Пенсійная піраміда ў Беларусі — усё

Падрабязны аналіз эканаміста.

Сайт Charter97.org апублікаваў заяву эканаміста Льва Львоўскага ў эфіры «Еўрарадыё» пра тое, што ў Беларусі ў найбліжэйшы час будзе прынятае рашэнне аб павышэнні пенсійнага ўзросту — узрост выхаду на пенсію жанчын зраўняюць з мужчынскім — 63 гады. Сайт planbmedia.io падзяліўся поўным аналізам Львоўскага пра пенсійную піраміду ў Беларусі.

Пенсійная піраміда — усё

Папярэдні раз рашэнне аб павышэнні пенсійнага ўзросту прымалася ў 2016 годзе, фактычна адразу пасля выбараў. Прычыны былі сур'ёзныя — хранічны дэфіцыт у Фондзе сацыяльнай абароны насельніцтва (ФСЗН), дэфіцыт рабочых рук. Адразу было відавочна, што павышэнне — не апошняе.

Львоўскі адзначыў, што ў падрыхтаваным праекце дакумента ідзе гаворка пра павышэнне пенсійнага ўзросту для жанчын да 63 гадоў.

«Да 2030 года гэта сітуацыю выратуе. Але, я спадзяюся, Беларусь будзе жыць і пасля 2030-га, і пасля 2050-га, і яшчэ доўга. І чым далей, тым больш будзе праблем з дэмаграфіяй, з людзьмі», — папярэджвае эксперт.

У Беларусі сістэма выплаты пенсій салідарная: працуючыя скідваюцца на выплаты пенсіянерам. У мінулыя гады, прыкладна з 2013-га, у ФСЗН быў дэфіцыт. То бок адлічэнняў працоўных на выплаты не хапала. Разрыў пакрываўся за кошт бюджэту.

Леў Львоўскі адзначыў, што хоць Мінфін і закрыў статыстыку, дэфіцыт Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва ёсць, і ён, як і раней, пакрываецца за кошт бюджэту.

Таму неабходнасць павышаць пенсійны ўзрост відавочная.

«Салідарную або размеркавальную сістэму пенсій найлягчэй апісаць як фінансавую піраміду. У фінансавых пірамід дрэнная рэпутацыя, але ў плане пенсій, калі іх уводзілі, гэта была нармальная піраміда. Насельніцтва свету працягвала расці. І калі насельніцтва расце, то можна сапраўды браць у наступных пакаленняў, аддаваць папярэднім, і ўсё складаецца добра. Але калі насельніцтва перастае расці, тады гэтая піраміда пачынае абвальвацца».

Пенсіянераў зашмат

А насельніцтва Беларусі ўжо даўно перастала расці. Нараджальнасць стала ніжэйшай за двух дзяцей на жанчыну (а гэта ўзровень простага ўзнаўлення) яшчэ ў 90-я.

Калі ў нас працоўныя сваімі адлічэннямі забяспечваюць пенсіі цяперашніх пенсіянераў, адпаведна, вельмі важная прапорцыя: колькі пенсіянераў прыпадае на аднаго чалавека працаздольнага ўзросту. «Зараз у нас прыблізна чатыры пенсіянеры на дзесяць людзей працаздольнага ўзросту. Да 2050 года гэтая лічба вырасце больш чым у паўтара раза. Да 2080 года ў нас будзе дзевяць пенсіянераў на дзесяць людзей працаздольнага ўзросту. То бок ужо амаль адзін да аднаго. І ў гэтай сітуацыі трэба альбо больш браць з працуючых, альбо менш даваць пенсіянерам, альбо павялічыць колькасць працуючых, што асабліва складана», — адзначае Львоўскі.

Можна таксама зменшыць колькасць пенсіянераў. І спосабаў тут розныя. Адзін з іх — рэзкі рост смяротнасці падчас пандэміі кавіду. Іншы — проста не называць людзей пенсіянерамі і, уласна, павялічыць пенсійны ўзрост. «І мы ідзём цяпер па гэтым шляху. Праблема ў тым, што гэта — залатванне дзірак. То бок гэта не змяняе фундаментальную праблему. Салідарная пенсійная сістэма — гэта піраміда. І мы цяпер у такой дэмаграфічнай сітуацыі, дзе гэтая піраміда абвальваецца. У нас усё роўна будзе расці колькасць пенсіянераў на душу насельніцтва».

Дэмаграфія падштурхоўвае рэформы

Неабходнасць рэформы відавочная. І чым даўжэй мы цягнем, тым горшая сітуацыя. Тым большая ў нас пенсійная дэмаграфічная нагрузка. Насельніцтва трэба перакладаць на змешаную сістэму, калі побач з размеркавальнай сістэмай з'яўляецца назапашвальная.

«Але чым горшая дэмаграфічная сітуацыя, тым складаней зрабіць гэты пераход. У ідэале, канечне, пераход трэба было рабіць, ну, там, калі распаўся Савецкі Саюз, у 90-я. Але праводзіць гэтую рэформу ў 2080 годзе мы ўжо не зможам. У 2080 годзе мы проста будзем, як у топку цягніка, кідаць грошы — на выплату пенсій. Давядзецца 10% ВУП штогод аддаваць на дэфіцыт ФСЗН», — папярэджвае акадэмічны дырэктар Beroc. А 10% ВУП — гэта фантастычная сума. Гэта ўсе выдаткі на адукацыю, на медыцыну і нават крыху больш.

