29 сакавiка 2024, Пятніца, 5:01
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

«Згінь, толькі не ў маю змену!»

14
«Згінь, толькі не ў маю змену!»
ІРЫНА ХАЛІП
ФОТА: «НАША НІВА»

Як у беларускіх турмах здзекуюцца з палітвязняў.

Двое беларускіх палітвязняў - Марыя Калеснікава і Мікалай Статкевіч - апынуліся ў апошнія дні на бальнічным ложку ва ўмовах інфармацыйнага вакууму. Калеснікаву, прысуджаную да 11 гадоў пазбаўлення волі, 28 лістапада прывезлі з папраўчай калоніі №4 у гарадскую бальніцу Гомеля і экстрана прааперавалі. Мікола Статкевіч, прысуджаны да 14 гадоў пазбаўлення волі, трапіў у турэмны шпіталь з пнеўманіяй пасля чарговага ковіду.

МАРЫЯ КАЛЕСНІКАВА. ФОТА: MARINA SEREBRYAKOVA/ANADOLU AGENCY

Ні да Статкевіча, ні да Калеснікавай не пускаюць адвакатаў. Дыягназ Калеснікавай не паведамілі нават ейнаму бацьку, які прыехаў у лякарню. Дыягназ Статкевіча ўдалося даведацца акурат дзякуючы таму, што да яго не пусцілі адваката: адміністрацыя калоніі №13 у Глыбокім спаслалася на клопат пра яго здароўе і матывавала адмову менавіта посткавіднай пнеўманіяй. Жонка Статкевіча Марына Адамовіч напісала ў Фэйсбуку: «Я не хвалююся - я крычу».

Марына - ветэран сярод жонак палітвязняў. Калі шукаць у Беларусі самага-самага «гераічнага героя», то гэта, несумненна, Статкевіч. Агулам ён у турме ўжо больш за 10 гадоў: пасля мітынгу супраць фальсіфікацый вынікаў рэферэндуму 2004 года (гэта калі Лукашэнка скасаваў абмежаванні на два прэзідэнцкія тэрміны ў Канстытуцыі) яго адправілі на тры гады на «хімію». Пасля выбараў 2010 года, дзе Мікалай быў кандыдатам у прэзідэнты (яго фразу ў эфіры дзяржаўнага тэлевізіі «вярні, што скраў!», звернутую да Лукашэнкі, у Беларусі памятаюць дагэтцль), ён адсядзеў 5 гадоў. З траўня 2020 года ён зноў за кратамі, зараз ужо з тэрмінам на 14 гадоў. І калі ягоная жонка Марына крычыць - значыць, усё сапраўды вельмі страшна. Тое, што адбываецца са Статкевічам і Калеснікавай, - гэта ўсяго толькі адзін спосаб знішчэння палітвязняў. А ўвогуле гэтых спосабаў нямала.

МІКАЛАЙ СТАТКЕВІЧ З ЖОНКАЙ МАРЫНАЙ АДАМОВІЧ. ФОТА: FACEBOOK

«Зэчка е.. нулася са шконкі»

30 лістапада, калі стала вядома аб шпіталізацыі Марыі Калеснікавай, былая палітвязня Вольга Гарбунова (пасля паўгода ў СІЗА яе прысудзілі да 3 гадоў «хіміі» — адбывання пакарання ў папраўчай установе адкрытага тыпу — і вызвалілі ў зале суда, пасля чаго Вольга пакінула Беларусь) сваім Фэйсбуку прыгадала, як гэта адбывалася з ёй у турме: «Аднойчы ў СІЗА я развітвалася з жыццём, я думала, што паміраю і мне ніхто не дапаможа, я памятаю, як ляжала, плакала і ў думках развітвалася з блізкімі… Я не ведаю, як гэта - апынуцца ў іх у заложніцах на гады, мне хапіла некалькіх месяцаў, хворых нырак ад холаду на Акрэсціна, двух ковідаў, выкашлівання лёгкіх, страўнікавых прыступаў, знішчаных гармонаў, запаленні суставаў і анальных крывацёкаў ад абезрухомленасці, паніжанага зроку, поўнага рота крыві пасля некалькіх тыдняў адсутнасці зубной шчоткі і ўсякіх іншых «дробязяў». Калі я не магла дыхаць і задыхалася, медык хацеў слухаць мае лёгкія праз «кармушку». «Ды нічога страшнага, проста зэчка грымнулася са шконкі!» «Здохні, толькі не ў маю змену!» - гэта цытаты ад медыкаў СІЗА. А двух палітвязняў, якія спрабавалі скончыць жыццё самагубствам у карцары, спачатку збілі нагамі і толькі потым адвялі ў медблок… Толькі такі парадак надання медыцынскай дапамогі ў СІЗА і калоніях. Іншых гісторый я не бачыла і не чула».

