Уладзімір Колас: Беларусы акажуць супраціў агрэсару

Чуткі пра беларускую «памяркоўнасць» і талерантнасці моцна перабольшаныя.

«Рускі свет» з «цывілізацыйнай, сацыякультурнай і наднацыянальнай прасторы» ператварыўся ў пагрозу для цывілізаванага свету. Пуцінская Расея напоўніла гэту з'яву пагрозлівым сэнсам: кожная краіна свету, дзе пражывае рускамоўнае насельніцтва, знаходзіцца пад пагрозай «вызвольнага ўварвання» зялёных чалавечкаў.

Калі раней падобныя трывогі можна было тлумачыць водгукамі «халоднай вайны», то цяпер гэта - рэальная пагроза для ўсіх блізкіх і далёкіх суседзяў Расеі, якая не скупіцца на падтрыманне прарасейскага лобі і масавага замбавання людзей.

Беларусь як найбліжэйшы і адзіны палітычны хаўруснік Крамля ўжо ўсвядоміла пагрозы «рускага свету» пасля вайны ва Украіне. Яшчэ год таму і Януковіч хадзіў у найбліжэйшых хаўрусніках Крамля, а Украіна і ў самых страшэнных кашмарах не магла ўявіць вайну з расейцамі. Лукашэнка выдатна разумее, што спіной да Пуціна паварочвацца не варта...

Чым пагражае «рускі свет» незалежнай Беларусі і як гэтаму можна супрацьстаяць? Госць «Беларускай праўды» - старшыня Рады беларускай інтэлігенцыі Уладзімір Колас.

- Як бачыцца «рускі свет» вачыма беларуса?

- Думаю, беларусы глядзяць на гэта так жа, як і ўсе астатнія. Праўда, не ўсе і ў Беларусі, і ў іншых краінах бачаць сапраўдную сутнасць гэтай з'явы. Некаторыя робяць выгляд, што знаходзяцца ў «шчаснай недасведчанасці». Аднак, у сувязі з апошнімі падзеямі ва Украіне такіх становіцца ўсё менш.

Безумоўна, існуе вельмі багатая літаратурная спадчына на расейскай мове. Яна стваралася як расейцамі, так і прадстаўнікамі іншых шматлікіх народаў, якія былі ў свой час каланізаваныя Расейскай імперыяй, і гвалтоўна адлучаныя ад сваіх родных моў.

Аднак ёсць і іншы бок медаля. У расейцаў цягам многіх пакаленняў культываваўся імперскі комплекс, спецыфічнае стаўленне да моў і культур народаў, якія ўваходзілі ў склад Расейскай імперыі. У сувязі з гэтым многія з іх, пераязджаючы жыць у нацыянальныя рэспублікі, з пагардай і варожасцю ставіліся да моў і культурных традыцый гэтых краін, і імкнуліся ствараць вакол сябе звыклую ім расейскую атмасферу. Пасля распаду СССР гэты комплекс нікуды не прапаў. Наадварот, ён культывуецца расейскай прапагандай, якая нагнятае істэрыю з нагоды імкнення краін, якія атрымалі незалежнасць пасля распаду савецкай імперыі, адраджаць і развіваць свае мовы і культуры.

Так што багатая рускамоўная літаратурная спадчына мае мала агульнага з тымі амаральнымі і хлуслівымі прапагандысцкімі лозунгамі, прыкрываючыся якімі цяперашняе крамлёўскае кіраўніцтва спрабуе праводзіць сваю нэакаланіяльную палітыку. І тое, што вышэйзгаданая спадчына выкарыстоўваецца сёння як інструмент прапаганды і маніпуляцый грамадскай свядомасцю, для апраўдання братазабойчай агрэсіі супраць суседняга славянскага народа, выглядае ані не лепш за гітлераўскую агрэсію супраць Аўстрыі і Чэхаславаччыны ў 1938 годзе. Тады фашысцкія войскі ўварваліся ў гэтыя краіны таксама з нагоды «абароны нямецкамоўнага насельніцтва, якое там пражывала». Хто не ведае, што было потым?...

