Касцёл і гэтых перажыве

Раней гопнікі нішчылі тэлефонныя будкі, а зараз - храмы.

Чырвоны касцёл з дзяцінства быў адным з маіх улюбёных будынкаў у горадзе. Тады гэта быў Дом кіно. Мы з сябрамі слухалі, пераказвалі адзін аднаму і самі складалі легенды, бо такі прыгожы чырвоны дом з вежай не мог не быць аб'ектам міфатворчасці. Мы, вядома, нічога не ведалі ні пра Вайніловіча, які яго пабудаваў, ні пра Сымона і Алену, чыё імя носіць гэты касцёл. Але з задавальненнем шэптам расказвалі адзін аднаму, быццам спачатку ён быў пабудаваны з каменя зусім іншага колеру, а потым заказчык не заплаціў ці то архітэктару, ці то прарабу, і тады касцёл пачырванеў ад гневу. Вельмі хацелася, каб у яго абавязкова была страшная ці хаця б містычная гісторыя.

Толькі праз шмат гадоў я зразумела, што гэта вельмі добры храм. Ён не адрынаў тых, хто прыйшоў туды замест вернікаў: спачатку - польскі тэатр Менска, потым кінастудыю, потым Дом кіно. Дом кіно стаў культавым месцам горада: там быў выдатны бар, сапраўдная курылка, а яшчэ арэол таямнічасці, бо менавіта там паказвалі замежныя фільмы. Ды і савецкія, якія не выпусцілі ў пракат, часам паказвалі для кінематаграфістаў. А тыя ўжо цягнулі на прагляды ўсіх, каго маглі - і родных, і сяброў. І ўсім там было добра і зручна. Існуе нямала гісторый, як дамы не прымалі тых, хто прыйшоў пасля выгнання законных гаспадароў, - пастаянна лямпачкі, гукі крокаў і галасы, якія палохалі навасёлаў, якія ні пра што не падазравалі, пастаянныя аварыі з электрычнасцю і вадой. А касцёл нікога не палохаў і не спрабаваў выправадзіць: ён стаяў спакойна, даючы прытулак і цяпло аматарам кіно і чаркі і іх сябрам, і нават на выкруты пад чаркай рэагаваў паблажліва. Ні на каго з бязбожнікаў цэгла не падала, сеансы не зрываліся, кінастужка круцілася, бармэнка налівала на павер.

А ў канцы васьмідзясятых Дом кіно стаў цэнтрам беларускага адраджэння. Я была на тым з'ездзе «Мартыралога Беларусі» ў кастрычніку 1988 года, вынікам якога стала заснаванне аргкамітэта для стварэння Беларускага народнага фронту. Мы, студэнткі журфака, упершыню прыбеглі ў Дом кіно не ў бар і не на кінасеанс, а паглядзець на Зянона Пазняка. Калі атрымаецца, нават падысці. Але таго, што мы там убачылі, нават уявіць не маглі.

Зянон Пазняк з яго быццам адлітым у метале, зусім медальным тварам быў цудоўны. Ён прамаўляў прамовы, якія хацелася слухаць бясконца. Ён казаў пра сталінізм. Пра неабходнасць публічнага суда над Сталіным. Пра адраджэнне і дзяржаўнасць беларускай мовы. А яшчэ там былі і выступалі Васіль Быкаў і Ніл Гілевіч. І нікому тады не вядомы Алесь Бяляцкі. І яшчэ мноства людзей, без якіх сёння немагчыма ўявіць найноўшую гісторыю Беларусі. Калі б у тую залу ўвайшлі ў абдымку Міхаіл Гарбачоў і Ала Пугачова, на іх бы нават не павярнуліся - усе слухалі Пазняка. І верылі ў тое, што зараз, тут, у гэтым чырвоным старажытным будынку, пачынаецца новая Беларусь. Уласна, так яно і было.

Усяго праз два гады касцёл вярнулі вернікам. Але гэты стары добры дом за сваю гісторыю прытуліў столькіх - вернікаў і атэістаў, злодзеяў і святых, геніяў і няздар, жлуктаў і вар'ятаў, - што не мог зачыніць свае дзверы для тых, хто за рамкамі канфесіі. Ксёндз Завальнюк адкрыў у храме тэатральную залу, і шмат гадоў у гэтай дзіўнай зале працаваў тэатр аднаго актора «Зніч» з яго добрым анёлам Галінай Дзягілевай. Тут з задавальненнем прымалі падарожнікаў і праводзілі для іх экскурсіі - зразумела, бясплатныя. Тут працавала бібліятэка, дзе выступалі маладыя паэты. Тут дапамагалі ў рэабілітацыі наркаманам і алкаголікам. Тут праводзіліся музычныя і літаратурныя вечарыны. Стаўшы храмам, гэты дом застаўся месцам, дзе маглі сустракацца сябры і аднадумцы.

А потым ля чырвоных муроў пачалі збірацца родныя палітвязняў. Прыходзілі памаліцца за сваіх блізкіх. Або проста - памаліцца за Беларусь. Потым іх пачалі «шрубаваць». А зараз храм проста адбіраюць у вернікаў. Афіцыйна - «спыняюць», але ўжо запатрабавалі вывезці маёмасць.

Дзіўная справа: у 1990 годзе касцёл вярнулі вернікам бальшавікі. Яшчэ ў СССР, але ўжо ў разгар перабудовы, калі з'явіліся першыя вялікія грошы і ахвочыя адкрыць у гэтым шыкоўным будынку начны клуб, банк або валютную рэстарацыю было дастаткова, а гатоўку яны маглі насіць у кожную дзяржустанову валізкамі. Але ўтрымаліся апошнія партыйныя чыноўнікі ад спакусы, аднавілі гістарычную справядлівасць. Гэтым жа, цяперашнім, падабаецца нішчыць усё. Гэта не з Пазняком і беларускай мовай барацьба – яны разбураюць усё, што трапляе пад руку, няхай гэта будуць храмы ці школы, проста для задавальнення. Так раней гопнікі нішчылі тэлефонныя будкі - без усялякай мэты. Цяпер у іх ёсць пагоны і партфелі, а больш нічога не змянілася.

І ўсё ж за чырвоны касцёл я спакойная. Ён перажыў сусветныя войны, рэвалюцыі, падзенні дзяржаў, камуністаў і фашыстаў. Няўжо гопнікаў не перажыве?

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com