Санкцыі ўдараць больш балюча: еўразійскі «парасон» не дапаможа таракану

Беларускія ўлады апынуліся ў вельмі хісткім становішчы.

Пасля інцыдэнту з самалётам Ryanair ЕЗ разглядае магчымасць распаўсюду сектаральнай санкцый на беларускі экспарт, пад якія могуць патрапіць калійныя ўгнаенні і нафтапрадукты, - асноўныя экспартныя пазіцыі Беларусі на еўрапейскім рынку, піша ў артыкуле на сайце «Наша думка» эканамічны аглядальнік Таццяна Манёнак.

Сектаральных санкцый пакуль няма, але іх кошт урад ужо падлічыў

Паводле слоў прэм'ер-міністра Беларусі Рамана Галоўчанкі, цана фінансавых санкцый на беларускую эканоміку ў выпадку іх увядзення складзе нібыта не больш за 2,9% ВУП.

Кіраўніца канцэрна «Беллегпрам» Таццяна Лугіна таксама днямі заявіла, што для прадпрыемстваў легпрама ніякіх абмежаванняў з боку краін Захаду пакуль няма. Але санкцыі могуць закрануць і Аршанскі льнокамбінат, які можа страціць шэраг заходніх пастаўшчыкоў, расказала яна ў эфіры СТВ. Французская фірма Kermel можа адмовіцца ад паставак у Беларусь. «Ці будзем мы пастаўляць вам валакно ў чэрвені і ліпені ці не, мы яшчэ вызначаем», - заявілі ў кампаніі. «І буйная тэкстыльная кампанія Inditex, заснавальнік гандлёвых аб'ектаў, заявіла, што таксама паглядзіць, ці будуць яны ўводзіць санкцыі», - распавяла Лугіна.

ЕАЭС не будзе салідарна рэагаваць на санкцыі ў дачыненні да Беларусі

Звернем увагу, як у апошні час афіцыйны Менск хутка памяняў экспартную стратэгію. Яшчэ нядаўна ўрад краіны імкнуўся дыверсіфікаваць замежны гандаль такім чынам, каб трэць продажаў складаў рынак ЕАЭС, траціна - ЕЗ і яшчэ траціна - краіны далёкай дугі. Пасля жніўня 2020 года прыярытэты кардынальна памяняліся. Міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей у лютым 2021 года заявіў, што цяпер Беларусь павінна сканцэнтраваць 50% свайго экспарту на рынках ЕАЭС, а астатнюю палову падзяліць пароўну паміж ЕЗ і краінамі далёкай дугі.

Перафарматаванне экспартнай стратэгіі падахвочвае беларускія ўлады больш рашуча прасоўваць ініцыятывы ў абароне айчыннага рынку на вонкавым контуры пад «парасонам» ЕАЭС. Відавочна, што ў санкцыйным супрацьстаянні з Захадам афіцыйны Менск хацеў бы атрымаць заступніцтва ЕАЭС.

Падчас пасяджэння Вышэйшага Еўразійскага эканамічнага савету (ВЕЭС) 21 траўня Лукашэнка адзначыў, што «калектыўны Захад» не зацікаўлены ва ўмацаванні ЕАЭС як эканамічнага канкурэнта і прапанаваў прадумаць меры рэагавання - ад мэтавага нарошчвання імпартазамяшчэння і ўзаемнага гандлю да ўвядзення ў рамках кампетэнцыі ЕАЭС прамых абмежавальных захадаў. Следам за гэтым віцэ-прэм'ер Беларусі Ігар Петрышэнка паведаміў пра вынікі пасяджэння ВЕЭС, што кіраўнікі дзяржаў ЕАЭС падтрымалі прапанову Лукашэнкі.

Відавочна, што РФ была б не супраць, калі судзіць са слоў намесніка міністра замежных спраў Расеі Аляксандра Панкіна. У кулуарах Пецярбуржскага міжнароднага эканамічнага форуму 4 чэрвеня ён заявіў, што ў ЕАЭС абмяркоўваюцца магчымыя калектыўныя меры ў адказ на ўвядзенне або пашырэнне санкцый супраць якой-небудзь краіны з аб'яднання.

Аднак МЗС Казахстана аператыўна зняпраўдзіў гэтую інфармацыю. Ён заявіў, што Казахстан не вядзе перамоваў аб «кансалідаваных мерах» краін ЕАЭС у адказ на санкцыі іншых дзяржаў, і агулам выступае супраць палітызацыі еўразійскага саюза. МЗС Казахстана нагадаў, што, паводле дамовы аб ЕАЭС, інтэграцыйныя працэсы ў рамках саюза носяць эканамічны характар і адзначыў непрымальнасць надзялення органаў еўразійскай інтэграцыі «неўласцівымі функцыямі». Ён заявіў, што Казахстан зыходзіць з таго, што «санкцыі Захаду маюць у сваёй аснове, перш за ўсё, палітычныя матывы і накіраваны супраць асобных дзяржаў, а не ўсяго ЕАЭС».

Між тым, гэта не першая спроба афіцыйнага Менску забяспечыць сабе заступніцтва ЕАЭС для абароны ад санкцый. На пасяджэнні Еўразійскай міжурадавага савета ў лютым 2021 года ў Алматы ўрадавая дэлегацыя з Беларусі выступіла з ініцыятывай разгледзець «асаблівае меркаванне» беларускага боку аб парадку выкарыстання мер у сувязі з эканамічным ціскам на адну з краін саюза. Беларускі прэм'ер Галоўчанка тады заклікаў ЕАЭС дзейнічаць салідарна, а не па адзіночцы, калі эканамічна ціснуць на адну з краін ЕАЭС.

