртка Аналітычнага цэнтра "Стратэгія" Вікторыя Васілевіч.

Беларусам прапанавалі ежу ў крэдыт

Самая магутная гандлёвая сетка краіны абвясціла аб тым, што будзе выдаваць крэдыты на набыткі: «Е-дастаўка» ад «Еўраопта» ўжо прапануе тавары ў крэдыт. За хлеб з малаком беларусы змогуць разлічвацца цягам года, - калі кошт замовы перавысіць 50 рублё ... Пра што гэта кажа?

- Прадбачлівы банк забяспечвае даход свайго ўладальніка, справядліва мяркуючы пра падзенне даходаў насельніцтва ў сітуацыі краху эканомікі Беларусі. Асноўным акцыянерам Статусбанка з'яўляецца кампанія «Еўрагандаль», якая валодае ў тым ліку і сеткай крам «Еўраопт» і «Е-дастаўкай». Менавіта гэты банк заявіў, што будзе выдаваць крэдыты пад 24% на 12 месяцаў і пад 25% гадавых - на 36 месяцаў. (На момант падрыхтоўкі матэрыялу з усіх варыянтаў застаўся адзін - пад 25% на 36 месяцаў, - заўв. Myfin.by). Гэта прамыя крэдыты на пражыццё. Якое, насуперак абяцанням уладаў, будзе даражэць штомесяц для тых, хто скарыстаўся паслугай «Статусбанка» на 2,083% за месяц.

Пры гэтым ёсць абмежаванне - крэдыты на ежу не выдаюцца грамадзянам Беларусі старэйшым за 67 гадоў. Як жа так? Чаму ўладальнікі «Еўраопта» пазбаўляюць пенсіянераў старэйшых за 67 гадоў магчымасці купляць ежу ў крэдыт?

Бо калі чалавек робіць гэта, то ён хутчэй за ўсё купляе не труфелі і чорную ікру - гэта вымушаная мера, да якой людзі звяртаюцца тады, калі не могуць дазволіць сабе задавальненне элементарных патрэб за свой заробак або пенсію.

Прапанову гэту складана ацаніць - калі няма чаго есці, чалавек пойдзе на тое, каб за ўсялякія грошы пракарміць сваю сям'ю, дзяцей і магчыма нават унукаў. Больш за 2% на месяц - гэта высокі кошт для тых беларусаў, хто не мае іншых грошай, акрамя пазыковых. Праблему я бачу яшчэ і ў тым, што нават такі дарагі крэдыт у цяперашніх умовах не ўсе грамадзяне нашай краіны могуць сабе дазволіць.

Другая спроба

Выкажу здагадку, што з'яўленне гэтага крэдыту - адсутнасць магчымасці карыстацца картамі растэрміноўкі...

- Я так разумею, што яны засталіся, але снежны ком праблем у эканоміцы усёабдымны, і відавочна, што карты растэрміноўкі ўжо выкарыстаны многімі пакупнікамі - овэрдрафт жа не бясконцы, - а таму і з'явіўся новы крэдытны прадукт ад «Еўраопта».

Што цікава, у Беларусі не ўпершыню запускаюць такую праграму. Першая спроба датавана пачаткам ХХI стагоддзя, калі яна не знайшла водгуку з боку спажыўцоў нават у той нялёгкі момант у жыцці краіны.

І вось праз 25 гадоў у «стабільнай і квітнеючай» Беларусі з'явіўся крэдыт на ежу пад высокі (на погляд жыхара суседніх краін - Польшчы, Літвы, Латвіі, ды нават Расеі) адсотак. І на сёння ён, на маю думку, будзе запатрабаваны несумненна, - з той простай прычыны, што дзясяткі тысяч беларусаў даўно не атрымліваюць заробак, на які яны мелі б магчымасць пракарміць сям'ю і забяспечыць куплю прадметаў першай патрэбы - няхай гэта будуць прадукты, адзенне, абутак.

Не заробак - а дапамога за кошт бюджэту

Калі самая буйная гандлёвая сетка, якая ахоплівае ўсю тэрыторыю краіны, надумалася прадаваць ежу ў крэдыт, ці не гаворыць гэта пра сістэмныя праблемы з даходамі насельніцтва?

