29 марта 2024, пятница, 2:55
Поддержите
сайт
Сим сим,
Хартия 97!
Рубрики

У Беларусі працаваў брат Галілео Галілея

У Беларусі працаваў брат Галілео Галілея

Сваяк вядомага вучонага быў музыкай.

Пра музыку Беларусі часоў Францішка Скарыны расказвае загадчыца катэдры беларускай музыкі Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, доктарка мастацтвазнаўства, прафэсарка Вольга Дадзіёмава, перадае «Радые Свабода».

- Наколькі добра мы ведаем музыку Беларусі часоў Скарыны?

- Музыку таго часу дасьледчыкі ведаюць вельмі добра. Большасьць крыніц мы здабылі ў пэўнай ступені выпадкова. Дасьледчыкі пераважна цікавяцца больш позьнім часам — XVII-XVIII стагодзьдзямі, калі пачаўся бурлівы рост, нават росквіт музычнага мастацтва. Музыка гэтага часу для нас больш блізкая і зразумелая. Але музыка XVI стагодзьдзя цікавіла нас заўсёды, таму, працуючы з больш позьнімі часамі, мы паралельна шукалі і больш старыя крыніцы. У беларускіх сховішчах крыніц амаль няма, яны не захаваліся, а ў замежжы яны ёсьць. І вось калі мы робім франтальны пошук у бібліятэках Санкт-Пецярбургу, Масквы, Вільні, Кракава, Варшавы, а таксама ў архівах Нямеччыны або Швэцыі, то знаходзім там і беларускія помнікі. Яны для нас як дыямэнты. Знайшоўшы нешта, я стараюся адразу пашырыць інфармацыю пра знаходку, пусьціць яе ў слухацкую практыку і, галоўнае, у навучальны працэс для студэнтаў. Так што можна сказаць, што тую музыку спэцыялісты і вучнёўска-студэнцкая моладзь ведаюць вельмі добра.

- Калі мы тую музыку ведаем, значыцца, мы можам яе параўноўваць з суседзямі. Музыка была гарадзкая, сялянская, арыстакратычная, была прафэсійная, была і народная. Так?

-Так.

- Скарына нарадзіўся ў горадзе, і вось пытаньне, ці можам мы параўноўваць тагачасную гарадзкую музыку Беларусі з гарадзкой музыкай нашых суседзяў? Яна была самабытнаю, ці была ўсё ж падобнаю да іншых?

- Самабытнасьць заключаецца ў тым, што гэта музыка нашай краіны, гэтага арэалу, які быў і застаецца ўнікальным. Ва ўсім сьвеце няма больш такой зямлі, дзе б крыжаваліся канфэсійныя плыні ў двайным памежжы. Беларусь (я заўсёды пра гэта кажу) — самы заходні арэал усходнеславянскага праваслаўя і самы ўсходні арэал заходняга каталіцтва — як мадэль музычнай Эўропы. Нідзе у ніводнай краіне сьвету ў часы Скарыны не існавала гэтага сугучча, гэтай поліфаніі, гэтай партытуры, якую і ён, і ягоныя бацькі, і ягоныя нашчадкі маглі паслухаць і асэнсаваць, бо яны ў гэтым выхоўваліся.

На галоўным пляцы кожнага беларускага гораду стаяў праваслаўны і каталіцкі храмы, пазьней, зьявіліся пратэстанцкія, уніяцкія храмы, і не хрысьціянскія таксама. І гэта было фантастычнае сугучча. З кожнага храму чулася музыка, гэта быў найперш харавы сьпеў. У праваслаўных ён быў адзін, у каталікоў быў іншы, з арганамі, у пратэстантаў таксама быў вельмі спэцыфічны шматгалосы сьпеў. Таму я і кажу, што вось гэтае сугучча і было галоўнай спэцыфікай беларускай музыкі часоў Скарыны і наагул усіх часоў, як і ўсёй нашай талерантнай і шматвэктарнай культуры.

Калі ж гаварыць пра гарадзкі пласт гэтай музычнай культуры, то ён быў абсалютна непадобны паводле сваёй структуры, свайго зьместу і духоўнага напаўненьня на гарадзкія музычныя рэаліі іншых краін. Я вам больш скажу: рэнэсансная музычная Беларусь больш адраджэнская, чым усе іншыя краіны Эўропы. Таму што ў часы Барталамееўскай ночы, рэлігійных войнаў наш музычны арэал быў і цяпер застаецца самым шматколерным у музычна-канфэсійным пляне. Хоць ва ўсе часы і ў нас было не бязвоблачна. Наша гарадзкая прастора, якая фармавалася найперш са шматканфэсійнага музычнага субстрату, была абсалютна ўнікальнаю.