Чалавецтва даўно мінула імперскую стадыю. Сёння гэта - атавізм, перажытак гісторыі. Існуе маса англамоўных, гішпанамоўных і франкамоўных краін. Аднак Францыя не спрабуе нанова захапіць Алжыр, Малі або С’ера-Леонэ, Англія не ўрываецца ў Індыю, Нігерыю або ПАР, і не пасылае «зялёных чалавечкаў» у ЗША, каб «працягнуць руку дапамогі» якой-небудзь «канзаскай Народнай Рэспубліцы», а Гішпанія не спяшаецца «вызваляць» Лацінскую Амерыку.

Безумоўна, існуе мноства міжнацыянальных, рэлігійных, культурных і лінгвістычных праблем. Аднак сучаснай цывілізацыяй напрацавана нямала метадаў іх мірнага, талерантнага развязання. Захоп тэрыторый чужых суверэнных дзяржаў не мае да гэтага ніякага дачынення.

- У Беларусі склалася парадаксальная нацыянальная і моўная сітуацыя. Паводле звестак перапісу насельніцтва Беларусі 2009 года, 785 тысяч чалавек, або больш за 8% насельніцтва, аднеслі сябе да расейцаў; за 10 гадоў колькасць расейцаў зменшылася на 356,6 тысяч чалавек (на 31%). З іншага боку, 23% жыхароў Беларусі, або 2 млн 227 тысяч чалавек, выкарыстоўваюць для стасункаў беларускую мову, а на расейскай мове звычайна размаўляюць дома 6 млн 673 тысяч чалавек - 70% насельніцтва. Ці можа выкарыстоўваць Расея гэтую сітуацыю для «абароны» рускамоўных беларусаў?

- Цяжка адгадаць ход думак крамлёўскіх стратэгаў. Безумоўна, рэальных прычын, паводле якіх трэба «ратаваць рускіх» у Беларусі, не існуе. Наадварот, у экстраным выратаванні мае патрэбу беларуская мова, якая, дзякуючы «братэрскай» дапамозе нашага ўсходняга суседа, а таксама стараннямі мясцовых «манкуртаў», узгадаваных у выніку паслядоўнай шматвяковай палітыкі русіфікацыі, знаходзіцца сёння на мяжы знікнення. Аднак нават рэдкія і нясмелыя спробы беларускіх уладаў, накіраваныя на падтрымку сваёй мовы, выклікаюць незадаволены віскат заступнікаў «рускага свету» з усходу. Як гэта здарылася, напрыклад, пасля таго, як пераклад назваў станцый менскага метро выканалі на беларускай лацінцы. Хоць, здавалася б, якая іх справа?.. Аднак усе гэтыя развагі ў духу фармальнай прычынна-следчай логікі наўрад ці дастасавальныя ў сітуацыі, дзе працуе прынцып - было б жаданне «ратаваць», а нагода для «выратавання» заўсёды знойдзецца.

- Пуцін выкарыстоўвае канцэпцыю «рускага свету» для абгрунтавання расейскага ўварвання ва Украіну, для адраджэння расейскай імперыі. Як кажуць, мэта апраўдвае сродкі. Якая роля і месца ў новым «рускім свеце» прыгатаваныя Беларусі?

- Відавочна, што Беларусі ў гэтым раскладзе прыгатаваная роля гэткага ўзорна-паказальнага калгаса. Тыпу тых, што ствараліся ў 30-я гады сталінскімі прапагандыстамі на межах СССР, каб агітаваць за савецкі лад. Вядома, гэта параўнанне вельмі ўмоўнае. На справе ўсё значна складаней і разнастайней. Аднак відавочна, што, нягледзячы на ​​не паслухмяны нораў цяперашняга беларускага кіраўніцтва, Крэмль быў бы не супраць распаўсюдзіць такую ​​ж ступень свайго ўплыву на ўсе краіны, якія ўваходзілі калісьці ў склад Расейскай імперыі.