І тут два варыянты: больш збіраць падаткаў (хоць у беларусаў і так вельмі вялікія адлічэнні ў ФСЗН), або плаціць ніжэйшыя пенсіі. То бок адмовіцца ад імкнення забяспечыць пенсію на ўзроўні 40% ад сярэдняй зарплаты ў краіне.

А калі плаціць менш?

40% — гэта, паводле меркавання Міжнароднай арганізацыі працы, мінімальны прымальны памер пенсіі. Калі чалавек прывык жыць на пэўную суму, лічыцца, што на 40% ён зможа больш-менш зносна існаваць. Зніжэнне гэтага працэнта — гэта рост беднасці. «У нас пенсія — галоўная мера барацьбы з беднасцю ў Беларусі. Калі прыбраць пенсіі, у нас значная частка насельніцтва будзе афіцыйна беднай», — папярэджвае Львоўскі.

Таму Беларусі трэба больш людзей працаздольнага ўзросту. Гэта могуць быць мігранты, беларусы-«вяртанцы», і гэта можа быць прыцягненне да працы тых, хто па розных прычынах у эканоміцы не задзейнічаны або задзейнічаны слаба.

І гаворка зусім не пра «дармаедаў», з якімі ўлады актыўна змагаюцца. «Дармаед — гэта слова з Савецкага Саюза, з вельмі дрэннай сістэмы, дзе людзей трэба было прымушаць працаваць. Прымушаць людзей працаваць не трэба. Трэба іх матываваць працаваць. Матываваць можна і заробкамі, і лепшымі ўмовамі і гэтак далей. Рабы працуюць горш за ўсіх. Бо чалавек на працоўным месцы заўсёды знойдзе, што зрабіць, каб не працаваць», — упэўнены Леў Львоўскі.

Гэта і людзі пенсійнага ўзросту. Вось працуючым пенсіянерам знялі абмежаванне на выплату пенсіі — і атрымалі прыток працоўных рэсурсаў. Многія пенсіянеры могуць спакойна працаваць, калі ў іх нічога не вылічаць, не караць іх за працу і менш іх дыскрымінваць, падкрэслівае эксперт.

Ён адзначае, што ў нас людзі перадпенсійнага ўзросту і пенсійнага сутыкаюцца з найбуйнейшай дыскрымінацыяй на рынку працы. Дыскрымінацыя закранае таксама жанчын, асабліва жанчын з малымі дзецьмі, людзей з інваліднасцю.

«Чалавек з інваліднасцю ў Беларусі вельмі абмежаваны, пры тым, што мы жывём не ў індустрыяльную эпоху. Наяўнасць ног цяпер патрэбная для нямногіх работ. Але ці можа чалавек без ног атрымаць, скажам, эканамічную адукацыю ў Беларусі?», — задае эксперт рытарычнае пытанне.

А чаму жанчыны?

Але ўсе гэтыя змены магчымыя з пераменай культурных нормаў. А гэта працэс няхуткі. Таму пакуль павелічэнне пенсійнага ўзросту — адзіны варыянт. Першапачаткова жанчыны ва многіх краінах выходзілі на пенсію раней за мужчын. Пенсіі ўводзіліся ў трыццатыя гады, калі, нарадзіўшы чатырох дзяцей, жанчына фактычна станавілася ўжо літаральна асобай з інваліднасцю. Такая была медыцына, плюс большасць работ — індустрыяльныя, і жанчына ля станка доўга не вытрымлівала. Цяпер усё зусім не так.

Праўда, для Беларусі ёсць і праблемы палітычнага характару. «Думаю, Аляксандр Лукашэнка не хоча засмучаць жанчын. Ён жа такі абаронца жанчын, — іранізуе Львоўскі. — Але тут сітуацыя безвыхадная, таму, думаю, усё роўна павысяць жанчынам пенсійны ўзрост. Нікуды не дзецца». Сапраўды, у мужчын сярэдняя працягласць жыцця крыху перавышае цяперашні пенсійны ўзрост, а сярэдняя працягласць здаровага жыцця — меншая за гэты ўзрост.

«У нас атрымліваецца, што народжаны ў Беларусі рацыянальны мужчына павінен усяляк пазбягаць адлічэнняў у пенсійны фонд, бо ў сярэднім мужчына нічога адтуль не атрымае».

То бок палова мужчын не дажыве да пенсіі, а астатнія выйдуць на пенсію ўжо хворымі, пражывуць не вельмі доўга і не вельмі добра.

Пакуль беларусы — лідары па розніцы ў працягласці жыцця паміж жанчынамі і мужчынамі. У нас мужчыны жывуць у сярэднім на 10 гадоў меней, чым жанчыны. Жанчыны ўсюды жывуць даўжэй, чым мужчыны. Але ў норме гэта розніца — гады тры-чатыры. І гэта галоўная праблема, падстава для непакою і прыняцця самых рашучых мер, упэўнены эксперт.

Львоўскі назваў некалькі сектараў, дзе ў Беларусі ёсць нерацыянальна задзейнічаныя чалавечыя рэсурсы. І папярэдзіў, што калі змяненняў не будзе, адзінай крыніцай пакрыцця дэфіцыту сродкаў на выплату пенсій да 2030 года можа застацца расійскі бюджэт. Але гэта ўжо зусім дрэнная гісторыя.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com