Уладзімір Рыжкоў: Расея павінна перастаць жыць у свеце хімер

Традыцыйна аўтарытарныя рэжымы дзеляць на паспяховыя і непаспяховыя.

Вызначаюць іх поспех-няўдачу звычайна паводле крытэраў палітычнай стабільнасці (устойлівасці), тэмпаў эканамічнага росту, здольнасці да эканамічнай і сацыяльнай мадэрнізацыі. «Класічныя» паспяховыя аўтарытарныя рэжымы - сучасны Кітай, Сінгапур Лі Куан Ю, у мінулым - Чылі Піначэта, Паўднёвая Карэя першых прэзідэнтаў, Мексіка, Тайвань, піша Уладзімір Рыжкоў у блогу на сайце «Эхо Москвы».

Прыклады паспяховага аўтарытарызму ў свеце рэдкія, пераважны ж лік аўтарытарных рэжымаў (многія дзясяткі) – гэта поўны заняпад. Яны карумпаваныя, няўстойлівыя, іх эканоміка не развіваецца, народ гібее ў галечы, эліты купаюцца ў раскошы, ніякая мадэрнізацыя ў іх не праводзіцца. Такіх рэжымаў дзясяткі ў Афрыцы, на Блізкім Усходзе, у Азіі. Класічныя прыклады - Нігерыя, Ангола, Куба, М'янма, Зімбабвэ, на постсавецкай прасторы - Кіргізія, Узбекістан, Туркменія, Таджыкістан, Беларусь, Арменія, і, на жаль - усё ў большай ступені, Расея.

Паводле звестак рэйтынгу дэмакратыі часопіса «Эканаміст» са 167 краін, з якіх была дадзеная ацэнка (за 2012), 59 краін належаць да дэмакратый і недасканалых дэмакратый, 35 ​​- да пераходных рэжымаў, і астатнія 73 дзяржавы належаць да аўтарытарных рэжымаў. З апошніх толькі КНР, В'етнам, ААЭ, Саудаўская Арабія, Азербайджан могуць быць аднесеныя да паспяховых аўтарытарных рэжымаў, і то апошнія тры - дзякуючы, галоўным чынам, багатым прыродным рэсурсам і невялікаму насельніцтву. Іншыя аўтарытарныя рэжымы - запар гісторыі няўдач і пакут народаў.

Існаванне ў свеце, хай і вельмі рэдкіх, паспяховых аўтарытарных рэжымаў з'яўляецца выклікам для тэорый, якія звязваюць устойлівае развіццё таварыстваў і эканомік з наяўнасцю прававой дзяржавы, абароны ўласнасці, падсправаздачнасці і змяняльнасці ўлады на свабодных выбарах. Звычайна іх існаванне тлумачаць выбітнай асобай лідара або заснавальніка (Лі Куан Ю, Дэн Сяапін), якія з самага пачатку і надоўга задаюць такім рэжымам прадуктыўны модус вівендзі. Са стварэннем мерытакратычных эліт і працуючых інстытутаў рынкавай эканомікі. З выгаднай замежнапалітычнай і замежнаэканамічнай арыентацыяй (як, напрыклад, Чылі, Сірыя або Сінгапур, з іх арыентацыяй на ЗША і на Захад).

Аднак жа ёсць адно прынцыповае адрозненне паспяховых і няўдалых мадэляў аўтарытарызму, якое звычайна выпадае з-пад увагі.

КНДР, Іран, Зімбабвэ, Куба, М'янма, Венесуэла

знаходзяцца ўнізе рэйтынгаў як з пункту гледжання падаўлення дэмакратычных свабодаў, так і з пункту гледжання ўсеагульнай карупцыі, эканамічнай адсталасці, сацыяльнага расслаення, якое расце, няздольнасці да мадэрнізацыі. Адначасова гэтыя краіны адрознівае адна агульная рыса - крайняя ідэалагізаванасць іх рэжымаў. І наадварот, усе паспяховыя аўтарытарныя рэжымы - прынцыпова рацыянальныя і прагматычныя.

Рацыяналізм і прагматычнасць - асноўнае крэда Лі Куан Ю і Дэн Сяапіна. «Усё роўна, якога колеру котка - абы яна лавіла мышэй!» - любімая прымаўка вялікага кітайскага рэфарматара.