«Самы вялікі кайф для турэмшчыка - гэта хвароба або дрэннае самаадчуванне зняволенага, - распавядаў мой муж Андрэй Саннікаў, выйшаўшы з калоніі ў 2012 годзе. - Таму што калі стаіць задача зламаць чалавека, яго фізічныя пакуты бываюць вельмі эфектыўныя. Дапушчальны, у чалавека гіпертанічны крыз. Але ён не ведае, што за пілюлю прынясе яму вертухай. Можа, для зніжэння ціску, а можа і для павышэння. Табе проста прыносяць таблетку і не гавораць, што гэта. Калі я мучыўся ад боляў у спіне, два разы мне ўкалолі нешта, што дапамагло. А ў трэці раз - нешта жудаснае, мне стала яшчэ горш. І ў гэтым стане, калі я ўстаць не мог, адправілі на этап».

Мікола Статкевіч за два з паловай гады сваёй апошняй адсідкі перанёс ковід тройчы. У трэці раз - з пнеўманіяй. Цяпер ён знаходзіцца ў санчастцы, але ліст з дазволам на медыцынскую бандэроль (для атрымання лекаў з волі патрэбны дазвол ад адміністрацыі) цудоўным чынам «згубіўся». Пра сваю хваробу і высокую тэмпературу Мікалай пісаў жонцы Марыне 10 лістапада - больш лісты не прыходзілі. У тым жа апошнім лісце Мікалай паведаміў жонцы, што 11 лістапада адбудзецца камісія, пасля якой - зноў штрафны ізалятар, так што няхай не палохаецца перапынку ў лістах. Адваката да яго не пусцілі 24 лістапада - сказалі, што ён ужо некалькі дзён з пнеўманіяй у санчастцы. Выходзіць, да санчасткі ён знаходзіўся ў штрафным ізалятары. З ковідам і тэмпературай - пры тым, што перш чым змясціць зняволенага ў штрафны ізалятар, мясцовы лекар павінен даць выснову аб магчымасці арыштанта і стане здароўя там знаходзіцца. Можна сабе ўявіць, як «клапаціліся» пра стане здароўя Статкевіча, калі ў выніку ён апынуўся на бальнічным ложку.

Марыя Калеснікава таксама знаходзілася ў штрафным ізалятары - яе адвакат Уладзімір Пыльчанка даведаўся пра гэта 22 лістапада, калі яго не прапусцілі да падабароннай. Ён прыязджаў яшчэ двойчы, і яго не пускалі. Апошні раз Пыльчанка быў у калоніі 29 лістапада, калі Калеснікава ўжо знаходзілася ў шпіталі. Калі б адвакат не прыехаў - магчыма, яшчэ доўга ніхто не ведаў бы, дзе яна і што з ёй. Зрэшты, што з ёй - да гэтага часу невядома. Бацьку Калеснікавай кажуць, што не могуць назваць дыягназ без пісьмовага дазволу ад яе. У Сеціве пачала з'яўляцца інфармацыя аб прабадной язве, але пацвердзіць ці зняпраўдзіць гэта ніхто не можа. Можна толькі сцвярджаць, што Калеснікавай пашанцавала, калі адміністрацыя калоніі ўсё ж выклікала «Хуткую дапамогу». А маглі і проста аспірын даць і чакаць, ці не рассмокчацца само.