Іншая рэч — музыка мяшчанская, музыка вялікакняскага і каралеўскага двароў, сядзіб магнатаў. Тут мы сустракаемся з выразным падабенствам да тагачасных эўрапейскіх арыстакратычных сядзіб і мастацкіх асяродкаў. Гэтае падабенства — абсалютна натуральнае і арганічнае, бо музычная Эўропа была на той час даволі адзінай. Музыканты, якія працавалі тут — гэта пераважна музыканты прыежджыя, запрошаныя вялікімі князямі і арыстакратамі. Дастаткова сказаць, што працаваў тут брат Галілеа Галілея — Мікелянджэлё Галілей. Дастаткова сказаць, што тут працавала шмат першаклясных музыкантаў — такіх, як італьянскі музыкант Лука Марэнцыё, вугорскі музыкант Валянцін Бакфарк. Гэта ўсё сусьветныя велічыні, якія перарабілі, перайначылі эўрапейскі музычны сьвет XVI стагодзьдзя, і, вядома, несьлі свае інавацыйныя ідэі туды, дзе працавалі.

- А музыка Масковіі таго часу адрозьнівалася ад музыкі Вялікага Княства Літоўскага.

- Гэта пытаньне, на якое адказу няма і доўгі час ня будзе. Чаму? Таму што расейскія музычныя помнікі XVI стагодзьдзя вельмі нешматлікія. Гэта рэшткі, якія захаваліся цудам і прэзэнтуюць толькі рэлігійную сфэру, тыя музычныя рэаліі якія складаліся ва ўлоньні Праваслаўнай царквы. Наша традыцыя і традыцыя Масковіі ў гэтым, рэлігійным, сэнсе падобныя, бо гэта адзіны рэлігійны канон. Сьвецкая ж музыка Масковіі XVI стагодзьдзя не захавалася. А ў музыказнаўцаў ёсьць аксіёма: Беларусь — гэта апошні на ўсходзе арэал Рэнэсансу. Значыцца і інструмэнтальнай культуры, твораў для лютні, а значыцца і заходніх канфэсіяў (каталіцтва і пратэстанцтва) зь іх музычным мастацтвам.

Але калі мы гаворым пра праваслаўны сьпеў — дык трэба ведаць, што ў Масковіі ён вельмі багаты і разнастайны. Хоць крыніцы і не захаваліся, але паводле рэштак чутно і бачна, што гэта вельмі самабытнае і вельмі высокае мастацтва, але таксама і вельмі спэцыфічнае, сапраўдная terra incognita. Але падабенства музыкі ва ўсёй палітры нашага з Масковіяй быць ня можа ў сілу сацыяльна-гістарычных фактараў.

Праваслаўнае шматгалосьсе, якое сфармавалася ў Беларусі, у гэтым перакрыжаваньні канфэсіяў, прыйшло ў Расею значна пазьней, толькі у XVIІ стагодзьдзі, гэта ўжо часы Сімяона Полацкага. Як Полацкі прынёс у Расею новыя літаратурныя жанры, так і нашы дзеячы музычнай культуры ў XVIІ стагодзьдзі прынесьлі ў Расею шматгалосьсе, шматгаловы сьпеў.

- Вы сказалі, што сьвецкая музыка Масковіі не захавалася. Але ж яна была...

- Вядома, была. Але існавала яна ў вусных крыніцах, яна не запісвалася, і мы ня ведаем, якія менавіта гэта былі творы. Аўтарская творчасьць — гэта зьява для расейскага мастацтва значна больш позьняя, чым для нашага, далучанага да заходнеэўрапейскай рэнэсанснай плыні. Таму тут параўнаньні некарэктныя.

- А ў нас, значыцца, захавалася...

- Так. У нас тут цэлы Манблян, у нас захавалася ў вялікай колькасьці. Я скажу, чаму параўнаньне з Масковіяй некарэктнае. Таму што пазьней — ня значыць горш. Гэта проста рух з захаду на ўсход эўрапейскага музычна-гістарычнага працэсу. І тое, што шматгалосьсе было ад нас у XVIІ стагодзьдзі прынесенае ў Расею, дало такі штуршок, такія высокія дасягненьні расейскаму мастацтву, што яны потым праявіліся ў літургіях Рахманінава, Чайкоўскага, Часнакова, Танеева... Проста гэта іншы час, іншая эпоха. Гэта справа часу, а ня ўзроўню.

