Што чакала дома падлеткаў, якія працавалі на немцаў у Нямеччыне?

Жорсткая праўда пра лёс простых людзей у пасляваенным СССР.

Падчас Другой сусветнай вайны з СССР на прымусовыя працы ў Нямеччыну было сагнана звыш 5 млн чалавек.

Сярод іх шмат падлеткаў. Калі прыйшоў час вярнуцца дадому, остарбайтэры востра адчулі непрыманне з боку ўладаў і землякоў.

Ім прысвячалі неадназначныя плакаты, не давалі паступіць у ВНУ і часцяком глядзелі як на грамадзян другога гатунку.

Пра тое, з якой несправядлівасцю давялося сутыкнуцца гэтым людзям, на прыкладзе свайго роднага дзеда распавяла калумністка Каця Статкус:

- Я саджуся пісаць тэкст, за які мне страшна брацца. Ён — пра дзяцей, сагнаных у час Вялікай Айчыннай вайны з акупаваных тэрыторый у Нямеччыну на прымусовыя працы.

А яшчэ ён пра неверагодна любімага і дарагога для мяне чалавека, пра майго дзядулю. У 16 гадоў яго пасадзілі на цягнік і павезлі з роднай Курскай вобласці пад Лейпцыг працаваць на самалётнай фабрыцы.

Колькі іх яшчэ было такіх падлеткаў з акупаваных немцамі тэрыторый, якія атрымалі позву і павінны былі ў лічаныя гадзіны сабрацца і сесці ў таварныя вагоны, у якіх іх везлі невядома куды?

Ці быў у гэтых людзей нейкі выбар? За непрыход аднаго тут жа маглі расстраляць усю сям'ю. Хоць былі і тыя, хто сапраўды паверыў тады нямецкай прапагандзе: на акупаваных тэрыторыях у пачатку трыццатых гадоў (магу з упэўненасцю казаць пра Курскую вобласць і пра Крым) людзі перажылі страшны голад, многія яшчэ памяталі яго, у кагосьці ў галодныя гады загінулі родныя, браты, сёстры.

Дзядуля таксама распавядаў, што былі хлопцы з яго вёскі, якія пры пасадцы на цягнік сапраўды радасна крычалі «Wir fahren nach Deutschland!» («Мы едзем у Нямеччыну!») і думалі, што хоць там ім не давядзецца галадаць.

У пачатку гэтага года выдавецтва «Компас-гід» выпусціла новую кнігу расейскай пісьменніцы Вольгі Громавай «Вальхен». Яна пра дзяўчынку Валю з Крыма, якая таксама непаўналетняй была сагнаная з роднага горада: ёй нават позва не прыходзіла, яе проста адлавілі на рынку ў дзень адпраўкі остарбайтэраў і запіхнулі ў набіты бітком цягнік.

Спачатку Валя была ў Нямеччыне ў працоўным лагеры і працавала на тарфяных працах, а потым ёй пашанцавала — яе забраў да сябе дадому (ці ўсё ж дакладней сказаць, набыў, бо тыя, хто насіў нашыўку OST, былі рабамі) адзін нямецкі фермер, у якога было трое дзяцей і за якімі Валя цяпер прыглядала і дапамагала сям'і па гаспадарцы.

Прыкладна гэтак жа пашанцавала і майму дзядулю - у нейкі момант яго забраў з вельмі цяжкай працы на самалётнай фабрыцы дадому адзін паджылы немец, якому патрэбен быў сталярны чаляднік.

Калі б гэтага не здарылася, мой дзед наўрад бы дажыў да вызвалення ў 1945 годзе ў працоўным лагеры пад Лейпцыгам у горадзе Таўха.

Калі тую частку Нямеччыны, дзе знаходзіўся дзядуля, вызвалілі амерыканскія жаўнеры, усіх, каго прымусова сагналі з акупаваных тэрыторый, абавязалі вярнуцца ў СССР.

