Дэфіцыт даляраў і еўраў, валютныя абмежаванні: Што чакае кішэні беларусаў

У сярэднетэрміновай перспектыве валюта ў краіне можа моцна падаражэць.

9 ліпеня пачала дзеянне новая рэдакцыя закона ад 22 лiпеня 2003 г. № 226-З «Аб валютным рэгуляванні і валютным кантролі». Найбольшы непакой выклікалі палажэнні закона, якія даюць Нацыянальнаму банку права пры пагрозе нацыянальнай бяспецы забараніць продаж і набыццё валюты або ўвесці падатак на яе і канфіскаваць даляры і еўры з рахункаў, канвертуючы іх у беларускія рублі, піша Naviny.by.

Дакумент прымаўся на фоне прадаўжэння масавага адтоку валюты з банкаўскай сістэмы. Баючыся дэвальвацыі, беларусы набываюць даляры і еўры, што адбіваецца і на інфляцыі. Усё гэта стварае аснову для чутак, што ўлады рыхтуюць нейкія нярынкавыя дзеянні для абмежавання звароту замежнай валюты ў Беларусі.

Градус павышаюць праблемы з атрыманнем грошай з-за мяжы, якія звязаныя з санкцыйнымі абмежаваннямі ў дачыненні да трох беларускіх дзяржбанкаў – «Беларусбанка», «Белінвестбанка» і «Белаграпрамбанка».

Для чаго Нацбанку такія жорсткія абмежавальныя інструменты і як іх выкарыстанне можа адбіцца на простых беларусах?

Адток валюты з банкаў не змяншаецца

Адток грашовых сродкаў, асабліва валютных, за апошні год уражвае – з банкаўскіх укладаў беларусы забралі больш за 1,74 млрд даляраў. І працэс гэты прадаўжаецца, «мінус» фіксаваўся ўсе шэсць месяцаў года.

У траўні і чэрвені адмоўная дынаміка паскорылася: на хвалі блізкіх санкцый праз інцыдэнт з рэйсам Rynair адток валюты ў чэрвені склаў амаль 200 млн даляраў. Людзі вынеслі за месяц валюты з тэрміновых укладаў больш, чым унеслі, і з пачатку года гэта максімальнае значэнне. Прычым насельніцтва пачало здымаць не толькі тэрміновыя валютныя ўклады, але і грошы з валютных картак.

Паводле звестак Нацбанка, аб'ём дэпазітаў у замежнай валюце за студзень – чэрвень знізіўся на 5,5% (толькі ў чэрвені зніжэнне адбылося на 3,2%) – да 10,4 млрд даляраў.

У рублёвым эквіваленце валютныя дэпазіты зменшыліся на 7,2% (у чэрвені зніжэнне на 3,3%) – да 26,33 рублёў. Тэрміновыя дэпазіты ў валюце склалі ў суме 6,78 млрд даляраў (з пачатку года зніжэнне на 6,9%, у тым ліку ў чэрвені на 4%). Сродкі насельніцтва склалі 4,02 млрд даляраў (зніжэнне на 13,4% з пачатку года, у тым ліку на 5% за чэрвень), дэпазіты прадпрыемстваў – 2,76 млрд даляраў (рост на 4,4% з пачатку года, у чэрвені зніжэнне на 2,7%).

Сродкі на рахунках у замежнай валюце з пачатку года зменшыліся на 2,6% (у чэрвені зніжэнне на 1,7%) – да 3,62 млрд даляраў. У тым ліку рэшткі на валютных рахунках прадпрыемстваў склалі 2,38 млрд даляраў (зніжэнне на 5,1% з пачатку года, у тым ліку на 0,1% у чэрвені), фізічных асобаў – 1,24 млрд даляраў (рост на 2,5% з пачатку года, у чэрвені зніжэнне на 4,6%).

Пры гэтым варта заўважыць, што пераводу грошай з валютных укладаў у рублёвыя асабліва не назіраецца, гэта значыць сродкі з дэпазітаў сыходзяць у гатовыя даляры і еўры, зніжаючы аб'ём валютных актываў банкаўскай сістэмы.

У краіне скончыцца валюта?

Зрэшты, на меркаванне старэйшага аналітыка «Альпары Еўразія» Вадзіма Іосуба, пакуль у банкаўскай сістэме Беларусі працуюць рынкавыя механізмы, яна будзе спраўляцца з праблемай дэфіцыту валюты, і біць трывогу насельніцтву заўчасна.

Больш за тое, ніякіх новых абмежавальных захадаў у Нацбанка з 9 ліпеня 2021 года ў сутнасці не з'явілася, падкрэсліў эксперт у каментары для Naviny.by.

