Bloomberg: У Беларусі можа адбыцца змена ўрада ці вайсковы мяцеж

Беларусы незадаволеныя рэжымам Лукашэнкі.

Войны, развязаныя людзьмі, могуць быць таксама наступствам глыбокіх гістарычных працэсаў. Каб гэта давесці, дастаткова паглядзець на вайну, якая прадаўжаецца ва Украіне. Гэты канфлікт развязаў Уладзімір Пуцін, які імкнецца аднавіць былую веліч Расеі, знішчыўшы незалежную Украіну. Але гэта таксама частка больш шырокай гісторыі пра тое, што адбываецца, калі імперыі распадаюцца.

Пра гэта ў артыкуле для Bloomberg піша прафесар Школы перадавых міжнародных даследаванняў Універсітэта Джона Хопкінса Гэл Брандс. Пераклад артыкула прыводзіць «Люстэрка тыдня. Украіна».

Бітва ва Украіне - гэта самая свежая і самая жорсткая з войнаў за тое, што засталося ад СССР, імперыі, чыя перадсмяротная агонія прадаўжаецца нават праз 30 гадоў пасля яе фактычнага знікнення. І, на жаль, гэта бітва не апошняя. У 20 стагоддзі распалася шмат вялікіх еўразійскіх імперый, якія дамінавалі некалі ў глабальных справах. Першая сусветная вайна знішчыла Расейскую, Аўстра-Венгерскую, Асманскую і Нямецкую імперыі. Другая сусветная скончыла з імперыямі, якімі кіравалі Токіё, Рым (ізноў) і Берлін. Пазней дэкаланізацыя скончыла з імперыямі Брытаніі, Францыі і Партугаліі. Халодная вайна забіла СССР, які спачатку страціў падкантрольныя яму краіны ва Усходняй Еўропе, а затым распаўся на 15 незалежных краін.

Аднак імперыі не паміраюць хутка. Іх працэс, як пісаў гісторык Сяргей Плохій, гэта «працэс, а не падзея». Калі велізарнае ўтварэнне, якое трымалася на жалезнай дысцыпліне, якое падтрымліваецца метраполіяй, прыходзіць у заняпад, не варта чакаць, што новы і стабільны статус-кво з'явіцца за адзін дзень. Захаванне напружання на Балканах і на Блізкім Усходзе нагадвае, што спадчына Аўстра-Венгерскай і Асманскай імперый дагэтуль накладвае свой адбітак. Стасункі паміж Брытаніяй і яе былымі калоніямі прадаўжаюць развівацца.

Савецкі Саюз знаходзіўся пад жорсткім кіраваннем. І менавіта таму яго распад быў асабліва бязладны. Канец савецкай дзяржавы прыбраў бар'еры, якія душылі этнічную напругу і міжнацыянальнае спаборніцтва паміж былымі часткамі імперыі. На свет з'явіліся новыя палітычна нестабільныя краіны. Супрацьстаянне паміж Расеяй, якая дамінавала ў імперыі, і краінамі, якія імкнуліся вырвацца з кіпцюроў Масквы, узмацнілася. У выніку ўзнікла тое, што даследчыкі называюць «войнамі за савецкую спадчыну», гэта значыць, шэраг крывавых канфліктаў за спрэчныя тэрыторыі ва Усходняй Еўропе і Цэнтральнай Азіі.

У 1990-х гадах войны ўспыхнулі ў Нагорным Карабаху, Прыднястроўі, Чачэніі, Абхазіі, Паўднёвай Асеціі і Таджыкістане, часта ўцягваючы суседнія дзяржавы і міжнародных міратворцаў. Некаторыя з гэтых канфліктаў усё яшчэ тлеюць. Астатнія, такія як вайна за кантроль над Абхазіяй і Паўднёвай Асеціяй, перараслі ў вялікія міжнародныя канфлікты. Канец СССР стаў геапалітычным землятрусам, чые рэшткавыя падземныя штуршкі дэстабілізуюць міжнародную сістэму кожны дзень.

Украіна пацярпела ад гэтых штуршкоў больш за ўсіх. Цяперашняя вайна адрозніваецца жорсткасцю баёў і татальнасцю намаганняў Пуціна сцерці іншую краіну з мапы. Яе непасрэдныя прычыны можна знайсці ва ўсё больш таталітарнай прыродзе пуцінскага рэжыму, што дазволіла яму быць больш агрэсіўным і прызначаць вонкавых ворагаў. Таксама адыграла ролю пытанне аб тым, ці будзе Кіеў прыхільны да Масквы ці да Захаду. Але вайна застаецца часткай шырэйшага постсавецкага ўзрушэння. Абвяшчэнне незалежнасці Украіны ў 1991 годзе знішчыла савецкую дзяржаву і паскорыла распад імперыі. Таму нядзіўна і, на жаль, сімвалічна, што Украіна выявілася ў цэнтры пуцінскіх намаганняў аднавіць дамінаванне Масквы, якое яна страціла.

Вайна пайшла не паводле плану Пуціна. Украіна выдатна абараніла сябе і яшчэ доўга будзе пярэчыць спробам сілай уключыць яе ў расейскую сферу ўплыву. У гэтым выпадку пуцінскія пошукі імперыялістычнага адраджэння паскорылі фармаванне ўкраінскага нацыяналізму. Аднак тое, што Расея дорага заплаціла за сваю авантуру, не азначае, што войны за савецкую спадчыну скончацца.

Незалежна ад таго, чым скончыцца расейска-ўкраінскі канфлікт, лінія фронту паміж двума войскамі можа стаць чарговым спрэчным постсавецкім фронтам, дзе напружанне час ад часу будзе перарастаць у гвалт. Ці пераможа Расея ці саступіць, вынік зменіць баланс сіл на постсавецкай прасторы, а таксама, магчыма, ажывіць згаслыя канфлікты ў Малдове, Грузіі і іншых краінах.

Патэнцыял выбліску гвалту ў Цэнтральнай Азіі застаецца высокім, што давялі пратэсты ў Казахстане, прыгнечаныя расейскімі вайскоўцамі ў пачатку года. У Беларусі нельга выключаць змену ўрада ці вайсковы мяцеж. Незадаволенасць аўтарытарным рэжымам Аляксандра Лукашэнкі застаецца высокай. І гэта таксама можа паставіць краіну ў пункт канфлікту паміж Расеяй і Захадам. Напачатку 1992 гады амерыканскія газеты перасцерагалі, што праблемы, выкліканыя «аскепкамі апошняй вялікай імперыі з ядзернымі арсеналамі», толькі пачынаюцца. Нават калі цяперашняя расейска-ўкраінская вайна скончыцца, доўгае, жорсткае замагільнае жыццё савецкай імперыі прадоўжыцца.