- Многія экспэрты дзівяцца, што адраджэнне расейскай імперыі Пуцін пачаў з Украіны, а не з талерантнай Беларусі, цалкам залежнай ад Масквы і эканамічна, і палітычна. Сапраўды, аншлюс Беларусі абышоўся б значна танней, імклівей і куды меншай крывёй...

- Відавочна, сёння Крэмль задавальняе ступень кантролю, якую ён усталяваў над Беларуссю. Уварванне ва Украіну пачалося, як вядома, пасля таго, як людзі там скінулі Януковіча, які адмовіўся падпісаць дамову аб асацыяваным членстве Украіны з ЕЗ. А потым украінская Рада прыняла закон аб дзяржаўным статусе ўкраінскай мовы. Гэта значыць, калі ўкраінцы пажадалі жыць у сваёй краіне так, як яны мяркуюць патрэбным, а не так, як жадае крамлёўскае кіраўніцтва. Калі б ва Украіне застаўся кіраваны і залежны ад Крамля прэзідэнт, то і ўварвання ніякага не было б. Усё і далей развязвалася б ціха, мірна, і паддыванна.

- Ці адчуваюць беларусы пагрозы, якія нясе «рускі свет» іх асабістаму існаванню і існаванню незалежнай Беларусі?

- Я б і тут не стаў аддзяляць беларусаў ад жыхароў іншых еўрапейскіх краін. Увесь свет знаходзіцца сёння ў небяспецы ў сувязі з курсам на рэанімацыю імперыі, які абрала расейскае кіраўніцтва. Вялікую трывогу выклікае таксама нагнятанне імперскай істэрыі ў грамадскай свядомасці расейцаў. Гэта прымушае ўспамінаць пра сумныя падзеі і шматмільённыя чалавечыя ахвяры, да якіх прывялі аналагічныя калектыўныя памутненні розуму ў мінулым стагоддзі. Таму агульная задача - дапамагчы нашым усходнім суседзям адумацца, пакуль не позна.

- НІСЭПД абвясціў, што больш за 25% рэспандэнтаў гатовыя ўзяць зброю ў рукі, калі адбудзецца ўварванне ў Беларусь войскаў НАТО ці Расея захоча далучыць тэрыторыю краіны паводле прыкладу Крыма. Аднак паміж намерам і рэальнымі дзеяннямі заўсёды ляжыць велізарная бездань. Ці гатовыя беларусы рэальна абараняць сябе і краіну са зброяй у руках?

-А куды дзявацца? Чуткі пра беларускую «памяркоўнасць» і талерантнасць моцна перабольшаныя. Беларусы - народ зацяты. Упэўнены, знойдуцца і тыя, хто стане пад сцягі супраціву агрэсару, і лідары.

- Лёс Украіны прымусіў Лукашэнку інакш паглядзець на свайго галоўнага і адзінага хаўрусніка - Расею. Як выявілася, мяжа паміж хаўруснікам і ворагам апынулася размытай. Ці ўсвядоміў Лукашэнка пагрозы, якія сыходзяць з Крамля? Ці робіць беларускі дыктатар канкрэтныя крокі для прадухілення «рускай пагрозы»?

- Мяркуючы з ўсяго, на світанку сваёй прэзідэнцкай кар'еры наш дыктатар сам песціў мару пра крамлёўскі трон. Менавіта для гэтага рабіліся ўсе гэтыя разнастайныя саюзныя ўтварэнні і падпісваліся інтэграцыйныя дамовы. Цяпер, калі гэтая мара знікла, як дым, ён узяў на сябе ролю радаснага паляўнічага, які злавіў у сяброўскае бярэмя расейскага мядзведзя. І стараецца, як у яшчэ адной расейскай казцы аб мужыку і мядзведзі, пры дзяльбе агульнага ўраджаю, падсоўваць гэтай магутнай, але прастадушнай жывёліне вяршкі, калі гаворка ідзе пра карняплоды, і карэньчыкі, калі гаворка ідзе пра збожжавыя. Што можа адбыцца, калі такая казка спраўдзіцца, і расейскі мядзведзь па-сапраўднаму прагаладаецца, адгадаць не складана. Думаю, і беларускі дыктатар на гэты конт таксама не памыляецца. І рады б зрабіць нейкія канкрэтныя крокі для прадухілення пагрозы. Ды толькі, як у той першай прыказцы - «мядзведзь не пускае».

