Наталля Радзіна: Заклікаю ўсіх лідараў апазіцыі патрабаваць эканамічных санкцый супраць рэжыму

Толькі так мы зможам абараніць свабоду.

Галоўная рэдактарка сайта Charter97.org Наталля Радзіна ў студыі «Белсату» пракаментавала атаку уладаў на сайт tut.by і свабоду слова ў Беларусі.

Сайт Charter97.org падрыхтаваў стэнаграму размовы

Вядоўца «Белсата»: У нас у студыі галоўная рэдактарка «Хартыі-97» Наталля Радзіна. Добры дзень, Наталля.

Наталля Радзіна: Добры дзень.

Вядоўца «Белсата»: Наталля, мы сёння з аднаго боку ўсё як быццам дзівімся з таго, што адбываецца, але з другога боку былі ўжо і забойствы журналістаў: гэта Дзмітрый Завадскі, гэта Павел Шарамет, гэта Алег Бябенін. Таксама «Хартыя-97» ужо шмат гадоў працуе ў падпольным рэжыме. Ці здзіўляе цябе, што сёння адбываецца?

Наталля Радзіна: Не, мяне гэта не здзіўляе. Свабода слова ў Беларусі знішчаецца пастаянна. І увогуле яна на сёння практычна знішчаная.

«Хартыя-97» пераследуецца апошнія 10 гадоў самым актыўным чынам. У нас быў забіты заснавальнік Алег Бябенін, журналісты сайта былі арыштаваныя, многія кінутыя ў турмы, масава распачатыя крымінальныя справы. Цяпер мы вымушаны працаваць з-за мяжы. У 2018 годзе «Хартыю» заблакавалі. Я тады папярэджвала ўсіх калег, уключаючы і заснавальніка tut.by Юрыя Зісера, што калі не будзе ўсеагульнай салідарнасці і не будзе жорсткай рэакцыі з боку еўрапейскіх структур, то ў Беларусі свабода слова будзе знішчана канчаткова. Тое, што мы сёння бачым, мяне зусім не здзіўляе.

Чаго мы чакаем ад фашысцкага рэжыму? Чаго мы чакаем ад бандытаў, якія захапілі ўладу? Цалкам зразумела, што яны сёння знішчаюць усё жывое, што засталося. Не можа быць ніякіх дамоўленасцяў з гэтым рэжымам, не можа быць ніякіх мірных пагадненняў аб нейкім суіснаванні. Не можа быць пазіцыі «і нашым, і вашым».

Цалкам зразумела, што сёння рэжым патрабуе ад медый, каб яны абслугоўвалі яго, альбо яны будуць знішчаны. Атрымліваецца, што пазіцыя tut.by, які заўсёды займаў становішча «над сутычкай», больш непрымальная для гэтага рэжыму. Таму што ў гэтай сітуацыі трэба разумець, што мы маем справу з хунтай, якая сёння будзе знішчаць усіх.

Я хачу нагадаць, што ў турмах сёння знаходзяцца тысячы палітычных зняволеных, улада нелегітымная, улада нідзе не прызнаная. Яна сёння ўтрымлівае сітуацыю выключна ўзброеным шляхам. Чаго мы хочам ад гэтай улады?

Сёння я хачу заклікаць ўсіх лідараў апазіцыі, тут выступала Святлана Ціханоўская, калі яна хоча быць лідаркай нацыі - яна абавязаная сёння не проста паведамляць Еўракамісіі і іншым еўрапейскім структурам пра сітуацыю з tut.by, яна павінна патрабаваць неадкладных эканамічных санкцый супраць гэтага рэжыму.

Вядоўца «Белсата»: Cвятлана Ціханоўская патрабуе ўвесці эканамічныя санкцыі. Акурат Злучаныя Штаты ўжо ўвялі гэтыя санкцыі.

Наталля Радзіна: На жаль, яна робіць гэта непаслядоўна, гэта значыць адзін раз яна кажа пра эканамічныя санкцыі, наступныя дзесяць разоў выключна аб персанальных санкцыях. Я хачу сказаць, што на гэты рэжым уплываюць толькі эканамічныя санкцыі.

Вядоўца «Белсата»: А ці не таму гэты рэжым так раззлаваны, што менавіта ўводзяцца гэтыя санкцыі. І ўсе гэтыя дзеянні - гэта злосць у агоніі.

