Улады хочуць усталяваць поўны кантроль над анлайн-гандлем

Маркетплэйсы ў Беларусі чакае зачыстка.

Пад лозунгам барацьбы з кантрафактам Беларусь уводзіць новыя правілы, якія радыкальна змяняюць анлайн-гандаль. Маркетплэйсы будуць адказваць за прадаўцоў, цэны вырастуць, а доступ да папулярных пляцовак можа апынуцца пад забаронай.

Фактычна пад шырмай абароны правоў спажыўцоў дзяржава рыхтуецца ўсталяваць поўны кантроль над інтэрнэт-гандлем. Што зменіцца і як гэта адаб'ецца на пакупніках і бізнесе – разбіраўся «Беларусы і рынак».

Інтэрнэт-гандаль у Беларусі доўга жыў па ўласных правілах. Прадаўцы рэгістраваліся дзе заўгодна, пляцоўкі мог рэгістраваць хто заўгодна, а адказнасць за падробкі і пратэрмінаваныя сертыфікаты растварялася дзесьці паміж радкамі карыстальніцкага пагаднення. Для пакупнікоў гэта было зручна і танна, для дзяржавы – суцэльная зона шэрых схем.

Цяпер гэта эпоха падыходзіць да канца. Улады вырашылі навесці парадак і разам з ім пабудаваць сістэму поўнага кантролю над анлайн-рынкам. І нагода для гэтага знайшлася пераканаўчая: барацьба з кантрафактам.

Менавіта пад гэтым сцягам 7 кастрычніка ў Мінску прайшла панэльная сесія на XIII Міжнародным форуме «Антыконтрафакт-2025». Прадстаўнікі МАРТ, Еўразійскай эканамічнай камісіі і міністэрстваў краін ЕАЭС абвясцілі пра новы падыход да інтэрнэт-гандлю.

Па сутнасці, маркетплэйсы цяпер перастаюць быць проста пляцоўкамі, ім давядзецца адказваць за ўсё, што прадаецца на іх тэрыторыі.

Новая мадэль анлайн-рынку

З лета 2025 года ў Беларусі ўжо дзейнічаюць абноўленыя правілы дыстанцыйнага гандлю. Цяпер пляцоўкі абавязаныя прымаць электронныя скаргі пакупнікоў, размяшчаць поўныя звесткі пра сябе і сваіх прадаўцоў, сачыць за тым, каб на сайце не з'яўляліся тавары без сертыфікатаў.

Калі раней маркетплэйс мог прыкрыцца фармулёўкай «мы толькі пасярэднікі», то цяпер ён адказвае як паўнавартасны ўдзельнік гандлю.

Наступны крок – указ, які абавяжа ўсе буйныя пляцоўкі, у тым ліку замежныя, зарэгістравацца ў Гандлёвым рэестры і стварыць у Беларусі юрыдычную асобу. Без гэтага ім проста забароняць працаваць. А МАРТ атрымае права абмяжоўваць доступ да пляцоўкі пры «сістэматычных парушэннях».

Іншымі словамі, інтэрнэт-рынак, які дзесяцігоддзямі развіваўся стыхійна, ператвараецца ў кантралюемую сістэму з выразнай вертыкаллю адказнасці.

Пакупнік пад абаронай – ці пад наглядам

На першы погляд, усё выглядае нават зручна. Больш не трэба шукаць, хто прадаў падроблены тавар: скаргу можна падаць проста праз сайт, а адказаць абавязаны сам маркетплэйс. З'яўляюцца гарантыі, празрыстасць і магчымасць вярнуць грошы.

Але ў медаля ёсць адваротны бок. Чым больш патрабаванняў, тым вышэй выдаткі, і бізнес, як правіла, кампенсуе іх праз цану. Тавары падаражэюць, выбар скараціцца. Невялікія прадаўцы, якім не па сілах юрысты, зборы і сертыфікацыя, сыдуць з рынку.

Замежныя пляцоўкі, якія не жадаюць адкрываць філіялы, проста заблакуюць доступ з Беларусі. У выніку выйграе не спажывец, а буйныя гульцы, якім прасцей выканаць усе фармальнасці. І чым менш канкурэнцыі, тым вышэйшыя цэны і менш свабоды выбару.

Дзяржаўны кантроль пад маскай «якасці»

За лозунгамі пра бяспеку і абарону правоў хаваецца больш шырокая мэта – татальная легалізацыя і кіравальнасць электроннага гандлю. Кантрафакт сапраўды існуе, але барацьба з ім ператвараецца ў інструмент цэнтралізацыі.

Дзяржава атрымлівае празрыстасць і падаткі, буйныя маркетплэйсы – манаполію. А звычайныя карыстальнікі — упарадкаваны, але ўжо не свабодны рынак. Інтэрнэт-гандаль усё менш нагадвае прастору даверу і ініцыятывы, а ўсё больш — рэгуляваную вітрыну, дзе кожны крок прапісаны інструкцыяй.

Беларусь і Казахстан

Беларусь не адзіная на гэтым шляху. Расія і Казахстан рыхтуюць падобныя нормы: абавязковую рэгістрацыю маркетплэйсаў, дэклараванне трансгранічных пакупак, абмежаванне бязмытнага імпарту. Еўразійская эканамічная камісія імкнецца ўніфікаваць гэтыя правілы, каб стварыць адзіную сістэму кантролю на ўсёй прасторы ЕАЭС.

Афіцыйна ўсё гэта называецца «барацьбой з падробкамі». Але па сутнасці гаворка пра перафарматаванне рынку, дзе раней галоўнай каштоўнасцю была свабода.

Пакупнік атрымае гарантыю, але заплоціць за яе стратай выбару і ростам цэн. Бізнес — прадказальнасць, але без гнуткасці. А дзяржава — усё: даныя, падаткі і рычагі ўплыву.

Інтэрнэт у Беларусі становіцца ўсё больш падобным да афлайну — з правіламі, наглядам і «зацверджанымі» ўдзельнікамі. І здаецца, менавіта гэта і ёсць галоўны вынік форуму «Антыконтрафакт»: барацьба з падробкамі аказалася пачаткам барацьбы з вольніцай.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com