А як жа ператрусы і снайперы ў грымёрках?

Рэжысёр Андрэй Курэйчык працягвае пісаць лісты генеральнаму дырэктару «Беларусьфільма» Уладзіміру Замяталіну.

Свой, ужо 18-ы, ліст Андрэй Курэйчык публікуе на сайце «Белорусские новости».

Дарагі Уладзімір Пятровіч,

Даўнютка я вам не пісаў. Каюся. Грэх засмучэння многія лічаць самым страшным з усіх. У навуцы яго называюць «дэпрэсіяй». Яе клінічныя формы з'яўляюцца асновай дабрабыту псіхатэрапеўтаў усяго свету.

Для Беларусі ж гэты стан натуральны, і, відавочна, звязаны ён з багністым кліматам і невязухай на гістарычным узроўні. Я і сам, як вы памятаеце, да канца зімы зусім страціў настрой. Зіма метэаралагічная і палітычная, поўная адсутнасць якіх-небудзь надзей на змены з тымі палітычнымі лідарамі, якіх нам у пакаранне паслаў бог, грамадская і культурная анемія здаваліся мне бясконцымі.

Але наступіла вясна. Як заўсёды, сонца, квітнеючыя сады і цёплы вецер лёгка пераважылі чалавечыя глупствы. Скажу больш, у душы зацепліліся нейкія надзеі. Не, не на змены ў краіне. Тут кропка незвароту пройдзеная канчаткова: нам прыйдзецца жыць пры цяперашнім прэзідэнце да таго часу, пакуль ён будзе жывы. Больш за тое, не выключана, што потым нам яшчэ некаторы час трэба будзе пажыць з кімсьці з яго сыноў або паплечнікаў, як гэта здарылася ў Венесуэле. Інэрцыя здзейсненых памылак непераадольная. А прыстасоўвальнасць беларускага народа да любога прыгнёту і знявагі - бясконцая.

Успамінаецца мая сустрэча з прэзідэнтам. Не, не Беларусі - Фінляндыі. Я быў госцем фестывалю ў Тамперэ. І спадарыня прэзідэнт таго часу (так, Фінляндыя - дзікая краіна, і там прэзідэнты мяняюцца даволі часта) Тар'я Халанен пажадала наведаць спектакль. Праўда, мы пра гэта не ведалі, таму што нішто пра гэта ні казала. Не было ні ператрусаў, ні рамак металадэтэктараў, ні спецыяльных прамоваў. Спадарыня прэзідэнт сядзела нада мной. Я на пятым шэрагу, яна на шостым. З ёй было некалькі павадыроў: відавочна, ахоўнік, саветнік, хто-небудзь з дырэкцыі фестывалю. Натуральна, яна не выходзіла на сцэну, не казала пафасных прамоваў. Паглядзела спектакль, а ў антракце пайшла ў буфет, стала ў агульную чаргу, каб купіць келіх віна і тарталетак. Людзі ў чарзе ніяк не рэагавалі на наяўнасць у ёй прэзідэнта. Мне было проста сорамна за Фінляндыю, яе прэзідэнта і народ. Ніякай ліслівасці, страху, глыбокай пашаны... З віном і спадарожнікамі спадарыня прэзідэнт заняла стаялы столік, потым паглядзела другі акт, павіншавала артыстаў і з'ехала... Як і не было.

Ну, скажыце мне, Уладзімір Пятровіч, хіба можна так здзекавацца над краінай? А як жа перакрыццё бліжэйшых кварталаў, сотні агентаў у пад'ездах і на дахах, каб прайсці пяцьдзесят метраў ад адміністрацыі да тэатра? А як жа пільны падбор публікі? А як жа ператрусы і снайперы ў грымёрках? Камеры? Праслушкі? Як жа падсадныя артысты ў зале, якіх па разнарадцы прызначылі гледачамі на спектакль з прэзідэнтам (трэба аддаць належнае, яны распавядаюць пра гэта направа і налева)? А як жа завучаныя, загадзя зацверджаныя пытанні?

Як жа міласэрныя загады: «зараз пераходзіце на самаакупнасць»! Прэзідэнт Фінляндыі, помніцца, такога не казала.