Наталля Радзіна: Вы блытаеце прычыну і вынік. Сапраўды менавіта эканамічныя санкцыі наносяць удар па рэжыме, калі яны будуць уведзеныя ў поўнай меры. Пакуль іх няма. Толькі ЗША прыстрашылі, што яны ўвядуць, але санкцыі яшчэ не ўвайшлі ў дзеянне.

Калі гэтыя санкцыі будуць сінхранізаваныя з Еўразвязам, калі яны будуць уведзеныя ў дачыненні да большай колькасці прадпрыемстваў, у тым ліку «Беларуськалію», тады гэта сапраўды ударыць па рэжыме і спыніць дыктатуру. Паверце мне, рэжым абрынецца на працягу некалькіх тыдняў, калі гэта адбудзецца.

Я ведаю рабочых беларускіх прадпрыемстваў, вельмі многіх, якія мне кажуць: «Мы хочам, каб былі гэтыя санкцыі. Таму што мы ўсё адно жывём сёння ў жудасных умовах, мы баімся выходзіць на двор…»

Вядоўца «Белсата»: З іншага боку, гэтыя працоўныя таксама могуць проста не хадзіць на працу. І рэжым таксама абрынецца за два тыдні.

Да нашай размовы далучаецца Андрэй Бастунец, старшыня «Беларускай асацыяцыі журналістаў». Вітаем вас.

Андрэй Бастунец: Добры дзень.

Вядоўца «Белсата»: «Беларуская асацыяцыя журналістаў» сёння - гэта структура, якая можа нейкім чынам абараніць журналістаў ці гэта структура, якая сама сёння патрабуе абароны?

Андрэй Бастунец: Я думаю, што пастаноўка пытання не вельмі добрая. Мы структура, якая павінна абараняць журналістаў, мы гэта робім. Наколькі нашы дзеянні могуць быць паспяховыя - гэта залежыць, на жаль, не толькі ад нас, не толькі ад юрыстаў, з якімі мы супрацоўнічаем, не толькі ад нашых кантактаў.

Сёння хтосьці называе сітуацыю прававым дэфолтам, хтосьці называе яе, як мне спадабалася вызначэнне, якое дала калега з нашай арганізацыі: «тэрыторыя свабоднага палявання», свабоднага палявання на нас. Аб'ектам гэтага палявання з'яўляюцца і журналісты, і БАЖ, але мы спрабуем рабіць усё, што мы можам рабіць, спрабуем гэта рабіць унутры краіны.

Дарэчы, я вельмі Наталлю паважаю і добра яе ведаю, але я ўпэўнены, што вольнае слова ў краіне не забітае і свабода слова магчымая толькі тады, калі людзі працуюць у полі, нават з таго ж самага «Белсата» працуюць менавіта ўнутры краіны, іх на напраўду трэба падтрымліваць і гэта вельмі цяжка.

Вядоўца «Белсата»: Я думаю, што і «Белсат» і «Хартыя» падтрымліваюць сваіх людзей, якія працуюць у полі. Мы ўсе ведаем, што без гэтых людзей мы не ў стане працаваць.

Наталля Радзіна: Натуральна. Вядома, я хачу выказаць салідарнасць з усімі беларускімі журналістамі, якія сёння працягваюць працаваць у Беларусі. Я ведаю, што гэта велізарная рызыка. Нашы журналісты таксама вымушаныя працаваць у падполлі.

Сёння я хачу сказаць журналістам tut.by, што калі яны хочуць заставацца незалежнымі журналістамі, неабходна вучыцца працаваць у падполлі, магчыма, патрэбная рэдакцыя за мяжой, каб працаваць без ціску з боку ўладаў. Неабходна выходзіць у сацыяльныя сеткі. Нарэшце, у нас ёсць Telegram-каналы ва ўсіх. Ёсць сціжма спосабаў абыходу блакавання. У XXI стагоддзі знішчыць цалкам свабоду слова гэты рэжым не ў стане, гэта цалкам зразумела. Галоўнае выконваць сваю місію: казаць людзям праўду пра тое, што адбываецца.

Вядоўца «Белсата»: Генпракуратура агучыла прычына блакавання сайта tut.by. Давайце паслухаем.

Заява Генпракуратуры аб блакаванні сайта tut.by.

Вядоўца «Белсата»: Андрэй, мы незалежныя журналісты вядома ведаем усю адказнасць. Мы не нейкая абраная каста і ціснуць на нас гэтак жа, як і на ўсіх астатніх палітвязняў, іншых людзей у Беларусі. Пытанне ў тым, што з гэтым рабіць?

