Толькі раззлуюць людзей

Улада зноў узялася за «дармаедаў».

Беларускія чыноўнікі зноў бяруцца за «дармаедаў». На гэты раз для іх з 1 кастрычніка дадаткова ўзмоцнены ўмовы аплаты жыллёва-камунальных паслуг. Так улады спрабуюць адначасова вырашыць праблемы занятасці і недахопу сродкаў у адной з самых адчувальных для бюджэту пазіцый выдаткаў — у жыллёва-камунальнай гаспадарцы. Але такія спробы ўжо былі, і іх выніковасць добра вядомая.

Барацьба дзеля барацьбы

Праблема «дармаедаў» для беларускіх уладаў — амаль вечная. Гісторыя «тытанічнай» барацьбы з ёй цягнецца яшчэ з сярэдзіны 2010-х. Вынік аказаўся прадказальным: рост сацыяльнай напружанасці, пратэсты і вымушаны адкат рэформы.

З таго часу меры вар'іраваліся, але сутнасць заставалася ранейшай: прымусіць працаваць, зрабіць жыццё тых, хто фармальна не заняты, максімальна складаным.

На гэты раз гаворка пра павышаныя тарыфы на жыллёва-камунальныя паслугі, што закране ўжо не толькі саміх «дармаедаў», але і іншых, хто пражывае ў кватэры ці доме. Такім чынам дзяржава спрабуе ўзмацніць ціск на «гультаёў» праз сацыяльнае асяроддзе.

Па сутнасці, улады зноў выкарыстоўваюць практыку калектыўнай адказнасці. Лагіка простая: калі не ўдаецца прымусіць чалавека працаваць прамым націскам, можна націснуць на яго сям'ю, блізкіх, якія ў выніку акажуцца закладнікамі сітуацыі. Ці дапаможа? Наўрад ці. А вось раззлуе — напэўна.

Шукаюць пад ліхтарам

Афіцыйная аргументацыя простая: эканоміка адначасова сутыкаецца з двума вялікімі праблемамі — дэфіцытам бюджэту і напружанай сітуацыяй на рынку працы. Вырашэнне бачыцца ў тым, каб прымусіць «дармаедаў» працаваць: яны папоўняць працоўныя рэсурсы і адначасова здымуць частку нагрузкі з бюджэту.

Аднак на практыцы гэта логіка кульгае. Па-першае, гаворка ідзе далёка не пра самых прадуктыўных кадраў, і іх з'яўленне на рынку працы наўрад ці прынясе адчувальны рост падаткаў або ВУП.

Сама ідэя напоўніць бюджэт за кошт людзей, якіх дзяржава першапачаткова класіфікуе як сацыяльна пасіўных, выглядае сумнеўнай. Нават калі яны дзеля праформы чымсьці зоймуцца, падаткі з іх мінімальных заробкаў не перакроюць выдаткаў на сістэму прыцягнення гэтага кантынгенту на рынак працы.

Па-другое, калі б гэтыя людзі сапраўды хацелі працаваць, яны ўжо знайшлі б сабе занятак — вакансій хапае. Прымус жа не стварае рэальнай занятасці, а толькі чарговы раз імітуе вырашэнне пытання.

Найбольш верагодна, чыноўнікі проста звяртаюцца да знаёмага метаду — не таму, што ён эфектыўны, а таму, што звыклы. Як у старым анекдотзе, шукаюць рашэнне там, дзе святлей, а не там, дзе трэба.

Больш шкоды, чым карысці

Досвед мінулых гадоў паказвае, што падобныя кампаніі прыносяць дзяржаве больш выдаткаў, чым карысці. Выдаткі на міліцыю, працу сацыяльных службаў, прапагандысцкую кампанію і адміністраванне перавышаюць эфект ад уключэння некалькіх тысяч людзей у фармальную занятасць.

Куды больш прыкметнымі аказваюцца негатыўныя наступствы: расце незадаволенасць, пагаршаецца стаўленне да ўлады, узмацняецца адток людзей за мяжу. Цяпер дзяржава зноў рызыкуе запусціць хвалю раздражнення ў грамадстве дзеля невідавочнага выніку.

Асабліва паказальны досвед 2017 года, калі «падатак на дармаедаў» выклікаў масавыя акцыі пратэсту. Тады ўлады былі вымушаныя фактычна замарозіць ініцыятыву, прызнаўшы, хай і ўскосна, яе таксічнасць.

Сённяшнія меры рызыкуюць справакаваць падобны сцэнар, але ва ўмовах яшчэ больш уразлівай эканомікі і грамадства, што перажывае стрэс ад рэпрэсій і відавочных наступстваў санкцый. Так, цяпер людзі баяцца выходзіць на вуліцы, але іх рахунак да ўлады расце.

Куды падацца жыхару дэпрэсіўнай глыбінкі?

Асабліва ўразлівымі для новай кампаніі акажуцца рэгіёны па-за буйнымі гарадамі. Тут і так мала працоўных месцаў, ды і мабільнасць насельніцтва абмежаваная. Інстытут рэгістрацыі (прапіскі), праблемы з рынкам арэнды жылля і негатыўнае стаўленне дзяржавы да ўнутраных міграцый робяць пераезд дзеля працы амаль немагчымым.

У выніку ціск на «дармаедаў» у райцэнтрах і вёсках толькі пагоршыць сацыяльную дэпрэсію. Тыя, на каго, па ідэі, і магла б быць скіраваная падобная кампанія, хто яшчэ здольны да пераездаў, можа адаптавацца і шукаць працу па-за сваёй малой радзімай, даўно робяць гэта за межамі краіны — у Польшчы, Літве або Расіі.

Акрамя таго, у малых гарадах і селах нават занятасць не заўсёды азначае прыстойны ўзровень жыцця. Даступныя працоўныя месцы часта звязаныя з нізкімі заробкамі і адсутнасцю перспектыў.

Для моладзі гэта сігнал да эміграцыі, а для старэйшых пакаленняў — да сыходу ў ценявую занятасць, што яшчэ больш падрывае эфектыўнасць барацьбы з дармаедамі.

Старыя граблі

Чарговы раўнд барацьбы чыноўнікаў з «дармаедамі» праходзіць без найменшага намёку на крэатыўнасць. Улады вяртаюцца да інструмента, які ўжо неаднаразова даказваў сваю неэфектыўнасць. А значыць, галоўны сэнс — чарговая імітацыя актыўнасці, каб адрапартаваць перад начальствам.

Таму і зыход кампаніі прадказальны. Яна зноў створыць дадатковыя сацыяльныя раздражняльнікі, але не вырашыць ні праблему занятасці, ні праблему бюджэту. Бо калі падыходы не змяняюцца, то і вынік застанецца ранейшым.

І, бадай, галоўная выснова ў тым, што ўлада па-ранейшаму аддае перавагу не заўважаць сістэмных праблем і змагацца не з прычынамі крызісу, а з яго мнімымі вінаватымі.

Алесь Гудыя, «Позірк»

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com