Вітольд Ашурк у калоніі. ФОТА: СКРЫН ВІДЭА

У Вітольда Ашурка не рассмакталася. Яго знайшлі мёртвым у камеры штрафнога ізалятара шклоўскай калоніі №17 21 траўня мінулага года - роўна праз месяц пасля этапу са следчага ізалятара. Вітольд, 50-гадовы актывіст з Бярозаўкі, што ў Лідскім раёне, за ўдзел у пратэстах быў прысуджаны да 5 гадоў пазбаўлення волі. У калоніі з каранціну Ашурка адразу адправілі ў штрафны ізалятар. 21 траўня родным паведамілі, што ён памёр ад спынення сэрца. 25 траўня следчы камітэт абнародаваў відэа з камеры штрафнога ізалятара. Відаць, як Вітольд падае ў камеры і ўдараецца галавой. Затым заходзіць ахоўнік, накладвае павязку і сыходзіць. Другі раз, ужо з перавязанай галавой, Вітольд падае і болей не ўстае. Гэта значыць, чалавек ні з таго ні з сяго страчвае прытомнасць, падае — і ў штрафным ізалятары нават не выклікаюць лекара. Проста ахоўнік, які не мае медыцынскай адукацыі, бінтуе яму галаву і спакойна сыходзіць, пакідаючы чалавека, які відавочна мае патрэбу ў медыцынскай дапамозе і абследаванні. Магчыма, калі б Вітольду выклікалі «Хуткую», ён быў бы жывы. Зразумела, праверка скончылася тым, што вінаватых не знайшлі, а смерць абвясцілі натуральнай. Звярніце ўвагу: і Калеснікава, і Статкевіч - у штрафным ізалятары. У штрафным ізалятары знаходзіўся і загінулы Вітольд Ашурак. Гэта яшчэ адзін метад ціску на палітвязняў.

Штрафны ізалятар: холад, голад, цемра, турма

Каб трапіць у штрафны ізалятар, гэтую «турму ў турме», палітвязню не трэба рабіць зусім нічога: у адміністрацыі турмы ці калоніі самі прыдумаюць, якія парушэнні ўпісаць у асабістую справу, каб змясціць чалавека ў карцар. У беларускіх калоніях гэта бетонны мяшок, у якім заўжды вельмі холадна. Прычым верхняе адзенне адбіраюць (не заўсёды і не ва ўсіх, але ў палітычных — заўсёды).

«Шконка» адшпільваецца ад сцяны толькі на ноч. Пад'ём у штрафным ізалятары - а 5 раніцы. Калі пашанцуе і выведуць на паўгадзінны шпацыр, то адразу пасля пад’ёму, а 5 раніцы. Чалавек, які сядзіць у штрафным ізалятары, дзённага святла не бачыць наогул. Затое электрычнае гарыць 24 гадзіны, хаця ў атрадах на ноч святло выключаюць. Уласнымі прадуктамі (з перадачы ад сваякоў ці набытымі ў «атаварцы») карыстацца нельга, а баланду даюць не заўсёды. Адмова ў ежы, у цёплым адзенні - звычайная справа. Часта ў камеры штрафнога ізалятара, у адрозненне нават ад звычайных турэмных, няма нават прывінчанай да падлогі табурэткі, так што з 5 раніцы да 10 вечара арыштант можа ці сядзець на кукішках, ці стаяць. Саграваюцца скачкамі ці бегам на месцы - тыя, хто яшчэ можа. Статкевіч ці Калеснікава, мяркуючы з таго, дзе яны зараз, паскакаць «для сугрэву» ужо не маглі. Для Вітольда бетонныя сцены штрафнога ізалятара і зусім сталі апошнім, што ён убачыў у жыцці. Прычым яшчэ з СІЗА ён пісаў сябрам: «Былі б папяросы і кава, і я выжыву дзе хочаце». Не выжыў. І не з-за адсутнасці кавы ў карцары.

23 лістапада «Радыё Свабода» апублікавала аповяд Віктара Пархімчыка, які нядаўна вызваліўся са шклоўскай калоніі і пацвердзіў: людзей там білі, якія сядзелі ў іншых камерах штрафнога ізалятара адначасова з Ашуркам чулі крыкі з яго камеры, а ў калоніі новапрыбылых папярэджваюць: нельга задаваць пытанні пра смерць Вітольда гэта можа дрэнна скончыцца. І ніхто нічога не даведаецца, бо трапляючы ў штрафны ізалятар апынаюцца там у поўнай ізаляцыі.

