Эканаміст: «Дымавая завеса» хавае сур'ёзныя праблемы банкаў у Беларусі

Названы дзве галоўныя «болевыя кропкі» банкаўскіх актываў.

Вакол банкаўскай сістэмы сфармавалася дымавая заслона, усярэдзіне якой становіцца ўсё больш складана зразумець, што адбываецца ў рэальнасці.

Такім меркаваннем у аналітычным брыфе «Фінансавы сектар: статыстыка, факты, праблемы і перспектывы» падзяліўся старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC Дзмітрый Крук.

Афіцыйная «карцінка»

Канстатуе, што калі глядзець на лічбы афіцыйнай статыстыкі ў другім паўгоддзі 2020 і пачатку 2021, сітуацыю ў фінансавым сектары варта было б назваць добрай, ці як мінімум здавальняючай. Велічыня актываў, што не абслугоўваюцца, практычна не змяняецца з красавіка летась. Індыкатары дастатковасці капіталу, суадносіны эканамічнага і даступнага капіталу паказваюць на поўную абароненасць ад непрадбачаных рызык. А сітуацыя са станам ліквіднасці банкаў прымальная.

Як адзначае Дзмітрый Крук, калі здавольвацца гэтымі звесткамі, можна прыйсці да высновы, што ў нас у крэдытна-фінансавай сістэме усё добра. Але гэта моцна кантрастуе з мноствам фактаў і сведчанняў, што назіраюцца, а таксама са статыстычнымі звесткамі паводле іншых сфер эканомікі.

Фактары дэстабілізацыі

Адзін з самых яркіх прыкладаў, які сведчаць, што далёка не ўсё добра - фінансавае становішча карпаратыўнага сектара, асабліва дзяржпрадпрыемстваў, якое адчувальна аслабла за апошні год. На фоне хранічна высокай пазыковай абцяжаранасці і нізкай забяспечанасці ўласнымі абаротнымі сродкамі, многія з іх маюць сур'ёзныя цяжкасці з выкананнем сваіх абавязанняў. З кожным днём памнажаецца колькасць нарматыўных актаў, на падставе якіх задзейнічаюцца тыя ці іншыя інструменты падтрымкі з боку ўладаў. Усё гэта непазбежна павінна было адбіцца на якасці банкаўскіх актываў.

Эканаміст нагадвае, што летась на плацежаздольнасць фірмаў і якасць даўгоў паўплываў яшчэ адзін дэстабілізуючы фактар - абясцэньванне рубля. Аднак у індыкатарах, якія характарызуюць крэдытную рызыку банкаў, можна назіраць толькі слабы «след» гэтай тэндэнцыі.

Дадаткова, для банкаў меў месца сур'ёзны ўдар па стане ліквіднасці, асабліва валютнай, у выглядзе адтоку сродкаў з дэпазітаў фізічных асоб у эквіваленце амаль 2 млрд. даляраў, у тым ліку 1,7 млрд. даляраў - у замежнай валюце (з пачатку 2020 года).

Змена падлікаў

«Узнікае пытанне: у чым прычына розначытанняў паміж «вялікай карцінай», наступнай з банкаўскай статыстыкі, і з наяўных сведчанняў з іншых сфер? Адказ на яго звязаны з метадалогіяй разліку адпаведных статыстычных індыкатараў», - піша Дзмітрый Крук.

Ён тлумачыць, што ў 2020 годзе для банкаў былі ўведзеныя працэдурныя паслабленні пры разліку шэрагу ключавых паказчыкаў. Дзякуючы ім, банкі маглі забяспечыць выкананне нарматыўных патрабаванняў у гэтых паказчыках, без рэзкіх рухаў цела ў кіраванні сваімі актывамі і пасівамі.

Падобная сітуацыя - з ацэнкай паказчыка пакрыцця ліквіднасці. Пры яго разліку банкі могуць улічваць безадклікальную крэдытную лінію Нацбанка - гэта значыць сродкі, якія яны патэнцыйна могуць атрымаць, але якіх дэ-факта ў іх можа і не быць.

