Як Расея падагравае супярэчнасці паміж Балгарыяй і Паўночнай Македоніяй

Выявіўся яшчэ адзін «фронт» у цяперашнім супрацьстаянні РФ і Балгарыі.

Гэтым разам ён праходзіць - на шчасце, у пераносным сэнсе - па тэрыторыі іншай балканскай краіны, Паўночнай Македоніі, паведамляе «Радио Свобода».

Апошняе на гэты момант расейска-балгарскае сутыкненне было выклікана, як вядома, «абгрунтаванай здагадкай» балгарскай пракуратуры пра ўзаемасувязь паміж выбухамі, што адбываліся на працягу некалькіх гадоў на зброевых складах у Балгарыі, падобнымі здарэннямі «ў іншых краінах» (маецца на ўвазе нашумелая «справа Врбетыцэ») і спробай атручвання трох балгарскіх грамадзян, у тым ліку гандляра зброяй Емяльяна Гебрава. Незадоўга да заявы ўладаў Балгарыі і практычна адначасова з абвяшчэннем у Празе пра магчымае дачыненне расейскай вайсковай разведкі да выбухаў у Врбетыцэ амбасада Расеі ў Скоп'е, сталіцы Паўночнай Македоніі, апублікавала ў твітэры наступны тэкст:

«80 гадоў таму, 18 красавіка 1941 годы, Балгарыя, тагачасны саюзнік фашысцкай Нямеччыны, напала на Македонію. Праз два месяцы нацысты напалі на СССР. Вечная памяць расейцам, македонцам і іншым адважным воінам, якія ваявалі супраць нацысцкай чумы».

Гэта заява была неадкладна абвешчаная ў Балгарыі абсурднай і правакацыйнай. Як - расейскія дыпламаты забыліся, што ў 1941 годзе ніякай Македоніі ў цяперашнім выглядзе не існавала? І што на той момант, вясной 1941 года, дарэчы кажучы, СССР, які падпісаў пакт Молатава - Рыбентропа, быў тактычным хаўруснікам нацысцкай Нямеччынай, як і Балгарыя?

Афіцыйная прадстаўніца МЗС РФ Марыя Захарава, адказваючы на брыфінгу на пытанне балгарскага журналіста аб тым, ці не настройвае Расея Паўночную Македонію супраць Балгарыі, сказала: у допісу, у якім згадваецца напад Балгарыі на Паўночную Македонію, прыведзены толькі гістарычныя факты, і дадаваць да гэтага нейкія эмацыйныя каментары недарэчна.

З гістарычнымі фактамі, аднак, усё не так проста. Гаворка ідзе пра адно з самых заблытаных і балючых пытанняў у гісторыі Балкан.

Усё гэта ў Маскве добра вядома. Але вядома і іншае - што Паўночная Македонія перажывае зараз драму (не) уступлення ў Еўразвяз, шлях у які ёй блакуе зараз ужо Балгарыя. Яна патрабуе ад суседа таго, што ў Скоп'е здаецца амаль немагчымым: напрыклад, перапісаць школьныя падручнікі, указаўшы ў іх, што да моманту вызвалення ад фашыстаў у 1944 годзе македонскай гісторыі папросту не было - яна з'яўлялася часткай балгарскай. Прызнаць, што македонскую нацыю ўжо пасля вайны заснаваў Іосіп Броз Ціта, які дзейнічаў з геапалітычных меркаванняў і які імкнуўся ліквідаваць балгарскую ідэнтычнасць у гэтай частцы Балканаў. Прапануецца таксама не называць у афіцыйных дакументах Еўразвязу афіцыйнай мовай краіны македонскую, бо такой нібыта не існуе, а ёсць дыялект балгарскай мовы. Кансультацыі дзвюх краін зайшлі ў тупік, цяпер чарговым пасярэднікам паміж імі падахвоцілася стаць Аўстрыя. Прэм'ер-міністр Паўночнай Македоніі Зоран Заеў настроены хутчэй песімістычна: сяброўства ў ЕЗ за кошт страты нацыянальнай ідэнтычнасці і мовы нам не патрэбнае, кажа ён.

Новыя палены ў агонь гэтых супярэчнасцяў, падкінутыя расейскім пасольствам, як бы дапаўняюць меркаванне міністаркі замежных спраў Балгарыі Кацярыны Захарыевай: «Македанізм» (тэзіс пра тое, што насельніцтва Вардарскай Македоніі з'яўляецца асобнай македонскай нацыяй, адрознай і ад балгараў, і ад сербаў) - гэта геапалітычная ідэя, якую падтрымлівае Бялград і Масква». Захарыева ўказвала пры гэтым на тэндэнцыю збліжэння Паўночнай Македоніі з Сербіяй - так, у пачатку гэтага года было абвешчана аб вяртанні ў македонскія школы праграм вывучэння сербскай мовы і культуры, чаго не было з 2007 года.