ВІКТАР ПАРХІМЧЫК. ФОТА: TELEGRAM

І рэч не толькі ў тым, што чалавека пазбаўляюць званкоў і лістоў - да яго нават адваката не дапускаюць.

Прычым з рознымі фармулёўкамі: ад бадзёрага «зняволены Сідараў не падаў пераканаўчых доказаў таго, што яму патрабуецца юрыдычная дапамога» да спачувальнага «і рады б, ды толькі Сідараў заяву на сустрэчу з адвакатам не падаваў» - пры тым, што паводле закону адвакат мае права наведваць свайго падабароннага ў месцах пазбаўлення волі без усялякіх заяў. І ў адсутнасць усялякіх кантактаў са светам - як са знешнім, так і з іншымі зняволенымі, - чалавек ў поўнай залежнасці ад адміністрацыі. Ніхто не ведае, што адбывалася са Статкевічам ці Калеснікавай у штрафным ізалятары да патрапляння ў шпіталь. А што напраўду адбылося з Вітольдам Ашурком, магчыма, мы не даведаемся ніколі.

Дабаўкі не жадаеце?

Пасля прысуду кожны зняволены пачынае зваротны адлік: зараз ён сапраўды ведае, колькі яму сядзець, і можа пачынаць адлічваць дні, месяцы, гады. Але калі ты беларускі палітвязень, лепей гэтага не рабіць. Могуць забраць з калоніі ў следчы ізалятар і выставіць новае абвінавачанне, як журналістцы Каці Андрэевай, якая адсядзела большую частку сваёй «двушачкі», а атрымала ў выніку 8 гадоў за здраду дзяржаве.

Але навошта прыдумляць новую справу, абвінавачанне, праводзіць следчыя дзеянні, калі ёсць у беларускім КК артыкул 411 - злоснае непадпарадкаванне патрабаванням адміністрацыі папраўчай установы? Тут усё проста: адміністрацыя піша хадайніцтва - і суддзя прыязджае проста ў калонію, дзе дадае да тэрміну год. Так можа працягвацца да бясконцасці.

У карцары рэчыцкай калоніі №24 сядзіць Паліна Шарэнда-Панасюк.

Паліна - асоба легендарная. У Беларусі яе называюць няйначай як берасцейскай Жаннай д’Арк. Яна ў супраціве больш за 20 гадоў, яшчэ дзяўчынкай стварала ў Берасці рэгіянальныя аддзяленні моладзевых апазіцыйных рухаў «Зубр» і «Малады фронт». Пазней далучылася да «Еўрапейскай Беларусі». Без Паліны ў Берасці не абыходзілася ніводная акцыя пратэсту. У 2019 годзе Паліна вылучылася ў дэпутаты і літаральна за пару дзён сабрала патрэбную колькасць подпісаў: у Берасці яе паважаюць. Яе нават зарэгістравалі кандыдатам у дэпутаты - і Паліна ў эфіры дзяржаўнай тэлевізіі назвала Лукашэнку дыктатарам. Ды яшчэ і бел-чырвона-белы сцяжок туды працягнула. Тады, зрэшты, яе не пасадзілі - толькі пазбавілі рэгістрацыі. Але распачатыя праз год прз рэпрэсіі не маглі яе не закрануць - занадта вядомая, занадта адважная, занадта раздражняе.

Паліну арыштавалі 3 студзеня 2021 года. Яна знаходзілася дома з малодшым сынам, чатырохгадовым Стахам, калі невядомыя людзі ў чорным з балаклавамі на галовах выбілі дзверы і ўварваліся ў кватэру. Муж Паліны Андрэй тады адбываў адміністрацыйны арышт, і абараніць сваё дзіця яна магла толькі сама. Паліна сарвала балаклаву з самага агрэсіўнага нападніка. Яе прысудзілі для пачатку да двух гадоў.

ПАЛІНА ШАРЭНДА-ПАНАСЮК. ФОТА: TWITTER

Суд над Палінай Шарэнда-Панасюк калі-небудзь стане асновай для п'есы (чэшскія тэатры, дарэчы, ужо запісваюць відэа з пастаноўкамі гэтага суда - гэта кампанія салідарнасці). Вось частка яе дыялогу з суддзёй:

- Абвінавачаная, устаньце!