Іосуб растлумачыў, што новая рэдакцыя закона накіраваная на лібералізацыю валютных стасункаў і спрашчэнне парадку правядзення валютных аперацый.

Аналітык нагадаў, што ў перыяд з 2017 да 2019 года быў ужыты шэраг захадаў у лібералізацыі валютнага рэгулявання.

Так, банкі перасталі патрабаваць пашпартныя звесткі пры продажы замежнай валюты фізічным асобам. Для юрыдычных асобаў павялічылі тэрміны заканчэння знешнегандлёвых аперацый з 90 да 180 дзён у экспарце і з 60 да 90 дзён у імпарце, а таксама знялі абмежаванні на мэты выкарыстання набытай валюты і скасавалі абавязковы продаж валютнай выручкі для юрыдычных асобаў-рэзідэнтаў.

Наступным крокам валютнага паслаблення стаў дазвол для фізічных асобаў свабодна адкрываць рахункі за мяжой, а кампаніі-рэзідэнты атрымалі магчымасць праводзіць асобныя валютныя аперацыі, звязаныя з рухам капіталу, без спецыяльнага дазволу Нацбанка.

Каб размясціць дэпазіт у замежным банку, набыць каштоўныя паперы, выпушчаныя прадпрыемствам-нерэзідэнтам, набыць нерухомасць за мяжой, цяпер не патрэбны дазвол Нацбанка. Пры гэтым валютную дамову трэба будзе самастойна зарэгістраваць на вэб-партале рэгулятара.

Што тычыцца валютных абмежаванняў – аж да прыпынення валютнага гандлю і забароны продажу і набыцця валюты «ў выпадках пагрозы эканамічнай бяспецы Беларусі і стабільнасці яе фінансавай сістэмы», то эксперт назваў іх наяўнасць у законе «цалкам лагічнай пастановай».

«У праціўнікаў лібералізацыі валютнага рынку, у кантрольных і праваахоўных органаў узнікае пытанне: калі дазволіць беларусам набываць замежныя каштоўныя паперы, нерухомасць, ці не здарыцца так, што ўсе грошы яны накіруюць на гэтыя мэты, і ў краіне скончыцца валюта? Цяпер заканадаўча ўдакладняецца, што ў Нацбанку ёсць механізмы, каб такія “ўцёкі” прыпыніць», – растлумачыў Іосуб.

Пры гэтым права ўводзіць абмежаванні на валютным рынку ва ўладаў было і раней. Аналітык прывёў у прыклад забарону на набыццё валюты на біржы ў 2011 годзе, што прывяло да дэфіцыту валюты ў абменных пунктах і рэанімацыі шэрага валютнага рынку. У канцы 2014 года быў уведзены 30-адсоткавы збор на набыццё валюты, што, у сутнасці, азначала дэвальвацыю беларускага рубля, прадоўжыў эксперт.

«Абмежаванні ўвесці заўсёды можна было, цяпер жа ўсё кадыфікавана, унеслі ў адзін закон, апісалі, у якіх выпадках і на які тэрмін абмежаванні могуць уводзіцца. Пры гэтым ніякіх новых інструментаў у Нацбанка не з'явілася, затое стала больш яснасці: у якіх выпадках могуць уводзіцца абмежаванні, якім парадкам яны ўводзяцца, на які тэрмін і г.д.», – падкрэсліў Іосуб.

У сярэднетэрміновай перспектыве валюта можа моцна падаражэць

У той самы час аналітык выказаў здагадку, што на валютную масу ў краіне могуць паўплываць сектаральныя санкцыі, уведзеныя ў канцы чэрвеня.

Пад ударам апынулася больш як 35% беларускага экспарту, а гэта 3 млрд даляраў толькі за першы квартал гэтага года. Зніжэнне паступлення валюты ў беларускі бюджэт скарачае золатавалютныя рэзервы, і папаўняць іх надта няма адкуль – Беларусь адрэзаная ад заходніх рынкаў капіталу і ключавых крыніцаў валютных прыбыткаў.

«Мы бачым, што ўжо ўзнікаюць праблемы і з валютнымі плацяжамі ў беларускія банкі, замежныя банкі-адпраўнікі, банкі-карэспандэнты вельмі шырока трактуюць санкцыі супраць беларускага банкаўскага сектару, перастрахоўваюцца і на ўсялякі выпадак блакуюць плацяжы», – адзначыў Іосуб.

Ён не выключыў, што сітуацыя можа прывесці да таго, што ў сярэднетэрміновай перспектыве валюта моцна падаражэе.

Яшчэ больш праблемаў, на думку эксперта, з’явіцца, калі ў дачыненні да Беларусі ўвядуць больш жорсткія фінансавых санкцыі – такія, як забарона аперацый SWIFT.