Маладыя беларусы зрабілі спэктакль пра Францішка Аляхновіча

Францішка Аляхновіча раней за Аляксандра Салжаніцына распавёў праўду пра савецкія канцлягеры.

Паглядзець на беларускага пісьменьніка Францішка Аляхновіча, які раней за Аляксандра Салжаніцына распавёў праўду пра савецкія канцлягеры, можна ў спэктаклі «Францішак». Прэм’ера адбылася ў Менску ў прасторы «ОК16», перадае «Радыё Свабода».

Хто такі Францішак Аляхновіч, які пабываў «у капцюрох ГПУ»?

Францішак Аляхновіч нарадзіўся ў 1883 годзе. Ён драматург, пісьменьнік, публіцыст.

Яшчэ за тры дзясяткі гадоў да «Архіпэляга ГУЛАГ» Аляхновіч распавёў праўду пра савецкія канцлягеры ў сваёй кнізе «У капцюрох ГПУ». Яна цалкам грунтуецца на ягоным уласным досьведзе. Затрыманы ў 1927 годзе па абвінавачаньні ў «шпіянажы», Аляхновіч быў асуджаны да 10 гадоў катаргі на Салавецкіх выспах.

«У капцюрох ГПУ» апублікавалі ў сярэдзіне 1930-х. Гэтая кніга пра жахі савецкіх рэпрэсій выйшла ў Эўропе й Амэрыцы на сямі мовах.

Францішка Аляхновіча афіцыйна ў БССР называлі «айцом найноўшай беларускай драматургіі», адным з заснавальнікаў беларускага тэатразнаўства. У 1916-м ён стварыў у Вільні гурток, зь якім паставіў сваю першую п’есу «На Антокалі». Да Аляхновіча хутка прыйшла слава нацыянальнага драматурга, а Максім Гарэцкі нават прысьвяціў яму цэлы разьдзел у сваёй «Гісторыі беларускае літаратуры».

У 1944 годзе Аляхновіч быў застрэлены на сваёй кватэры ў Вільні. У 2019-м спаўняецца 75 год ягонай гібелі.

Гісторыя на фоне вялікага падману

Аўтар п’есы і рэжысэр спэктакля «Францішак» Эльдар Бякіраў кажа: гісторыя Францішка Аляхновіча зачапіла яго тым, што адбывалася на фоне вялікага падману.

Савецкія ўлады ў 1920-я прапанавалі інтэлігенцыі праграму беларусізацыі. Абяцалі магчымасьці для самарэалізацыі, але ў выніку падчас рэпрэсій шмат каго расстралялі і адправілі ў сталінскія канцэнтрацыйныя лягеры.

Аляхновіч таксама трапіў у гэтую пастку і прыехаў зь Вільні ў Менск на Акадэмічную канфэрэнцыю ў справе рэформы правапісу. Назад у Вільню яго ўжо ня выпусьцілі.

Гісторыя героя разьвіваецца на фоне значных гістарычных працэсаў: беларусізацыя, НЭП, ваенны камунізм. Але выразнай прывязкі да часу ў спэктаклі няма, бо ў пастаноўцы шмат ад сучаснасьці. Пры напісаньні сцэнару Эльдар Бякіраў натхняўся сюжэтамі з рэальнага жыцьця, зь якімі сутыкаўся ў транспарце, на мяжы, у Менгарвыканкаме.

Актор Анатоль Глямбоцкі: «Пакуль яшчэ ў капцюрох я ня быў»

Ролю Францішка ў спэктаклі грае 22-гадовы актор Анатоль Глямбоцкі. Асобай героя Анатоль зацікавіўся яшчэ ва ўнівэрсытэце, калі пісаў курсавую працу па ягонай творчасьці і чытаў ягоныя драматычныя творы.

«Падобнага досьведу, як у героя спэктакля, у мяне не было. Мяне ніколі не затрымлівалі. Я стараюся рабіць усё цішком, таму пакуль яшчэ ў капцюрох ня быў», — кажа Анатоль.

Анатоль — выпускнік пэдагагічнага ўнівэрсытэту імя Максіма Танка. Маючы дыплём настаўніка, ён пакуль вырашае, ісьці працаваць настаўнікам ці не. На яго думку, у школе могуць прамыць галаву, і сысьці адтуль будзе ня так проста, калі ты працуеш па кантракце.

«Падчас спэктакля мы праводзім шмат паралеляў паміж тымі часамі і сучаснасьцю. Падобнага шмат. Ёсьць адчуваньне, што цябе падманваюць на дзяржаўным узроўні. Тэлебачаньне малюе вобразы прыгожай краіны, у якой клясна жыць і працаваць, каб моладзь не зьяжджала зь Беларусі. Асабліва зараз, калі тэма эміграцыі ў іншыя краіны вельмі актуальная», — кажа Анатоль.

«Францішкаў і браніславаў навокал шмат»

Спэктакль «Францішак» — працяг трылёгіі пра беларусаў, якія значна паўплывалі на беларускую мову. Герой першага спэктакля Арт Сядзібы «Браніслаў. Сцэны жыцьця і сноў» — Браніслаў Тарашкевіч, другога — Францішак Аляхновіч. Над трэцяй пастаноўкай яшчэ працуюць.

Па словах рэжысэра, спэктаклі называюць «Браніслаў», а не «Браніслаў Тарашкевіч», «Францішак», а не «Францішак Аляхновіч», таму што гэта не дакумэнтальныя спэктаклі або гістарычныя нарысы пра жыцьцё гэтых асобаў. Гэта спэктаклі пра лёс, місію і сутнасьць існаваньня гэтых людзей.

«Умоўны Францішак можа быць Францішкам Аляхновічам, а можа быць і нашым сучасьнікам. Навокал шмат такіх францішкаў і браніславаў. Напрыклад, калі мы працавалі з Аляксеем Сапрыкіным, які граў ролю Браніслава Тарашкевіча, я казаў яму: „Ты ў ролі Браніслава, але і ў ролі Лёшы Сапрыкіна, які ідзе і выконвае падобную місію ў цяперашнія часы“», — тлумачыць Эльдар Бякіраў.