Карэкціроўка рэальнасці

Паводле ацэнкі Дзмітрыя Крука, такія працэдурныя паслабленні істотна ўплываюць на тое, што мы бачым у статыстыцы. Калі б яны дзейнічалі толькі на кароткім прамежку часу, то можна было б да іх ставіцца як тэхнічных. Маўляў, неўзабаве ўсё вернецца ў норму, і мы ўбачым адэкватную карціну. Але, ператвараючыся ў новую нармальнасць, такія паслабленні ствараюць больш маштабную праблему, чым тую, якія яны закліканы развязваць.

«Статыстычныя паказчыкі, якія і без таго не дасканалыя, усё ў меншай ступені адлюстроўваюць карціну, якую яны закліканы адлюстроўваць.

Прывяду аналогію. Уявім, што ў перыяд COVID усталёўваецца норма, што людзі, хворыя гіпертаніяй, перастаюць лічыцца хворымі. Ну ці пры нейкім форс-мажоры спушчанае кола ў аўтамабілі перастае лічыцца спушчаным, а перагарэлыя фары ўважаюць за працоўныя. Для гэтага можна знайсці абгрунтаванне: цяпер не час надаваць увагу такім дробязям і несці выдаткі, звязаныя з іх ліквідацыяй. Але ж чалавек па-ранейшаму можа памерці ад гіпертаніі, а спушчанае кола і непрацоўная фара - стаць прычынай ДТЗ!

У выніку выкарыстання працэдурных паслабленняў сёння вакол банкаўскай сістэмы сфармавалася дымавая заслона, усярэдзіне якой становіцца ўсё больш складана зразумець, што адбываецца ў рэальнасці. Гэта становіцца яшчэ адным фактарам паслаблення даверу да фінансавага пасрэдніцтва ў краіне, тады як банкаўская сістэма па эканамічнай логіцы павінна быць апорай такога даверу», - адзначае Дзмітрый Крук.

Рэчаіснасць

Як адзначае эканаміст, у 2019 і пачатку 2020 года гэтыя міжнародныя рэйтынгавыя агенцтвы (больш свежыя пакуль не даступныя) паказвалі: доля дэ-факта праблемных актываў у сістэмна значных беларускіх банках высокая і знаходзіцца пераважна ў дыяпазоне 8-14%. Такая доля праблемных актываў з'яўляецца падставай для хвалявання.

Прадстаўнікі Нацбанка агучваюць, што аб'ём патэнцыйна праблемных даўгоў дзяржсектара ацэньваецца прыкладна ў 14% ВУП. Гэта блізу 21 млрд. беларускіх рублёў або блізу 22% ад крэдытнай запазычанасці карпаратыўнага сектара. Напэўна значная частка гэтай сумы прыпадае на запазычанасці дзяржпрадпрыемстваў не перад банкамі, а перад бюджэтам. Аднак банкі з'яўляюцца канчатковым трымальнікам часткі запазычанасці дзяржсектара, якая аформленая на бюджэт, і іх гэтыя праблемы, несумненна, закранаюць.

Калі гаварыць пра стан ліквіднасці, то тут таксама ёсць нямала прыкмет, што сітуацыя далёкая ад бясхмарнай.

Нарэшце, у апошнія месяцы ўзнікаюць нестыкоўкі ў розных статкрыніцах у аперацыях Нацбанка з банкамі. Гэта дае падставы меркаваць, што акрамя адпаведных аперацый, інфармацыя пра якія публічна раскрываецца, задзейнічаюцца яшчэ нейкія механізмы выдачы ліквіднасці банкам. Калі гэта здагадка дакладная, то такія механізмы, найбольш верагодна, патрэбныя для стабілізацыі стану ліквіднасці асобных банкаў.

«Калі рэзюмаваць пералічанае вышэй, вазьмуся сцвярджаць, што сітуацыя ў банкаўскай сістэме напружаная. Болевыя пункты ўсё тыя ж: якасць актываў і ліквіднасць. Але вось наколькі яна напружаная - дымавая заслона ад нас хавае», - канстатуе Дзмітрый Крук.