Следам за гэтым Галоўчанка у інтэрв'ю тэлеканалу «Беларусь 1» заявіў, што ЕЭК прапрацуе механізм салідарных мер у адказ удзельнікаў ЕАЭС на знешнія санкцыі. «Радуе тое, што партнёры нас чуюць і разумеюць, што, калі мы блок, калі мы саюз, то, адпаведна, уздзеянне або ціск на аднаго з чальцоў саюза павінен успрымацца, як ціск на ўсю арганізацыю. Вядома, мы не вайсковы саюз, як АДКБ, напрыклад, дзе гэтыя механізмы існуюць. Але апошнім часам эканоміка становіцца не менш гарачым полем бітвы, чым вайсковыя непасрэдна дзеянні», - аргументаваў сваю пазіцыю Галоўчанка.

Пазней прэс-служба ЕЭК тады паведаміла, што па выніках пасяджэння Еўразійскага міжурадавага савета 5 лютага камісіі даручана пачаць прапрацоўку пытанняў выкарыстання мер у адказ на тэрыторыі ЕАЭС. Аднак з паведамлення ЕЭК вынікала, што гаворка ідзе не пра салідарны адказе ЕАЭС на санкцыі ў дачыненні да адной з дзяржаў, а аб прапрацоўцы механізму выкарыстання мер у адказ у дачыненні да трэціх краін пры блакаванні працэдур развязання знешнеэканамічных спрэчак. Гэта значыць, фактычна, аб выпрацоўцы механізму прымянення мер у адказ на ўзроўні ЕАЭС у выпадку, калі стандартная працэдура развязання спрэчак, прадугледжаная дзейнымі міжнароднымі дамовамі, перш за ўсё, СГА, блакуецца праз непрадбачаныя акалічнасці або нядобрасумленныя дзеянні трэціх краін. Нагадаему гэтай сувязі, што Беларусь не з'яўляецца чальцом СГА.

Відавочна, што на фоне санкцыйнага ціску эфектыўнасць замежнага гандлю Беларусі будзе зніжацца, а ролю Расеі як экспартнага рынку ўзрастаць. Аднак у выпадку ўвядзення санкцый у дачыненні да самых уразлівых экспартных пазіцый Беларусі - нафтапрадуктаў і калійных угнаенняў «адкрыццё» расейскага рынку, пра што казаў расейскі амбасадар, Беларусі мала чым дапаможа.

Адзначым, што ў 2020 годзе Беларусь прадала ў краіны ЕЗ нафтапрадуктаў на USD 596 млн (пры гэтым увесь экспарт нафтапрадуктаў з Беларусі ў вартасным выражэнні склаў USD 2,741 млрд).

У Расею беларускі экспарт нафтапрадуктаў вырас у 2020 годзе ў 5,6 разы ў параўнанні з 2019 годам да 384,3 тысяч тон, а валютны прыбытак ад экспарту - у 3,3 разы да USD 151,910 млн. Гэты рост тлумачыцца тым, што ў красавіку 2020 года расейскі рынак стаў прэміяльным для беларускіх нафтапрадуктаў. Рэч у тым, што праз дэмпферныя адлічэнні расейскіх вытворцаў у бюджэт кошт бензіну ў Расеі не змянілася следам за падзеннем кошту нафты, і гандляваць імпартным палівам у РФ стала выгадна - перш за ўсё, для Беларусі дзякуючы выгаднай лагістыцы і нізкім транспартным выдаткам пры дастаўцы паліва ў Расею. Між тым, нагадаем, што з 1 чэрвеня да 1 кастрычнiка 2020 года РФ забараніла імпарт нафтапрадуктаў у мэтах падтрымкі айчынных НПЗ ва ўмовах нізкага попыту на нафтапрадукты.

У гэтым годзе на фоне прыкметнага падаражання нафты і, адпаведна, зніжэння прывабнасці расейскага рынку для беларускіх нафтапрадуктаў іх пастаўкі ў РФ будуць прыкметна ніжэйшымі. Прынамсі, у першым квартале Беларусь паставіла ў РФ усяго 29 тысяч тон нафтапрадуктаў на USD17,2 млн. Дэфіцыту аўтамабільнага паліва на расейскім рынку няма. Са звестак Мінэнэрга РФ, чакалася, што ў красавіку - траўні 2021 года ўзровень вытворчасці аўтамабільнага бензіну і дызеля пятага экалагічнага класа перавысіць аналагічны перыяд 2019 года на 8% і будзе на 14% вышэйшы за аналагічны перыяд 2020 года.

Яшчэ адна адчувальная пазіцыя для Беларусі - экспарт калійных угнаенняў. Найбуйнейшымі пакупнікамі беларускіх калійных угнаенняў у 2020 годзе былі Бразілія (продажы склалі USD522 млн), Кітай (USD320 млн) і Індыя (USD290 млн). У 2020 годзе Беларусь прадала ў краіны ЕЗ калійных угнаенняў на USD196 млн (каля 10% ад усяго экспарту), у той час як увесь вартасны экспарт беларускіх калійных угнаенняў склаў USD2,721 млрд. Пры гэтым пастаўкі на расейскі рынак склалі ўсяго 37,428 тысяч тон , у вартасным вылічэнні экспарт у РФ склаў USD18 млн.

Відавочна, што расейскі рынак не зможа замясціць еўрапейскія пастаўкі беларускіх калійных угнаенняў. Разлічваць тут на дапамогу расейскага пасярэдніка - кампанію «Уралкалій», якая сёння з'яўляецца канкурэнтам Беларускай калійнай кампаніі (спецэкспарцёр беларускіх калійных угнаенняў), - не выпадае.