А што тычыцца нашых музычных помнікаў, дык іх сотні, многія сотні, мы проста ня можам іх прэзэнтаваць у аўтэнтычным выглядзе ў канцэртах, бо гэта таксам часта фрагмэнты, кароткія творы, нават адзін радок... Дарэчы, расейскія калегі гэта робяць, я маю на ўвазе рэлігійны пласт. Нашы выканаўцы і музыколягі таксама прыстасоўваюцца да выкананьня на канцэртах помнікаў Беларусі XVI стагодзьдзя, часоў Скарыны, але гэта ня тыя аўтэнтычныя крыніцы, якія мы, дасьледчыкі, здабываем і аддаём у рукі выканаўцаў. А наконт колькасьці, жанравай разнастайнасьці ды інфармацыйнай ёмістасьці, тут поўны парадак. Яны даюць магчымасьць рэканструяваць эмацыйны фон і фонд Скарынаўскай эпохі. Мы дакладна ведаем, што слухалі і чулі сучасьнікі Францішка Скарыны ў Беларусі.

- Дык што мы ведаем пра сьвецкую музыку гораду часоў Скарыны?

- Пра сьвецкую музыку гораду пытаньне вельмі простае. Дастаткова паслухаць творы з так званага Полацкага сшытку, дзе захаваліся мэлёдыі і з XVI стагодзьдзя. Прычым гэта гарадзкая музыка, музыка гарадзкога побыту. Гэта музыка, пад якую танчыла моладзь, якую слухалі гараджане, гэта хіты свайго часу, якія маюць як тутэйшае, так і заходняе паходжаньне. Гэта танец Бергамаска, канцоны, канты. Гэта песьні гарадзкога люду, якія тады ўсе ведалі. Я вам скажу больш. Многія з тых песьняў захаваліся да нашых дзён. У мяне калі студэнты едуць у экспэдыцыі, дык штогод запісваюць тыя канты з Полацкага сшытку, бо цяпер іх сьпяваюць ужо ў вёсцы. Тыя канты перайшлі з гарадзкога асяродзьдзя ў сельскае і цяпер існуюць у вуснай традыцыі. Наша дасьледчыца кантавай культуры Ларыса Касьцюкавец пра гэта напісала шмат манаграфій. Гэтыя ўзоры усім — і дасьледчыкам, і вучням, і студэнтам, і выканаўцам — добра вядомыя.

- Дзе гараджане ў пачатку XVI стагодзьдя маглі чуць музыку апрача храму? Ці былі нейкія танцы, тэатральныя вечарынкі, паказы, канцэрты? Падчас якіх мерапрыемстваў гараджане маглі чуць сьвецкую музыку

- Музыкалёгія, з аднаго боку, гуманітарная, а зь іншага, дакладная навука. Я б магла дакладна адказаць на гэтае пытаньне, каб у мяне ў руках былі крыніцы мэмуарнага характару, эпісталярнага або дакладныя фінансавыя дакумэнты, напрыклад, рахункі за выкананьне музыкі на ратушы або недзе на плошчы. У мяне такіх дакумэнтаў няма, таму я магу толькі ўявіць сабе, як гэта адбывалася — але гэта ўжо не дакладныя зьвесткі.

- Дык можа па аналёгіі зь іншымі краінамі?

- Менавіта, так. Я таму пра ратушу і згадала, паколькі ратушы — гэта рэаліі Магдэбурскага права, якое тады ўжо было. Таму музыка гучала на ратушных пляцах, падчас кірмашоў, падчас шэсьцяў. У мяне ёсьць спэцыяльныя распрацоўкі па паратэатральных дзеях. Прыяжджае, скажам, магнат у горад. Адразу ж арганізуецца вялікае сьвята, і зьвесткі пра гэта ў мяне ёсьць. У такім сьвяце прыме ўдзел увесь горад, тут слухач і выканаўца існуюць у адной асобе. Сьпяваюцца масавыя песьні, гімны, славільныя песнапеньні... Дый ня толькі мова пра масавыя мерапрыемствы. Па музыцы мы можам рэканструяваць тагачасныя музычныя паводзіны. Людзі ж ня надта зьмяніліся з таго часу. Проста ў іх тады не было пляншэтаў, не было радыё і тэлебачаньня, але патрэба ў музыцыраваньні, у эмацыянальным самавыяўленьні ў іх была. Так што можна сказаць, што тыя віды музычнай практыкі, якія мы маем сёньня, і ў іх тады таксама ўжо былі. Напрыклад, сёньня моладзь танчыць на дыскатэках. Ну дык і тады моладзь зьбіралася на танцы, толькі інструмэнты і мэлёдыі былі іншыя. А якія гэта былі мэлёдыі, мы можам даведацца, адкрыўшы і паслухаўшы той Полацкі сшытак, або іншыя помнікі.

Написать комментарий

Также следите за аккаунтами Charter97.org в социальных сетях