- Самым адэкватным і відавочным адказам на «рускую пагрозу» з'яўляецца рост нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Аб'яднанне нацыі перад агульнай пагрозай магло б стаць той самай нацыянальнай ідэяй, якая спрыяе яднанню нацыі. Чаму ж Лукашэнка не варушыцца?

- Пра гэта, вядома, лепш было б спытаць у самога Лукашэнкі. Думаю, і ён, і вельмі многія прадстаўнікі цяперашняй кіруючай эліты выкарыстоўваюць прарасейскую рыторыку не з нейкіх шчырых унутраных перакананняў, а ў сілу кан'юнктуры, якая ўтварылася за некалькі стагоддзяў існавання ў варунках каланіяльнай залежнасці. Бо гэта заўсёды было гарантыяй кар'еры і поспеху. І наадварот, імкненне адраджаць родную мову і гістарычную памяць свайго народа былі багатыя самымі разнастайнымі непрыемнасцямі. Так што цяпер наша наменклатура апынулася перад драматычным выбарам: з аднаго боку - жыццёвая неабходнасць кансалідацыі вакол нацыянальных культурных каштоўнасцяў, а з другога - пагроза атрымаць за гэта ў карак ад «вялікага старэйшага брата». Відавочна, што апошнія падзеі дапамаглі беларускаму дыктатару многае зразумець і пераацаніць. Аднак усе ягоныя папярэднія пастановы і ўчынкі сведчаць аб тым, што гэты палітык кіруецца ў сваіх дзеяннях не столькі маральнымі каштоўнасцямі або перакананнямі, колькі мэтазгоднасцю. Так што і ў будучыні яго «варушэнні» будуць залежаць ад агульнага развіцця падзей.

- Ці перажыве незалежная Беларусь прэзідэнцкую кампанію 2015?

- Цана расплаты за крывавую авантуру ва Украіне становіцца ўсё больш яўнай і для крамлёўскага кіраўніцтва, і для простых расейцаў. Так што наўрад ці Крэмль будзе ствараць сабе новыя праблемы і рабіць нейкія высілкі ў звяржэнні А. Лукашэнкі ў час прэзідэнцкай кампаніі 2015 года. І тым больш наш усходні сусед не стане падтрымліваць нейкіх альтэрнатыўных кандыдатаў, якія могуць разгарнуць Беларусь у бок Еўропы.

Аднак не варта спадзявацца, што гэта прынясе беларусам нейкае палягчэнне. Хутчэй за ўсё, нашы ўсходнія суседзі і далей будуць дзейнічаць у дачыненні да нашай краіны, кіруючыся сваёй старой візантыйскай палітыкай. Будуць старацца паступова адціскаць сабе нашу ўласнасць, нашу зямлю, знішчаць нашу мову, сціраць гістарычную памяць і нацыянальную самасвядомасць. Ясна бачная і канчатковая мэта гэтай палітыкі ў гуманітарнай сферы - канчаткова зачысціць масавую свядомасць беларусаў, ператварыць іх у апатычную і пакорлівую масу, якая абыякава і спакойна адрэагуе на далучэнне іх краіны да імперыі. Безумоўна, усё гэта - утопія, на якую, аднак, Крэмль выкідвае немалыя рэсурсы.

У свой час савецкая імперыя выкідвала яшчэ большыя рэсурсы, забяспечваючы нябеднае існаванне актывістам кампартый і падтрымліваючы лаяльныя рэжымы ў шматлікіх краінах свету. Усім вядома, чым скончылася гэта «пашырэнне сферы ўплыву». Як бачна, цяперашнім крамлёўскім кіраўнікам гэты ўрок не пайшоў на карысць.