Беларусы праз санкцыі знялі з банкаўскіх рахункаў рэкордную суму

Акцыя "банкамат-абменнік-банк" працуе.

Толькі з пачатку года беларусы знялі з дэпазітных рахункаў $750 мільёнаў, а за паўтара года гэтая сума складае амаль два мільярды даляраў. Экспэрты называюць адток дэпазітаў адной з галоўных праблем банкаўскага сектара. І калі тэндэнцыя працягнецца, то банкаўскую сістэму чакае сур'ёзны крызіс. «Наша ніва» тлумачыць чаму.

«Тэндэнцыя зняцця вялікіх аб'ёмаў дэпазітаў пачалася яшчэ з прыходам ковіда: люты - пачатак сакавіка мінулага года, - адзначае старшы навуковы супрацоўнік даследчага цэнтра BEROC Дзмітрый Крук. - І яна значна ўзмацнілася ў жніўні-верасні мінулага года на фоне ўсіх палітычных падзей. У прынцыпе, гэта задало ўстойлівы трэнд.

Усё разам я б патлумачыў нарастаннем трывогі за бяспеку сваіх сродкаў і несупастаўнасць ставак паводле дэпазітаў з рызыкай, што ацэньваецца людзьмі. Гэта той самы ключавы трыгер, які прымушаў і прымушае людзей забіраць свой ашчадак.

Зараз новы ўсплёск, вядома, меншы, і ён наўпрост звязаны з санкцыямі. Асабліва тое, што пад санкцыі патрапілі ў тым ліку і дзяржбанкі. Гэта ўсё ўпісваецца ў трэнд, які я назваў. Узмацняецца нарастанне недаверу да банкаўскай сістэмы і неспакою за свой ашчадак».

Са слоў эканаміста, рэгулятар паспрабаваў запаволіць гэты трэнд і падняў працэнтныя стаўкі па валютных дэпазітах.

«Але, як мы бачым, Нацбанк спазніўся з гэтай мерай. У людзей экзыстэнцыйная (я б яе так назваў) трывога за свой ашчадак, і невялікае павышэнне працэнтных ставак наўрад ці прымусіць іх перадумаць», - уважае ён.

Са слоў Дзмітрыя Крука, тое, што беларусы выносяць дэпазіты з банкаў - гэта галоўная праблема для банкаўскай сістэмы і ўсяго фінансавага рынку Беларусі ў апошнія 1,5 года.

«Усе перабоі з ліквіднасцю, вымушаная неабходнасць банкаў «сушыць» свае крэдытныя партфелі - гэта ў першую чаргу звязана з адтокам дэпазітаў. А для дзяржбанкаў гэта выяўляецца ў перабоі з валютнай ліквіднасцю, у неабходнасці шукаць больш актыўныя валютныя пасівы і абмяжоўваць свае валютныя аперацыі.

У цэлым гэтая тэндэнцыя істотна падрывае фінансавую стабільнасць. Гэта галоўная пагроза, метадычна і устойліва падточваць фінансавую стабільнасць апошнія паўтара года».

«Улічваючы аб'ём, які ўжо знялі, крытычным можа апынуцца ледзь не любы даляр»

Ці ёсць тая крытычная сума, пасля зняцця якой наступіць крызіс? Дзмітрый Крук кажа, што цяпер ніхто з экспэртаў не можа гаварыць гэта.

«Глядзіце, што адбываецца: банкі наколькі могуць спрабуюць скарачаць валютна-крэдытны партфель. То бок, гэта асноўны механізм адаптацыі, - тлумачыць ён. - Банкі часткова заменяць грошы, якія забралі кліенты, сродкамі юрыдычных асоб. І тут, можна сказаць, пашанцавала, бо ідзе экспартны бум. І рэшткі сродкаў на рахунках юрыдычных асоб павялічваюцца.

Галоўная мастацтва балансу - банкі рэжуць аб'ёмы валютнага крэдытавання».

«І вось пытанне: калі адток дэпазітаў будзе працягвацца, ці змогуць банкі і далей скарачаць валютнае крэдытаванне. Ці не прывядзе гэта да праблем з плацежаздольнасцю прадпрыемстваў і фірмаў?