Ды і як пераходзіць, Уладзімір Пятровіч, растлумачце мне, дурню? Як на самаакупнасць можа перайсці Нацыянальны Купалаўскі тэатр, у якім працуе больш за 500 чалавек, а плошча (значыць, і камуналка) пасля рэканструкцыі вырасла ў два разы? Пры гэтым колькасць месцаў паменшылася да мізэрных 360-ці (такую залу і здаць немагчыма). Вы ведаеце хоць адзін нацыянальны тэатр у Еўропе ці Амерыцы з такой колькасцю месцаў? МХТ? Малы? Івана Франко? Шота Руставелі? Вахтангаўскі? У Літве? Польшчы? Балгарыі? Венгрыі?

Не. Такіх маленькіх сцэн не існуе. Я быў на Гвадэлупе - маленькай выспе на Карыбах, кіраванай Францыяй. Там нацыянальны «гвадэлупскі» тэатр больш.

Само паняцце «Нацыянальны тэатр» мяркуе іншы маштаб. Гэта ж для нацыі, для народа. На жаль, па колькасці месцаў Нацыянальны тэатр Янкі Купалы стаў «карлікам». «Ліліпутам». Зрэшты, які народ, столькі яму і месцаў у Нацыянальным тэатры. Так, у 2 мільённым горадзе. Так, у 10 мільённай краіне. Так, усяго 360 месцаў у галоўным тэатры краіны - і баста!

Пытанне ў іншым: гэта за які кошт трэба прадаваць квіткі, каб вывесці на самаакупнасць такі калектыў, гіганцкі будынак з дарагой, але нікому не патрэбнай для арэнды апаратурай? 300 тысяч за квіток? 500? Мільён? А што стане з традыцыйнай «купалаўскай» публікай: настаўнікамі, студэнтамі, нацыянальнай інтэлігенцыяй? Хто зараз «купалаўская» публіка?

Паглядзім, паглядзім... Хочуць самаакупнасці, ну хай Мікалай Мікалаевіч Пінігін яе паспрабуе. Вы, Уладзімір, усміхнецеся. І не таму, што некалі ўся краіна абмяркоўвала, як вы са спадаром Пінігіным абзывалі адзін аднаго. А таму, што ў вас у Оперным тэатры 2000 месцаў і 40 адсоткаў валавых збораў усіх дзяржтэатраў Беларусі. А ў яго 360 месцаў і «самаакупнасць».

Дарэчы, пра поўную самаакупнасць: у Мўнску з'явіўся унікальны спектакль і фактычна - новы тэатр. Гаворка ідзе пра спектакль «Дзяды» незалежнага «Тэатра Чэ». Шчыра кажучы, ніякай логікі ў яго з'яўленні няма. «Дзяды» (праўда, у лялечным варыянце) ўжо і так ідуць у Менску. Акупнасць Адама Міцкевіча на вялікіх сцэнах - вельмі сумніўная. Спектакль паставіў за свае грошы прадзюсер Андрэй Чорны. Назваць камерцыйным такі матэрыял язык не павернецца. Звычайны чалавек наўрад ці нават да канца здольны дачытаць гэты твор, - настолькі складаныя «Дзяды» і лексічна, і паэтычна, і структурна. Але калі нашы вялікія дзяржтэатры стукнуліся ў адкрытую камерцыю, у гэтых дзіўных умовах менавіта недзяржаўны тэатр паказаў прыклад найвышэйшага нацыянальнага мастацтва. Рэдкі выпадак - на прэм'еры былі мастацкія кіраўнікі ўсіх галоўных менскіх тэатраў - Пінігін, Кавальчык, Гарцуеў, - палітыкі, амбасадары, пісьменнікі. Пра спектакль напісалі ўсе вядучыя газеты Літвы і Польшчы. Яго адразу запрасілі на найбуйнейшыя замежныя фестывалі, але як раз гэта - тое мастацтва, якое складаней усяго будзе ўтрымаць на айчыннай сцэне. Няма ў нас плацежаздольнай інтэлігенцыі, якая хацела б бачыць нацыянальнае незалежнае Адраджэнне. Няма ні «філаматаў», ні «філарэтаў», апісаных у Міцкевіча. Вясна ў прыродзе не прынесла вясну ў грамадстве...

Што ж, Уладзімір Пятровіч, і ў тыя часы, калі вы кіравалі беларускай культурай як нязломны першы намеснік міністра, пагадзіцеся, лепшае рэдка ў вас выжывал ...

Пры Латушке назіралі Рэнесанс. Дык колькі было таго Латушкі?

Пры Святлове - «самаакупнасць», адмену конкурсу ігравога кіно, лісты з «Галівуда»...

Сонейка, вядома, усяляе надзеі, але розніца з Фінляндыяй ужо занадта вялікая...