- Прымаючы гэтую пастанову, у кампаніі напэўна абапіраліся на шырокую статыстыку, якая пацвярджае, што пакупніцкая здольнасць беларускіх заробкаў вельмі нізкая. Але сітуацыя пагаршаецца тым, што ў апошнія гады на яе накладваецца нізкая плацежаздольнасць прадпрыемстваў, на якіх працуюць работнікі. Няма ніякіх перспектыў, - бо людзі фактычна атрымліваюць не заробак, а дапамогу з прычыны беспрацоўя - хоць юрыдычна гэта аформлена інакш.

Дзясяткі, нават сотні дзяржпрадпрыемстваў стратныя - яны працуюць на склад - хоць і вырабляюць нейкую прадукцыю, але рэалізаваць яе не могуць. У іх няма не тое што магчымасцяў развівацца, але нават магчымасцяў плаціць заробак сваім работнікам за кошт уласных сродкаў!

Гэтыя прадпрыемствы не здольныя забяспечыць рост заробкаў - ні за кошт сваёй эфектыўнасці, прадукцыйнасці працы, ніякім іншым чынам. Гэта замкнёнае кола, па якім сотні прадпрыемстваў «бегаюць», загнаныя туды некампетэнтным кіраваннем эканомікай.

Гэта адбывалася даўно, але ў апошнія гады комплекс праблем стаў абсалютна неразвязаны для цяперашняй улады.

Таму беларусы вымушаныя атрымліваць мізэрныя заробкі, якія памяншаюцца як у пакупніцкай здольнасці і валютным эквіваленце, так і ў параўнанні з пастаянным ростам даходаў нашых суседзяў - палякаў, літоўцаў, латышоў.

Справа дайшла да таго, што нават такі мізэр прадпрыемствы выплаціць у створанай цяперашняй уладай эканамічнай сістэме не могуць: у Гарадзенскай вобласці адно з прадпрыемстваў будаўнічай галіны (з паведамленняў работнікаў) толькі пасля пагрозы страйкам у лютым выдала смяхотны аванс - 10-15% ад заробку. Як людзям з сем'ямі пражыць на 50-70 рублёў два тыдні? Толькі калі браць ежу ў крэдыт - гэта відавочна.

Кліентаў у Статусбанка дадасца.

Ці ёсць у цяперашняй улады рэзервы? За кошт чаго яна можа паспрабаваць выправіць жахлівую сітуацыю беларусаў?

- Тэндэнцыя застаецца сумнай як для ўлады, так і для беларусаў - заробак падае: у студзені 2020 года налічаная («брудны» заробак, да выплаты падаткаў) складаў 1118,1 рубля (527,7 даляра паводле сярэднямесячнага курсу Нацбанка), у студзені 2021 года – 1 290 рублёў (502,6 даляра). Нават звесткі Белстата пацвярджаюць тое, што суседзі беларусаў атрымліваюць у 1,5-2 разы больш... Але гэта «тэмпература ў шпіталі, уключаючы морг і рэанімацыю» - медыянны значна ніжэйшы.

Да таго ж многія галіны паказваюць катастрафічнае падзенне заробкаў у параўнанні са студзенем 2020 года - у транспарце, турызме, грамадскім харчаванні, гатэльным бізнэсе заробкі ўпалі месцамі на 30%. Дзясяткі тысяч людзей наогул былі звольненыя. І гэтыя беларусы, у адрозненне ад суседзяў, не атрымалі ніякай рэальнай дапамогі ад дзяржавы. Так што яны - тыя самыя патэнцыйныя кліенты Статусбанка, вымушаныя купляць ежу ў крэдыт.

І што важней за ўсё - я прадбачу яшчэ большыя лічбы падзення ўзроўню даходаў беларусаў.

Праграмісты і пасяўная

- Адкуль эканоміка атрымае развіццё, за кошт якіх пунктаў росту? Учора гэта быў ІТ-сектар, сёння ён знішчаецца, і больш не будзе лакаматывам, які цягне нашу эканоміку. Так што падзенне ўсёй беларускай эканомікі аўтаматычна прывядзе да падзення прыбыткаў насельніцтва краіны.