- Перад бандытамі не ўстаю.

- З якога дня пад вартай?

- Захоплена ў палон 3 студзеня.

- Хочаце заявіць адвод складу суда?

- Вы не суд.

- Вы заяўляеце мне адвод?

- Заяўляю ўсёй сістэме.

- Вы прызнаеце віну?

- А вы прызнаеце, што ўдзельнічаеце ў палітычных рэпрэсіях?

- Пытанні суду не задаюць. Вінаватай сябе не прызнаеце?

- Даць адпор бандыту - гонар і абавязак грамадзяніна.

- Абвінавачаная, ці ёсць пытанні?

- Вам не сорамна?

- Пытанне здымаецца.

- Сумленне ёсць?

- Пытанне здымаецца.

Увогуле, Паліна - з тых нязломных, якія і на пераклічку ў калоніі будуць называць сябе не асуджанымі, а палоннымі. «Адказ» не прымусіў сябе чакаць: у гомельскай калоніі Паліну трымалі большай часткай у штрафным ізалятары - за яе вызваленне і выхад у атрад неадкладна узнікаў новы рапарт, - а ў красавіку «выязны» суддзя дадаў ёй за непадпарадкаванне яшчэ год тэрміну. У пачатку лета яе этапавалі ў калонію №24 для рэцыдывістак. Але калонію Паліна Шарэнда-Панасюк так яшчэ і не ўбачыла: з чатырох месяцаў у ПК №24 80 дзён яна правяла ў штрафным ізалятары, а потым яе змясцілі на паўгода ў ПКТ (памяшканне камернага тыпу, той жа карцар, толькі на працяглы тэрмін). Гэта значыць, што найбліжэйшыя паўгода (як і ў папярэднія чатыры месяцы) да яе не пусцяць адваката, яна будзе пазбаўленая перадач, лістоў і званкоў, бясконцыя дні Паліна будзе праводзіць, седзячы на кукішках або стоячы ля сцяны, а галоўнае - у поўнай і абсалютнай ізаляцыі. Калі нешта з ёй здарыцца - ніхто не даведаецца. У кароткім прамежку паміж штрафным ізалятарам і ПКТ яна паспела адправіць мужу адзін ліст, з якога ён даведаўся, што яе зноў будуць судзіць па тым жа 411 артыкуле за непадпарадкаванне. Толькі другі раз гэта будзе ўжо не год дадатковага тэрміна, а два. І так можа працягвацца да бясконцасці.

Магчыма, недзе за сценкай, у суседняй камеры ПКТ, зараз знаходзіцца і Вікторыя Кульша, якая таксама атрымала «падарункавы» год плюс да асноўнага двухгадовага тэрміну (падчас пратэстаў 2020 года яна была адміністратарам чату «Кіроўцы 97%»). Вікторыя ў калоніі старалася выконваць правілы, але аднойчы не зашпіліла ніжні гузік паліто. Гэтага было дастаткова і для ПКТ, і для новай крымінальнай справы.

У гомельскім следчым ізалятары, куды яе перавялі пасля другога прысуду, Вікторыя два тыдні трымала галадоўку, абвешчаную пасля таго, як адміністрацыя адмовілася адпраўляць яе скаргу ў генеральную пракуратуру. Вікторыя дрэнна сябе адчувала, у яе пачаўся маткавы крывацёк, і яна прасілася ў лякарню. Але турэмныя медыкі сказалі, што зробяць гэта толькі тады, калі яна апынецца «на апошнім дыханні», - пра гэта праваабаронцам распавяла ейная дачка. (Цяпер можна ўявіць сабе, на якім «дыханні» знаходзілася Калеснікава, перш чым медыкі гомельскай калоніі выклікалі «Хуткую дапамогу».)

Стах, малодшы сын Паліны Шарэнда-Панасюк, пасля арышту мамы спачатку нічога не мог зразумець, увесь час бегаў у спачывальню і скардзіўся бацьку , што не можа знайсці маму. Мінула два гады, цяпер Стаху шэсць год, і ён усё разумее. А галоўнае, ён ведае: яго маці вернецца дадому толькі пасля таго, як сыдзе Лукашэнка.

Ірына Халіп, «Новая газета. Европа»

Напісаць каментар 14

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках