Эканамісты: Транспартнаму вузлу Лукашэнкі гамон

Над Беларуссю фактычна апусцілася «жалезная заслона».

Пра галоўныя тэндэнцыі ў замежнапалітычнай дзейнасці краіны і пра «поспехі» беларускай эканомікі ў «атачэнні ворагаў» «Свободные новості плюс» расказалі дырэктарка даследчага цэнта BEROC Кацярына Барнукова і эканаміст Леў Львоўскі.

Фактычны дэфолт і «жалезная заслона»

Пра асноўныя тэндэнцыі на замежнаэканамічным фронце расказала Кацярына Барнукова.

Традыцыйна замежнаэканамічны аспект жыццядзейнасці беларускай эканомікі эксперты разбіраюць у трох аспектах: Расея, Захад і далёкая дуга.

Галоўная падзея на заходнім кірунку - нераспаўсюджанне санкцый Еўразвязу на Беларусь, нягледзячы на дэкларацыі. Ідэя пашырэння санкцый у дачыненні да афіцыйнага Мінска - іх сінхранізацыя з расейскімі, каб такім чынам закрыць існыя дзіркі для абыходу санкцый.

Кацярына Барнукова канстатавала, што еўрапейскі экспарт у Беларусь "істотна вырас за апошні год, асабліва за апошнія некалькі кварталаў".

- Але гэты рост адбываецца не толькі праз Беларусь, такі ж, нават у вялікіх аб'ёмах, назіраецца ў Грузіі, Казахстане, Турцыі, і я ўпэўнена, што гэта няпоўны спіс краін. Усё яшчэ можна чакаць увядзення санкцый, але сцвярджаць, што іх сінхранізацыяй можна цалкам перацяць абыход расейскіх, немагчыма, - мяркуе эканамістка.

Важнай падзеяй у беларуска-еўрапейскіх стасунках Кацярына Барнукова ўважае закрыццё аднаго з памежных пераходаў Польшчай, якая "безупынна нагадвае аб імавернасці закрыцця і іншых пераходаў, якая істотна ўзмацніла правілы руху тавараў, за ёй пайшла Літва, якая закрыла адзін з чыгуначных пераходаў, а на іншых узмацніла праверкі".

- Усё гэта, несумненна, дабівае рэшткі рэпутацыі Беларусі як транзітнага транспартнага вузла. Нагадаю, што ў тлустыя гады Беларусь атрымлівала да 2 мільярдаў даходу ад транспартных паслуг, летась яна ўпала да 1,3 мільярда, сёлета, відаць, упадзе яшчэ больш істотна, - адзначае Кацярына Барнукова.

Зімовы сэзон 2022-2023 гадоў у беларуска-расейскіх стасунках стаўся больш удалым для афіцыйнага Менска:

- Апошні год у стасунках з Расеяй назіраецца перацягванне каната: то яна дамагаецца пэўных саступак на ніве інтэграцыі, то Беларусь выбівае пэўныя эканамічныя прэферэнцыі. Зіма 22-23 засталася за Менскам: ён здолеў дамагчыся дастаткова вялікай колькасці саступак. Гэта і рэструктурызацыя крэдытаў, у тым ліку на АЭС, што істотна для краіны, гэта нізкая цана газу, мы не ведаем - якая, але быццам яна выгадныя. А акрамя таго, Беларусь дазваляе сабе не вяртаць грошы прыватным расейскім інвестарам, што фактычна пацвярджае тэхнічны дэфолт, абвешчаны даўней рэйтынгавымі агенцтвамі. А цяпер ён ужо ператварыўся з тэхнічнага ў фактычны.

Але самае цікавае назіралася ва ўзаемных стасунках афіцыйнага Менска з краінамі далёкай дугі. Усе тры выправы: у Кітай, Зімбабвэ і ААЭ - яскрава асвятляліся менавіта з пункту гледжання эканамічных поспехаў.

- Але трэба сказаць, што ў стасунках з Зімбабвэ наўрад можна чакаць вялікіх эканамічных прарываў; нават чуткі, якія праточваюцца з нагоды завода для здабычы літыю, наўрад будуць мець вялікія макраэканамічныя наступствы для Беларусі, болей, спрыяльныя наступствы надыдуць для асобна ўзятых асоб, а не для дабрабыту краіны, - адзначае Кацярына Барнукова. - Затое ў выніку выправы ў ААЭ мы даведаліся (дзякуючы хвальбе Віцебскага аблвыканкама), што экспарт толькі з Віцебскай вобласці ў ААЭ вырас у 97 разоў - да 2,4 мільярда даляраў. Мы даўно падазравалі, што ААЭ - адна з краін, праз якія адбываецца абыход санкцый, а цяпер маем відавочнае пацвярджэнне таму. І калі размова пра Віцебскую вобласць, то, мабыць, пра нафтапрадукты, - мяркуе аналітык.

Эканамічныя стасункі з Кітаем за апошнія гады знаходзіліся на спадзе: гандаль не надта рос, інвестыцыі падалі. Тое, што адбываецца цяпер, выглядае як пэўнае аднаўленне стасункаў і, магчыма, дае надзею на эканамічнае развіццё.

- Гаворыцца аб тым, што эфект ад укладзеных пагадненняў можа дасягнуць 3,5 мільярда даляраў, але гадоў 10-15 таму называліся большыя сумы - 15 мільярдаў крэдытнай лініі. Гэта не значыць, што ўсе заявы матэрыялізуюцца, - уважае эканамістка. - Сярод заяўленых пагадненняў маю ўвагу прывабіла магчымая падрыхтоўка пагаднення аб зоне вольнага гандлю з Кітаем. Калі гэта рэалізуецца, то стане сведчаннем таго, што Пекін разглядае развіццё эканамічных стасункаў з Беларуссю як нешта сур'ёзнае.

Эканоміка падае, а падаткі растуць

На тэндэнцыях, якія складваюцца ў беларускай эканоміцы, падрабязна спыніўся эканаміст Леў Львоўскі.

Эксперт адзначыў, што ў 2022 годзе рэальны УБП мінусаваў на 4, 7% - гэта самае вялікае падзенне УБП з 1995 года, калі рэцэсія была выкліканая пераходам ад планавай эканомікі да рынкавай.

Летась толькі дзве галіны змаглі паказаць дадатны вынік: гэта сельская гаспадарка, якая ўзнялася за кошт добрага ўраджаю, і горназдабыўная прамысловасць. Астатнія сышлі ў мінус або знаходзіліся на ўзроўні нуля.

За 2022 год самае вялікае падзенне зафіксавана ў трох галінах: будаўніцтве, гандлі і транспарце - ад 11 да 16%.

У 2023 годзе тэндэнцыя не працягнулася. У студзені (у параўнанні з аналагічным перыядам 2022 года) - на 5%, у лютым падзенне запаволілася і склала крыху больш за 2%.

- Мы чакаем, што гэта яшчэ крыху працягнецца. Калі параўноўваць з паказчыкамі мінулага года, то мы назіраем падзенне эканомікі, а калі глядзець на лічбы месяц да месяца, то яно практычна спынілася. Гэта значыць, што ў лютым мы яшчэ ўбачым падзенне, а з сакавіка-красавіка маем убачыць нулявое падзенне год да года, - адзначае эканаміст Леў Львоўскі.

У макраэканамічных тэндэнцыях сур'ёзныя змены адбыліся з рэальнымі заробкамі: калі большую частку 2022 года яны памяншаліся ў большасці галін, і ў сярэднім у эканоміцы, то пад канец года, збольшага праз запаволенне тэмпаў інфляцыі, рэальныя заробкі сталі расці. Ужо ў снежні 2022 года на 0,6% вышэй, чым у снежні 2021 года, а ў студзені 2023 года рост (у параўнанні з 2022 годам) ужо складаў 1,6%.

- Такім чынам, тэндэнцыя з заробкамі пачала разыходзіцца з агульнаэканамічнымі тэндэнцыямі, - канстатуе Леў Львоўскі.

У новым годзе ў тройцы аўтсайдэраў адбыліся змены: сфэра будаўніцтва цалкам замененая IT-сэктарам. У 2023 годзе будаўніцтва паказвае калянулявую дынаміку (сітуацыя прыкметна палепшылася), а вось IT-сэктар за апошнія месяцы ўстойліва падае на 10-14% (у залежнасці ад месяца).

- Дэфіцыт бюджэту, які склаўся ў 2022 годзе, нікуды не знікае, а фактычны дэфолт не дапамог закрыць гэтую дзірку ў бюджэце, роўна як і адтэрміноўка ўсіх аплат на карысць Расеі. З гэтай прычыны ўрад працягвае экспансіўную манетарную палітыку, а таксама павялічвае зборы з грамадзян, - кажа Леў Львоўскі.

У канцы мінулага года павышаныя шмат якія падаткі: на зямлю, на першую кватэру, акцызы на алкаголь і цыгарэты, падатак на прыбытак, на віртуальны і гульнёвы бізнэс, на сабак у залежнасці ад заводу, на рамеснікаў, самазанятых, індывідуальных прадпрымальнікаў. Для ІП павышаная таксама цана газу, хаця з мінулага года для Беларусі яна не змянілася.

- Усе метады ў суме прычыніліся да эфэкту «выскрабаем па засеках». Галоўны і самы вялікі падатак урад пакуль не пераступае і, з усяго відаць, спадзяецца абысціся дробнымі захадамі.

Леў Львоўскі вылучыў у якасці інавацыі ў фіскальнай палітыцы зборы за ахвяраванні:

- КДБ выклікае шмат людзей і прапануе ім пералічыць у розныя фонды, звязаныя з дзяржавай, розныя сумы; калі даўней цана пытання складала 500 даляраў для неІТ-спецыялістаў і тысячу для ІТ-спецыялістаў, то апошнім часам стаўкі выраслі - часам з неІТ-спецыялістаў патрабуюць ужо паўтары тысячы даляраў. Я вылучаю гэтыя захады як інавацыю ў фіскальнай палітыцы: зборы за ахвяраванні могуць перавысіць зборы ў шмат якіх пералічаных падатках. Напрыклад, чакаецца, што падатак на першую кватэру прынясе ў скарб блізу 20 -21 мільён рублёў, у той час як ахвяраванні могуць даць 20-30 мільёнаў.

Эканаміст адзначыў працяг мяккай манетарнай палітыкі: як толькі інфляцыя пайшла на спад, тут жа Нацбанк панізіў ключавую стаўку, каб рэальная стаўка заставалася ў невялікім, але адмоўным дыяпазоне.

Апошняя тэндэнцыя цяперашняга сэзону - узмацненне ціску на бізнэс, рост ручнога кантролю за ім. За тры месяцы ўрад найбольшую ўвагу выяўляў да бізнэсаў з удзелам замежнага капіталу. Колькасць кампаній, акцыі якіх нельга прадаваць або адчужаць без дазволу ўрад, вырасла са 193 да 1849, а кампаніі, якія паспрабавалі пакінуць беларускі рынак, пачалі караць. Яскравы выпадак адбыўся з «Лідскім півам» - дачкой «дачкі» фінскай групы Olvi, якую аштрафавалі на 12 мільёнаў еўраў - гэта рэкордны для беларускай эканомікі штраф, мабыць, на намеры пайсці з рынку.

Пагрозы буйным гульцам ёсць. Гэтым разам абышлося без маштабных арыштаў, улады абмежаваліся рыторыкай, у тым ліку публікацыяй заробкаў топ-мэнэджараў у дзяржаўных мэдыях.