Bloomberg: Як кампанія Ілана Маска робіць Расею адсталай і няздольнай да канкурэнцыі

Палёту Гагарына 60 гадоў, для Масквы такія вялікія рэчы ўжо ў мінулым.

Расейская касмічная індустрыя, якая калісьці была адной з перадавых, павінна задумацца над гэтым, - цытуе Bloomberg выданне unian.net.

Роўна 60 гадоў таму, усклікнуўшы "Паляцелі!", Юрый Гагарын здзейсніў касмічны палёт працягласцю 108 хвілін. Такім чынам, ён стаў першым чалавекам на арбіце, патрапіўшы на першыя палосы міжнародных газет і забяспечыўшы СССР вялікую піяр-перамогу. Даследаванне космасу застаецца моцным. А Гагарын стаў нацыянальным героем. Большасць расейцаў дагэтуль вераць, што іх краіна сярод лідараў у космасе.

Вядома ж, Масква назвала сваю першую зарэгістраваную вакцыну ад COVID-19 "Спадарожнік" у гонар першага спадарожніка, запушчанага ў 1957 годзе, які напалохаў Захад. І хоць Уладзіміра Пуціна нельга назваць энтузіястам міжпланетных падарожжаў, ён дакладна ведае пра вайсковы і геапалітычны ўплыў касмічнай праграмы.

Але Расея ўжо не тая сіла, якой калісьці была. Яе касмічная індустрыя пацярпела ад заходніх санкцый. Горш за тое, што камбінацыя з бюракратыі, вайсковай сакрэтнасці і эканомікі, у якой дамінуе дзяржава, не змагла паспрыяць развіццю прыватнага касмічнага сектара. А менавіта ён цяпер прасоўвае інавацыі ў ЗША. Візуалізацыя таксама адыгрывае вялікую ролю. Пекін, які запусціў свой першы спадарожнік у 1970 годзе, даволі дзёрзка спрабуе выйсці на арбіту Марса, сесці на яго паверхні і запусціць свае ровэры. І зрабіць усё гэта Кітай хоча акурат да 100-годдзя Кампартыі.

Настальгію можна зразумець. Першынство ў часы, калі напружанне Халоднай вайны дасягнула вяршыні, было заўсёды вялікім поспехам як у тэхналагічным, так і ў палітычным плане. І не важна, наколькі тонкім была перавага. Пісьменнік Стывен Уокер, які напісаў кнігу "За межамі" (Beyond) пра першы пілатаваны палёт у космас, заўважыў: у 1961 году ўсё магло адбыцца інакш, калі б ЗША не адклалі місію Алана Шэпарда. Пастанова была прынятая праз тое, што падчас тэставага палёту гаручае скончылася на дзве секунды раней, чым трэба.

Расея дагэтуль "цяжкавагавік". Яна застаецца адной з нямногіх краін, здольных адправіць людзей у космас. На працягу апошняга дзесяцігоддзя астранаўты ЗША спадзяваліся на расейскія "Саюзы", каб патрапіць на МКС. Але гэты перыяд скончыўся. І ранейшыя прарывы ўсё больш становяцца далёкім мінулым.

Развіццё новага пакалення ракет і касмічных апаратаў бясконца зацягваецца. Крэатыўнасці было занадта мала, а марнаванняў занадта шмат. Да таго ж былі некаторыя зневажальныя няспраўнасці. У 2011 годзе місія "Фобас-Грунт" павінна была стаць момантам вяртання Расеі да міжпланетным даследаванняў. Але яна так і не адбылася. У тым жа годзе NASA паспяхова запусціла марсаход Curiosity.

Старшыня Дзяржаўнага касмічнага агенцтва "Раскосмас" Дзмітрый Рагозін адрэагаваў з пагардай да поспехаў замежных прыватных кампаній, такіх як Space Exploration Technologies Ілана Маска. У 2014 годзе ён напісаў у Twitter, што ЗША спатрэбяцца батуты, каб адправіць сваіх астранаўтаў на МКС пасля таго, як Вашынгтон увёў санкцыі супраць расейскіх чыноўнікаў уключна з самім Рагозіным. Пасля таго ён таксама абвінаваціў Маска ў наўмысным несумленна цэнаўтварэнні.

Грошы - гэта частка праблем Расеі. Федэральныя выдаткі павялічыліся ў рублях, але скараціліся ў даляравым эквіваленце. Незалежны аналітык Павел Лузін адзначыў, што выдаткі на касмічную праграму 2020 года, стартавыя пляцоўкі і сістэму "ГЛОНАС" складалі 2,4 мільярда даляраў. Гэта ўдвая менш у даляравым эквіваленце, чым было выдаткавана ў 2013-м. ЗША спынілі куплю расейскіх ракетных рухавікоў РД-180, пазбавіўшы Маскву карыснага прытоку грошай. Важнай падтрымкай былі таксама амерыканскія выплаты за месцы ў "Саюзах" для палётаў на МКС. Таму калі SpaceX адправілі астранаўтаў на арбіту летась, гэта быў трывожны сігнал для Расеі.

"Батут спрацаваў", - пажартаваў Маск.

Раскосмас разглядаў змены, але яго ключавыя ініцыятывы так і не дайшлі да стадыі плана. Стартавая пляцоўка "Усходні" на Далёкім Усходзе павінна была забяспечыць расейскую аўтаномію і скараціць залежнасць ад пляцоўкі "Байканур" у Казахстане. Але экспэрты кажуць, што складаныя сібірскія глебы і ўмовы ў акіяне могуць зрабіць прызямленне небяспечным. Гэта прыцягнула непажаданую ўвагу і гнеў Пуціна праз затрымкі, перавышэнне бюджэтаў і карупцыйныя абвінавачванні.

Сямейства ракет "Ангара", праца над якім доўжыцца ўжо чвэрць стагоддзя, выглядае ўжо занадта дорага. Распрацоўка новага пілатаванага касмічнага апарата трашчыць. Без яго Расеі будзе складана дабрацца да Месяца. Планы пабудаваць грузавы касмічны карабель для хуткіх і танных запускаў таксама здаюцца мала імавернымі.

Масква намагае на цэнтралізаваным кантролі і сакрэтнасці, адпрэчваючы важнасць росквіту камерцыйнага сектара, які мог бы даць Расеі ўласны аналаг SpaceX. Прыватныя расейскія кампаніі затрымаліся ў тым, што інсайдэры называюць рэгулятарнай і бюракратычнай пустыняй. Нават папярэднія спробы прыцягнуць капітал і інкубаваць касмічныя стартапы у кластары накшталт Крамянёвай даліны атрымалі мала поспехаў, але мелі прыкметныя няўдачы.

Паколькі супрацоўніцтва Расеі з ЗША ў касмічнай галіне пад пытаннем, з'явіліся ідэі зблізіцца з Кітаем у гэтым полі. Прагучалі планы пабудаваць супольную доследную станцыю на Месяцы. Але Кітай песціць уласныя амбіцыі і хоча быць цалкам самадастатковым.

У артыкуле пра першыя дні SpaceX журналіст Эрык Бергэр працытаваў навукоўца, які даследаваў ліхаманкавыя намаганні кампаніі і яе здольнасць залучаць маладых інжынераў.

"У доўгатэрміновай перспектыве талент перамагае досвед, як і прадпрымальніцкая культура перамагае спадчыну", - сказаў навуковец.

Без змен у палітычнай і эканамічнай структурах Расея будзе адставаць. І гэта дрэнныя навіны для краіны, якая калісьці запусціла ў космас Гагарына.