Андрэй Бастунец: Хацелася б вярнуцца да слоў, якія сказаў прадстаўнік пракуратуры. Вось калі б пракуратура таксама адсочвала дзейнасць міліцыі, сваю ўласную дзейнасць, юрыдычную адукацыю прадстаўнікоў органаў, якія павінны займацца назіраннем за сітуацыяй з законнасцю, то гэтыя словы проста не маглі тут прагучаць.

Вядоўца «Белсата»: Відавочна, што пракуратура парушае, пракуратура не займаецца тым, чым павінна займацца.

Андрэй Бастунец: Я яшчэ хачу сказаць адно: сам факт, што ўсё гэта адбываецца ў пазасудовым парадку, гэта ўсё можа стаць падставай для абмеркавання сітуацыі. Калі б нашы суды не працавалі гэтак жа, як працуе наша пракуратура або міністэрства інфармацыі. Выбачайце, цяпер паўтарыце ваш пытанні.

Вядоўца «Белсата»: Я разумею, што эмоцыі, але што з гэтым усім рабіць?

Андрэй Бастунец: Толькі тое, што мы робім. У нас не так шмат інструментаў. Нашы самыя галоўныя інструменты - гэта слова і салідарнасць. Гэта ўсё, што мы можам выкарыстоўваць. Калі я кажу «мы», я маю на ўвазе ўсю грамадзянскую супольнасць.

Вядоўца «Белсата»: Вядома, мы журналісты не можам узяць аўтаматы ў рукі і заклікаць таксама і людзей браць аўтаматы ў рукі. Хоць нас часта ў гэтым абвінавачваюць. Наталля, якое яшчэ ў гэтай сітуацыі можа быць выйсце? Можа, мы робім нешта не так, як незалежныя медыя?

Наталля Радзіна: Мы ўсё робім так. Я хачу сказаць, мы зараз спрабавалі каментаваць заяву пракурора, але ў Беларусі, увогуле, не толькі Лукашэнка самазванец, які незаконна захапіў уладу, але і ўсе гэтыя пракуроры дакладна такія ж самазванцы. Яны ўсе нелегітымныя.

Гэты пракурор яшчэ адкажа перад судом за ўсе свае заявы. Калі яны думаюць, што яны нешта прамармыталі і мы, журналісты, забыліся... Не! Усе зафіксавана. І ён потым будзе адказваць перад законам за тое, што ён знішчаў вольнае слова ў Беларусі.

Што рабіць? Журналісты - гэта беларусы, гэта прадстаўнікі беларускага народа. Мы сапраўды такія ж грамадзяне гэтай краіны, як і ўсе астатнія. Нам усім трэба змагацца сёння з гэтай хунтай, якая захапіла ўладу. І няма іншага шляху ні ў каго з нас, ні ў каго з беларусаў, незалежна да якой прафесіі або да якой групы ён належыць, акрамя таго, як змагацца. Таму што інакш мы не выжывем.

Яны ўжо перайшлі ўсе межы. Далей будзе горш. Яны ўжо беспакарана забіваюць, іх трэба спыніць. Спыніць іх могуць толькі масавыя пратэсты, страйкі і жорсткія эканамічныя санкцыі. Вось гэта сёння павінен зразумець кожны беларус.

Вядоўца «Белсата»: Гэта беларусы разумеюць, магчыма не ўсе, але таксама ў грамадстве кіруе страх і вакол грамадства адбываецца татальны тэрор.

Наталля Радзіна: Зараз ідзе вайна ў Ізраілі, у мяне там жыве вельмі шмат сяброў. У іх няма гэтага стану страху, дэпрэсіі, заняпаду сіл, нежадання нешта рабіць. Яны проста разумеюць, што трэба абараняць сваё жыццё, абараняць сваю краіну. Сёння дакладна таксама беларусы павінны разумець, што трэба змагацца, бо можна залегчы на дно, сысці ў дэпрэсію, нічога не рабіць, уцячы і забыцца пра існаванне сваёй краіны, але гэта не выйсце.

Сёння мы, беларусы, якія за мяжой, беларусы, якія ўнутры краіны, мы павінны быць разам, дапамагаць адзін аднаму і разумець, што калі мы не будзем супраціўляцца - нас знішчаць усіх. Тое, што адбылося з tut.by - гэта паказчык. Немагчыма ўседзець на дзвюх крэслах. Немагчыма дамовіцца з бандытамі. Не сёння, дык заўтра яны ўсё адно вас падмануць і ўсё адно знішчаць.