У супрацьлегласць ім, браты Кастра на Кубе дзесяцігоддзямі змагаюцца з ЗША і за сацыялізм, сям'я Кімаў змагаецца з «паўднёвакарэйскімі вайскоўцамі і агрэсіяй ЗША» і будуе ў сябе дома крывавы і галодны камунізм. Роберт Мугабэ ў Зімбабвэ няспынна крытыкуе ЗША і ЕЗ, знаходзіцца пад санкцыямі, будуе зімбабвійскую разнавіднасць сацыялізму, выгнаў з краіны тысячы белых фермераў і давёў краіну да эканамічнага краху. Уга Чавес і ягоны пераемнік Мадура ў Венесуэле злучылі сацыялізм Кастра і нацыяналізм Балівара, абвясцілі аб супрацьстаянні з ЗША і светам капіталізму, давёўшы эканоміку багатай сыравінай краіны да краху і размеркавання прадуктаў харчавання і тавараў па картках. Аятолы ў Іране таксама варагуюць з Захадам і пабудавалі рэдкую ў нашу эпоху жорсткую тэакратыі, ізаляваўшы краіну і трымаючы яе ў перманентнай беднасці і адсталасці.

Усе гэтыя краіны і іх эліты жывуць у свеце ідэалагічных ілюзій і хімер, падпарадкаваўшы хімерычнай карціне свету ўнутраную, эканамічную і замежную палітыку. Усе яны змагаюцца з выдуманымі вонкавымі і ўнутранымі ворагамі, неадэкватна ўяўляюць сабе сучасную эканоміку, ізалююць сябе ад свету. Хімерычная свядомасць авалодала гэтымі народамі, і ў выніку яны ўсё больш саступаюць сваёй сучаснасці і будучыні.

Расея цягам апошніх гадоў таксама ўсё больш сыходзіць са свету рацыянальнасці і прагматызму ў свет ілюзій і хімер. Рацыянальныя аргументы ўсё больш падмяняюцца развагамі аб сакральных месцах, «расейскім свеце», блюзнерстве і святынях, чароўным прадказанні, асаблівай расейскай цывілізацыі, святасці ваенных перамог і г.д.

З мінулага, пры актыўным спрыянні прапаганды, вярнуліся асноўныя міфы нацыянальнай свядомасці (яны ж хімеры, то бок, ілжывыя і ўстойлівыя разумовыя канструктары масавай свядомасці). Такія як неабходнасць і выратавальнасць для Расеі персаніфікаванай і самадзяржаўнай улады аднаго чалавека; асаблівасць і перавагу над усімі асаблівай расейскай цывілізацыі, якія вядуць да самаізаляцыі і адмовы ад мадэрнізацыі (навошта нешта мяняць, калі мы і так найлепшыя за ўсіх?) Яшчэ сакралізацыя ўлады і дзяржавы, дзеля велічы якіх (велічы, пад якой разумеецца выключна ваенная моц, тэрыторыя і геапалітычны ўплыў) дапушчальныя ўсякія ахвяры і выраканні. І, нарэшце, ідэя варожага атачэння, супрацьстаяння з ЗША і Захадам, праз якое краіна заўсёды павінна знаходзіцца на ваенным становішчы «аточанай цытадэлі», узбройваючыся супраць ворага замежнага і ціснучы на ворага ўнутранага (інтэлігенцыю і наогул на ўсіх незадаволеных).

Уся гэтая карціна свету ілюзорная ды лжывая, але менавіта яна ўсё больш вызначае сёння ўнутрыпалітычныя і замежнапалітычныя пастановы расейскіх уладаў, робячы іх палітыку ўсё больш непрадказальнай ды ірацыянальнай.

Аўтарытарныя рэжымы могуць быць паспяховымі, толькі калі яны рацыянальныя. Ірацыяналізм, сыход у свет ілюзій і хімер - верны шлях у дрыгву адсталасці і галечы, гвалту і нестабільнасці. Каб вярнуцца на шлях развіцця, Расеі для пачатку неабходна пазбавіцца ад хімер, і ўстаць на трывалую дарогу рацыяналізму і прагматызму.