Не варта забываць, што павялічаны ў многіх кірунках і групах тавараў ПДВ - гэта прамы падатак для папаўнення скарбніцы. Такім чынам, улада устурбавалася пра яе папаўненне, узняўшы падаткі? І чым, як не фігавым лістком, з'яўляецца пастанова Савета міністраў №100, абмежаваць рост коштаў на 62 прадукты харчавання і 50 тыпаў лекаў? Яна бліскуча пацвярджае тое, што ўлада разумее, што пачнецца дзікі рост коштаў, абумоўлены акурат яе пастановай - аб двухразовым узлёце ПДВ і ўзняцці іншых падаткаў.

Што з гэтага вынікае? Пры паскарэнні росту коштаў на шырокі спектр тавараў (у першую чаргу ПДВ таму віной) і вымыванне з паліц крам і аптэк названых у пераліку прадуктаў і лекаў беларусы атрымаюць пагаршэнне свайго становішча.

Эканоміка не мае перспектыў - я не бачу, за кошт чаго яна зможа выстаяць і дзе цяперашняя ўлада возьме грошы для выплат заробкаў і пенсій.

Да таго ж наперадзе пасяўная - на якую год таму ўляляшчылі больш як 1,8 млрд рублёў. У гэтым годзе спатрэбіцца больш за 2 млрд рублёў.

На што ва ўладзе Беларусі ёсць сродкі? На заробкі сілавому блоку. А на сацыяльныя праграмы, пенсіі? Калі ўрад пралічвае і агучвае вуснамі прэм'ера Рамана Галоўчанкі вясёлыя перспектывы разлікаў за ўжо існыя дзяржаўныя пазыкі, то чаму стаіць з працягнутай да Крамля рукой?

Відавочна і страшна: фінансавы рэсурс Беларусі вычарпаны. Эканоміка раскіданая, малы і сярэдні бізнэс падстаўлены пад астракізм і прысуджаныя з высокай трыбуны да «вышэйшай меры».

Надзея на розум, назапашванні, самаарганізацыю

Што будзе з заробкамі, даходамі? Чаго варта чакаць беларусам?

- Цалкам магчыма, што ўлада прыкладзе максімум намаганняў для таго, каб выдаваць усё больш рублёў, а Нацбанк у сваю чаргу (пакуль ім кіруе Павел Калавур) будзе ўсяляк перашкаджаць гэтай заганнай практыцы.

Пытанне ў тым - што ж у яго рэсурсу, перш за ўсё асобаснага - колькі ён зможа стрымліваць гэтыя намеры. Бо насуперак ягонай палітыцы варштат у другой палове 2020 года ўжо ўключылі - пачалася раздачы грошай хранічна стратным дзяржпрадпрыемствам - і гэта мільярды рублёў...

Падкрэслю, цяпер не час гаварыць аб рэальным росце даходаў - пры росце коштаў прадуктаў і іншых тавараў намінальнага росту заробкаў на некалькі адсоткаў будзе недастаткова нават для падтрымання ранейшай сітуацыі.

Рэальны ж пералік - што на запалкі (з Пастановы №100), што на каўбасу, - дае кожнаму беларусу дакладнае паняцце таго, што ён бяднее. Або галее. У залежнасці ад адпраўнога пункту.

У першую чаргу праз тое, што кошты растуць і будуць працягваць расці. Таму што бюджэт, які трашчыць па швах, павінен атрымліваць свой ПДВ - бо чым большая цана тавару, тым большы гэты падатак, ад выплаты якога «ні збегчы, ні схавацца». А з іншых крыніц паступлення ўсё менш.

Другая прычына - намінальны (хай і сімвалічны) рост заробкаў і прамая прычына гэтага - уключэнне варштату пры процьме стратных прадпрыемстваў.

У выніку вырасце ўвесь кошык валют - як даляр, так і еўра, і нават расейскі рубель.

Мяркую, калі эканоміка працягне кіравацца такім жа чынам - вялікія бюджэтныя сродкі будуць укладвацца ў стратныя прадпрыемствы - гэта прывядзе да яе поўнага краху.

І беларусам у такім выпадку трэба рыхтавацца выжываць, - за кошт уласных накапленняў, розуму, самаарганізацыі.