Непрыход ставіў пад пагрозу жыццё сваякоў. На плакатах, адрасаваных остарбайтэрам, было напісана: «Радзіма вам даравала».

Гэтая фраза доўгі час не давала Валі спакою - за што даравала? За тое, што яе горад захапілі немцы і яе, трынаццацігадовую, сагналі ў Нямеччыну? А можа быць, гэта ёй трэба было крыўдзіцца на Радзіму, якая ў пачатку вайны адступіла і аддала фашыстам яе родны Крым?

Дзядуля ніколі не распавядаў мне пра гэты плакат. Ён заўсёды казаў, што яму вельмі пашанцавала, што ўдалося вярнуцца ў СССР, зноў абняць бацькоў, пашанцавала, што яго моцна не чапалі.

Праўда, вучыцца ў інстытуце з такім бэкграўндам ужо не атрымалася. Остарбайтэраў, якія папрацавалі на немцаў, уважалі за занадта нядобранадзейных. Таму дзядуля, з усімі яго інжынернымі здольнасцямі, змог працаваць толькі ў нейкім прымітыўным званні на чыгунцы.

Вось і Валі пасля вяртання на радзіму не ўдалося атрымаць вышэйшай адукацыі, яна стала толькі масажысткай. І нават гэта і дзядуля, і Валя з кніжкі Громавай, уважалі за поспех, вярнуўшыся на радзіму, якая ім даравала, яны маглі скончыць значна горш і паехаць на новым цягніку ўжо ў зусім іншым кірунку.

Кніга Вольгі Громавай (пры ўсёй яе часам залішняй меладраматычнасці), здаецца, упершыню на расейскай мове распавядае падлеткам гісторыю падлеткаў-остарбайтэраў, гісторыю шматнацыянальнага Крыма, гісторыю змешвання ворагаў і сяброў - як на сваёй тэрыторыі, так і на чужой.

Гэтая кніга пра тое, як нашы лекары ратавалі нямецкіх ваеннапалонных, а нямецкія фермеры, рызыкуючы сваім дабрабытам, змаглі падарыць хоць бы некаторым остарбайтэрам, калі можна так выказацца, лёгкае жыццё. «І не было ніякіх расейцаў з немцамі - толькі агульнае гора».

І здаецца, што такой кнігі - з яе гуманізмам і любоўю - нам усім вельмі бракавала ў наш час новай усенарастальнай нянавісці да замежных агентаў, чужых і тых, хто хоць у чымсьці адрозніваецца ад нас саміх.

Мой дзядуля вельмі любіў футбол, і калі наша каманда выбывала з нейкіх міжнародных спаборніцтваў, ён заўсёды заўзеў за нямецкую. У яго не было злосці ні на той, ні на іншы бок, хоць ён атрымаў і ад тых, і ад іншых дастаткова. Ён мог аднолькава захапляцца нямецкай тэхнікай і рускай здольнасцю да ўзаемадапамогі.

Цяпер, калі я ўспамінаю яго і яго абрывачныя апавяданні аб тым часе ў лагеры, я думаю, што галоўнае, чаму ён навучыў мяне — не трэба распальваць нянавісць, але важна, каб жыла памяць.

Каб гісторыя пра ВАВ не ператваралася ў адно толькі ўсхваленне перамогі ў Сталінградскай бітве (пра пераменшванне значэння якой нядаўна так занепакоіліся нашы чыноўнікі) і ва ўзвядзенне сцяга над Рэйхстагам.

Вайна - гэта мільён іншых вельмі балючых гісторый, адна з якіх пра сагнаных з акупаваных тэрыторый падлеткаў, якім Радзіма вельмі дзіўным чынам нешта там «даравала» пасля вяртання.

Ужо стаўшы дарослымі, гэтыя дзеці рэдка маглі пры жыцці адчуць, што 9 траўня - гэта і іх свята. Хоць каму яно напраўду магло яшчэ належаць, калі не ім?