Назваць дакладную крытычную суму тут я не вазьмуся, яе ў прынцыпе няма. Гэта залежыць не толькі ад самога адтоку, але і ад таго, колькі сродкаў будзе ў юрыдычных асоб і ўсё ж як будуць паводзіць сябе банкі.

Але, безумоўна, калі такая тэндэнцыя будзе працягвацца паўгода-год, то, натуральна, будзе пагаршацца валютная ліквіднасць банкаў. А далей праблема можа перакінуцца і на астатнія сферы эканомікі.

Які даляр стане крытычным, сказаць немагчыма. Але ўлічваючы аб'ём, які ўжо знялі, крытычным можа быць ці ледзь не любы даляр.

Пакуль сродкаў юрыдычных асоб і скарачэння валютнага крэдытавання дастаткова. Але гэта не азначае, што ў будучыні будзе так.

«Санкцыі запускаюць шмат дробных механізмаў, што складваюцца ў адно»

Што тычыцца санкцый ЕЗ, то, са слоў Дзмітрыя Крука, іх эфект банкаўская сістэма адчуе не адразу (таму, уласна кажучы, Нацбанк пакуль і заявіў, што банкаўскі сектар адчувае сябе ўстойліва). Бо нягледзячы на тое, што ў спісе тры сістэмаўтваральныя банкі, санкцыі не скасоўваюць дзейных кантрактаў. Санкцыі пачнуць працаваць ужо пасля заканчэння іх тэрміну.

«Нейкага шокавага ўздзеяння на фоне адтоку сродкаў з банкаўскай сістэмы гэтыя санкцыі не аказалі, - працягвае Дзмітрый Крук. - Ну, і важна адзначыць, што сродкаў рэзідэнтаў ЕЗ у нашых дзяржбанках не шмат. У сярэднім да 3% агульнага аб'ёму пасіваў. Таму санкцыі ЕЗ у той фармулёўцы, якая ёсць, прамога моцнага ўдару не аказваюць.

Другое пытанне нашмат важнейшае. Санкцыі запускаюць шэраг спадарожных механізмаў. Напрыклад, той факт, што замежныя банкі закрываюць карэспандэнцкія рахункі, блакуюць магчымасці разлікаў для кліентаў гэтых банкаў.

Банкі спрабуюць прапаноўваць запасныя варыянты, але разлікі становяцца даражэйшымі і, што важней для плацельшчыкаў, больш павольнымі. Колькі цяпер будзе ісці плацёж, ніхто сказаць не можа. Але відавочна не 2-5 дзён, як звычайна, а пару тыдняў.

Для бізнэсу такая непрадказальнасць нясе вялікія праблемы. Патэнцыйныя наступствы - адток кліентаў з гэтых банкаў.

Тое ж па ўсіх дадатковых нябанкаўскіх аперацыях, такіх, як, напрыклад, пастаўка абсталявання і гэтак далей. Партнёры пачынаюць глядзець з асцярогай на падсанкцыйныя банкі, пагаршаюць умовы кантрактаў альбо наогул адмаўляюцца мець з імі справа.

Ну і зноў-такі. Хоць 3% пасіваў - і невялікі аб'ём, іх усё роўна трэба чымсьці замясціць. У такім выпадку банкі спрабуюць павышаць стаўкі па дэпазітах, каб дадаткова прыцягнуць сродкі (але, як я спачатку казаў, у іх не вельмі гэта атрымліваецца). Гэта дадатковыя выдаткі.

Такім чынам, санкцыі запускаюць мноства дробных механізмаў, якія складваюцца ў адно і будуць пагаршаць фінансавыя паказальнікі, ствараць канкрэтныя фінансавыя праблемы з валютнай ліквіднасцю.

Але іншае пытанне, што гэта адбываецца павольна. Тут можна ўжыць прыказку «Вада камень точыць». Усе названыя фактары напластоўваюцца і ствараюць вельмі топку глебу для падсанкцыйных банкаў. А паколькі гэтыя тры банкі - аснова ўсёй банкаўскай сістэмы Беларусі, то і для ўсёй фінансавай сістэмы».