Вядоўца «Белсата»: Гэта як дамаўляцца з тэрарыстамі. Андрэй, ці дастаткова ў нашым журналісцкай супольнасці салідарнасці? Як вы гэта бачыце?

Андрэй Бастунец: Я адкажу, бо мне вельмі прыкра цяпер чуць словы пра тое, што tut.by спрабаваў уседзець на дзвюх крэслах і дамовіцца з тэрарыстамі.

Гэта прыкладна тое ж самае, што праўладны сайт журналістаў зараз напісаў наконт tut.by, яны нас крытыкуюць, а пра іх напісалі: пайшлі ў Парк высокіх тэхналогій, каб скарыстацца тымі перавагамі, якія могуць атрымаць.

Я ведаю tut.by як адзін з найбольш прафесійных рэсурсаў. Фактычна менавіта таму яны і з'яўляюцца самым папулярным інфармацыйным рэсурсам у Беларусі. Я ведаю журналістаў, якія ўжо прайшлі, прабачце, праз шмат і крымінальных, і адміністрацыйных спраў, затрыманняў, але заставаліся ў краіне і рабілі сваю справу.

Я ведаю, што гэта ціск спрыяў таму, што сышоў з жыцця цяжка хворы Юрый Зісер, але ніхто не ведае, як бы ён трымаўся, калі б гэтага ціску на яго не было.

Tut.by стаў ахвярай менавіта таму, што спрабаваў выкарыстаць тыя стандарты журналістыкі, якія агульнавядомыя і ад якіх вельмі далёка, невядома дзе беларуская дзяржава, калі мы паглядзім на БТ. Трэба мець сталёвыя нервы, каб глядзець пэўныя выпускі навін.

Таму я хацеў бы яшчэ раз сказаць, што не спроба ўседзець на дзвюх крэслах, а спроба зрабіць прафесійна сваю журналісцкую справу і тыя поспехі, якіх дасягнуў tut.by у гэтым кірунку, менавіта яны сталі падставай таго, што іх спрабуюць знішчыць, каб гэты найбольш сур'ёзны інфармацыйны рэсурс у Беларусі страціў сваю аўдыторыю.

Наталля Радзіна: Я хачу адказаць Андрэю, што акурат усе медыі, якія рэпрэсуе рэжым - і тэлеканал «Белсат», і «Хартыя» - прафесійна выконвалі сваю працу і менавіта таму яшчэ раней патрапілі пад рэпрэсіі.

Я прапаную не мерацца, хто больш прафесійны, а ў першую чаргу проста разумець, што сёння ў Беларусі знішчаецца свабода, а наша задача з гэтым змагацца. Чарговым разам хачу выказаць салідарнасць з журналістамі tut.by, але хачу сказаць, што гэтая сітуацыя была прагназаванай, што мы да гэтага прыйдзем. Што паступова, як я і казала, будуць знішчацца спачатку адны, потым іншыя, потым трэція. Сітуацыя цягнецца не адзін год, яна доўжыцца больш за дзесяць гадоў, а наогул - з першага дня прыходу Лукашэнкі да ўлады, калі ён захапіў тэлевізію, радыёстанцыі, знішчыў незалежныя газеты.

У 2010 годзе была спроба знішчыць «Хартыю», потым пачаліся рэпрэсіі супраць «Белсата», і трэба ў тым ліку Беларускай асацыяцыі журналістаў, яшчэ больш апантана біць у званы, заклікаць Еўразвяз да сур'ёзных санкцый. Тады была надзея ў некаторых беларускіх журналістаў, што «мы пераседзім, мы пачакаем, хай гэтых знішчаюць, а мы ўратуемся». Не, спадарства, ніхто цяпер не ўратуецца. Трэба сапраўды аб'ядноўвацца ўсім разам. Не дзяліцца, хто больш прафесійны, хто болбш рэвалюцыйны, а проста быць разам і ў рэшце перамагаць, каб жыць у нармальнай краіне.

Вядоўца Белсата: Сённяшні наш эфір ёсць і будзе пацвярджэннем таго, што мы, незалежныя журналісты, усе разам. «Хартыя-97», «Белсат», Беларуская асацыяцыя журналістаў, блогер Nexta, іншыя нашы калегі - усе мы разам.