Міністр выказваецца яшчэ адносна дыпламатычна, як ёй і належыць згодна з пасадай. Больш радыкальныя палітыкі ідуць далей - так, маленькая балгарская нацыяналістычная партыя «Годнасць» выказала пратэст у такіх выразах: «Македанізм - ідэалагічная канцэпцыя, створаная велікасербскай палітыкай на Балканах і навязаная палітыкай Камінтэрна... (Камінтэрн па ўказанні СССР, які лічыў сябе праціўнікам манархічнай Югаславіі, яшчэ ў 1930-я гады заявіў аб прызнанні македонскай нацыі). Паважаныя расейскія сябры, гэтыя і падобныя выказванні не спрыяюць паляпшэнню адносін паміж нашымі краінамі. Добра было б вам усвядоміць, што пакуль вы не перастанеце падтрымліваць македанізм, адносіны паміж Балгарыяй і Расеяй ніколі не будуць такімі, якімі яны могуць і павінны быць, а русафобія ў Балгарыі будзе пастаянным і нязменным фактарам».

Такія заклікі не перашкодзілі амбасадзе Расеі ў Скоп'е павіншаваць 5 траўня ўсіх македонцаў з Днём македонскай мовы, «усталяваным у гонар прыняцця ўрадам Народнай Рэспублікі Македоніі 5 траўня 1945 года алфавіту македонскай мовы ў якасці афіцыйнай». Гэты эпізод можа быць не гэтакім ужо бяскрыўдным, калі ўлічыць яго перадгісторыю, звязаную ўжо з Балгарыяй. Летась на выставе ў Расейскім культурна-інфармацыйным цэнтры ў Сафіі, прысвечанай Дню славянскага пісьменства і культуры, святыя Кірыл і Мяфодзій былі названыя «рэфарматарамі славянскай азбукі». Кірыл і Мяфодзій не маглі стварыць славянскі алфавіт, бо адзінай славянскай мовы няма, а навязванне тэзіса славянства - прадукт савецкага ціску, заявіў тады былы дырэктар балгарскай Нацыянальнай бібліятэкі пісьменнік Кірыл Тапалаў. Нельга рэфармаваць тое, чаго яшчэ не было: Кірыл і Мяфодзій стварылі глаголіцу на аснове старажытнабалгарскай мовы, а кірыліца з'явілася пазней, падкрэсліў Тапалаў.

У 2017 годзе, нагадаў ён, прэзідэнт Расеі Пуцін моцна зачапіў балгарскую грамадскасць, заявіўшы прэзідэнту Паўночнай Македоніі Георге Іванову, што 24 траўня - «урачысты дзень» у Расеі праз Дзень славянскага пісьменства, «а пісьменнасць прыйшла да нас як раз з македонскай зямлі». «Усё гэта не выпадкова. Трэба адпомсціць Балгарыі і паказаць ёй, што яна ідзе ў няправільным кірунку», - растлумачыў балгарскі прафесар. Дэпутаты Народнага сходу Балгарыі прынялі ўсю гэтую гісторыю настолькі блізка да сэрца, што пастанавілі перайменаваць адно з самых прыкметных нацыянальных святаў - Дзень балгарскага асветы, культуры і славянскага пісьменства - у Дзень святых братоў Кірыла і Мяфодзія, балгарскай азбукі, асветы, культуры і славянскай літаратуры.

Так у расейска-балгарскіх дачыненнях перапляліся некалькі канфліктаў - гісторыка-дыпламатычны, культурны і разведвальна-палітычны. На піку шпіёнскага скандалу балгарскі бок зрабіў неардынарны крок, раскрыўшы змест гутаркі са спецыяльна запрошанай для гэтага ў МЗС Элеанорай Мітрафанавай, новай расейскай амбасадаркай. Увага пасла была звернута, гаворыцца ў афіцыйным паведамленні пра гэта, на некаторыя публічныя камэнтары расейскіх прадстаўнікоў, якія балгарскі бок уважае недарэчнымі. «Мы партнёры і хаўруснікі ў рамках ЕЗ і NATO, але гэта не значыць, што ў нас ёсць гаспадары, як вы нядаўна заяўлялі ў СМІ. Балгарскія службы працуюць выключна ў інтарэсах нацыянальных інтарэсаў», - сказала міністарка Захараева амбасадарцы РФ. Яна настойліва прасіла, каб расейскія дыпламаты спынілі здзяйсняць дзеянні, несумяшчальныя з Венскай канвенцыяй аб дыпламатычных дачыненнях.

Днём раней міністарка падкрэслівала ў эфіры тэлекампаніі NovaTV: «Мы хочам развіваць турызм, у тым ліку для гасцей з Расеі, і мець раўнапраўныя адносіны з Масквой, але не коштам нацыянальнай бяспекі Балгарыі». З турызмам на гэты момант не ўсё ясна: сярод мясцовых тураператараў цыркулююць паведамленні аб тым, што Расея збіраецца «адпомсціць» Балгарыі, сарваўшы гэтым летам групавыя паездкі сваіх грамадзян на чарнаморскае ўзбярэжжа. Цяпер тут чакаюць публікацыі абяцанага кіраўніком МЗС РФ Сяргеем Лаўровым спісу недружалюбных Расеі дзяржаў, спадзеючыся на лепшае.