Хто такі Вольф Бірман, які падарыў сваю прэмію Калеснікавай

У Нямеччыне яго называюць паэтам, якія перамаглі дыктатуру.

«Не дай сябе запалохаць у гэты жудасны час/гэта тое, чаго яны хочуць, каб мы здаліся яшчэ да вялікай бітвы», - спяваецца ў песні «Ermutigung» («падбадзёрванне») легендарнага нямецкага барда Вольфа Бірмана (Wolf Biermann). Ён спадзяецца, што гэтая песня зможа стаць бальзамам для душы прыхільнікам пераменаў у Беларусі, якія знаходзяцца за кратамі. 21 верасня Вольф Бірман заявіў аб тым, што хоча перадаць літаратурную прэмію імя Авідзія, прысуджаную яму, пазбаўленай волі на 11 гадоў Марыі Калеснікавай, піша «Нямецкая хваля».

Прэмія, якая носіць імя старажытнарымскага паэта Авідзія, які на загад імператара Аўгуста быў адпраўлены ў ссылку да канца жыцця за яго вальнадумства, была заснаваная ў 2017 годзе. Яе прысуджае ПЭН-цэнтр нямецкамоўных аўтараў за мяжой за ўнёсак у літаратуру. Але ў гэтым выпадку важна не столькі тое, наколькі значная гэтая прэмія, колькі сам чалавек, які яе ганараваўся і наважыў перадаць беларускай апазіцыянерцы. Вольф Бірман у Нямеччыне асаблівы феномен. Ён паэт і рэфарматар, бард і дысідэнт, бунтар і прыхільнік сацыялізму. Бірман - чалавек, які пры жыцці стаў міфам. Расказваем аб ім больш падрабязна.

Родам з дыктатуры

Вольф Бірман нарадзіўся праз тры гады пасля прыходу да ўлады Гітлера ў сям'і працоўных на верфі ў Гамбургу. Бацька Бірмана, габрэй і камуніст, удзельнічаў у супраціве супраць нацыстаў, быў арыштаваны і загінуў у Асвенцыме ў 1943 годзе. У гэтым жа годзе сямігадовы Вольф цудам выратаваўся ад найстрашнейшай бамбёжкі Гамбурга. Да 1953 года Бірман наведваў гімназію, дзе славіўся «радыкальна найгоршым вучнем».

Вынікаючы сваёй прыхільнасці ідэям сацыялізму, у 16-гадовым узросце ён пераехаў жыць у ГДР, але вельмі хутка стаў там непажаданым: у 1963 годзе яго выгналі з партыі, у 1965-м забаранілі публікавацца і выступаць, а ў 1976 годзе пазбавілі грамадзянства. З тых часоў ён жыве ў Гамбургу. У Бірмана чацвёра дзяцей, ён любіць прыўдарыць за жанчынамі, вельмі пыхлівы, але не пазбаўлены самаіроніі. Бірман безупынна працуе: піша вершы, песні, эсэ, палемічныя артыкулы, памфлеты, перакладае Боба Дылана і Шэкспіра і ездзіць па краіне з канцэртамі. Яму 84 гады, але для Вольфа Бірмана гэта не ўзрост!

У пошуках сапраўднага сацыялізму

Бірман-міф назаўжды застанецца маладым. Пачатак легендзе быў пакладзены ў сярэдзіне 1960-х у кватэры на вядомы далёка за межамі Берліна адрас: Шосэштрасэ 131. Там Бірман, якога пераследаваў рэжым, стварыў свой уласны свет, у які былі ўваходжыя сябры і таварышы, як і сам Вольф, што верылі ў сацыялізм, але не знаходзілі яго ў рэжыме СЕПГ.

Тэксты і песні Бірмана цыркулявалі ў нелегальных запісах па ГДР, затым паступова здабылі папулярнасць у ФРГ. З 1965 года Бірман стаў вядомай фігурай на захадзе Нямеччыны, ягоны зборнік вершаў «Драцяная арфа» («Die Drahtharfe») і дыск «Вольф Бірман» (з усходу) у гасцях у Вольфганга Нойса (на захадзе) «выклікалі сапраўдны фурор. Легендарны Вольф Бірман заўсёды быў агульнанямецкай з'явай. Ягоны тандэм з навукоўцам і крытыкам усходненямецкага рэжыму Робертам Хавеманам (Robert Havemann) усяляў на Захадзе надзею на палітычную адлігу ў ГДР. На ўсходзе Бірман увасабляў сацыялістычны варыянт студэнцкага руху канца 1960-х гадоў.

Сімвал пачатку канца ГДР

Мяркуецца, што свае самыя найлепшыя творы Бірман стварыў да 1976 года - года выгнання з ГДР. І музыка, і паэзія бунтара таго перыяду вытрымалі выпрабаванне часам. Асабліва гэта тычыцца тых вершаў, што злучаюць у сабе актуальныя палітычныя тэмы з вечнымі матывамі паэзіі - любові і тленнасці. «Як блізкія бываюць нам тыя, што сышлі, і ўсё ж/як мёртвыя часам для нас тыя, што засталіся», - спявае Бірман у знакамітай песні «Могілкі гугенотаў». Сваю першую літаратурную прэмію ён атрымаў незадоўга да падзення Берлінскага мура. А ў 1991 годзе, у прамове з нагоды прысуджэння прэміі Бюхнера, бард адкрыў складаную і хваравітую, але неабходную дыскусію аб супрацоўніцтве пісьменнікаў з дзяржбяспекай у ГДР.

13 лістапада 1976 года Вольф Бірман выступіў са знакамітым канцэртам у Кёльне, тым самым, за якім рушыла ўслед пазбаўленне яго грамадзянства ГДР. Для калег Бірмана канцэрт стаў сімвалам «пачатку канца ГДР». І калі гэта так, значыць, Вольфу Бірману, паэту і барду, удалося перамагчы дыктатуру.

Цырымонія ўручэння прэміі імя Авідзія пройдзе 5 кастрычніка ў Нямецкай нацыянальнай бібліятэцы ў Франкфурце. Дзякуючы ўчынку Вольфа Бірмана на гэты раз яна прысвечаная і свабодзе думкі ў Беларусі.