Навошта беларусам «сухі закон»?

Праект указа аб абмежаванні продажу алкаголю паступіць у Саўмін ужо 1 лістапада.

Праект указа напісаны ў рамках барацьбы з п'янствам. З аднаго боку, мэта вельмі нават добрая. Але з іншага, досвед абмежавальных мер і банальны аналіз сітуацыі адкрываюць зусім іншую карціну, піша «Ежедневник».

У «перабудовачныя» дэфіцытныя часы хадзіў пацешны анекдот: маўляў, Гарбачоў барацьбу з п'янствам пачаў са знішчэння закускі. Амаль такім жа шляхам прапануюць пайсці і некаторыя беларускія чыноўнікі, прапаноўваючы «загнаць» спіртное ў спецыялізаваныя аддзелы, а час яго продажу абмежаваць. На алкагалізацыі насельніцтва гэта ніяк не адаб'ецца, але трэба ж з п'янствам змагацца. Гэтым ідэям у абед - сто гадоў, але на днях яны выліліся ў заканадаўчую ініцыятыву - праект указа. І калі на тэму працверажэння народа ад гэтых абмежавальных мер яшчэ можна паспрачацца, то дадатковыя выдаткі вытворцы і гандаль дакладна зловяць. «Мінусы відавочныя, а «плюсы»?

П'юць больш, набываюць менш

Краінай непітушчых, фактычна, Беларусь ніколі не была. Як і большасць паўночных дзяржаў. Самі ўмовы надвор'я падштурхоўваюць прапусціць чарку-другую. Асабліва пасля прагулкі па лютаму марозіку. Дарэчы, тыя ж скандынавы таксама далёка не анёлы. Толькі ў іх спіртное настолькі дарагое, што ў Швецыі і Нарвегіі лічыцца правілам кепскага тону прыйсці ў госці без бутэлькі алкаголю. На яго там настолькі ўзнялі кошты, што піць чужую гарэлку або каньяк уважаецца дрэнным тонам, што мяжуе з утрыманствам. Праўда, самым каштоўным сувенірам у гэтых дзяржавах уважаецца набор спіртнога з д'юці-фры. Гэтым каналам папаўнення свайго бара карыстаюцца даслоўна ўсе. А немалая колькасць скандынаваў адпраўляюцца ў алкагольныя падарожжы. Скажам, фіны аблюбавалі з гэтай мэтай Эстонію. У міжнародных статыстычных справаздачах гэтая невялікая краіна наперадзе планеты ўсёй па «ўжывання» на душу насельніцтва. Праўда, лічба амаль заўсёды «з зорачкай». У зносцы паказваецца: маўляў, гэта не эстонцы невылечныя алкаголікі, а занадта вялікі паток фінскіх турыстаў у мясцовыя бары. Несумненна, скандынавы і яшчэ некаторыя краіны, стварылі выдатны фасад добрапрыстойнасці. Афіцыйная статыстыка поўная аптымізму. А рэальнасць... Цяжка сказаць, ці перамаглі на паўвостраве алкаголь або проста загналі праблему ў Эстонію і д'юці-фры.

У Беларусі доўгія гады ішлі іншым шляхам: імкнуліся максімальна вывесці продаж спіртнога ў легальную плоскасць. Бо калі афіцыйная статыстыка адпавядае рэчаіснасці, тады і з лішкамі яду «зялёнага змея» змагацца атрымліваецца эфектыўна. У нулявыя выкарыстоўвалі два ўзаемадапаўняльныя працэсы: міліцэйскімі і адміністрацыйнымі мерамі змагаліся з сурагатамі, адначасова забяспечваючы крамы цалкам годным і даступным спіртным. Так, афіцыйная статыстыка спажывання алкаголю папаўзла ўверх. Але піць больш не сталі. Проста легальная гарэлка замясціла самагон і сурагаты з растваральнікаў, а легальнае піва - кантрабандныя пастаўкі з Расеі і Украіны.

Вядома, з п'янствам цалкам справіцца не ўдалося. Але, прынамсі, змаглі лакалізаваць праблемы. Пра гэта яскрава сведчаць вынікі дзяржпраграмы дэмаграфічнай бяспекі. Працягласць жыцця вырасла, смяротнасць - знізілася, нараджальнасць знаходзіцца ў станоўчай дынаміцы. Дарэчы, значна зменшылася колькасць атручэнняў алкаголем. Вынікі ёсць. Але апошнія гады іх упарта спрабуюць «вышмараваць».

Гарэлку-піва перамаглі - кантрабанду развялі

У 10-х гадах афіцыйны алкаголь сталі планамерна «ціснуць». Вядома, наперадзе знішчальнага атрада стаялі медыкі і міліцыянты. На п'янства спісвалі і прыстойную долю захворванняў, і злачынстваў. Адзін час было вельмі модна звязваць падлеткавы алкагалізм менавіта з півам. Пад гэтую марку на пенны напой паднялі акцызы, адпаведна, павялічыўся і кошт. Продажы ўпалі. Праўда, так і засталося незразумелым: за кошт дарослага насельніцтва ці непаўналетніх. Але арыентаваліся на нейкія міфічныя міжнародныя стандарты.

Так ужо атрымалася: спачатку Расея ўляпаліся ў еўрапейскі досвед. А ўслед за ёй пацягнуліся і мы. Некалькі гадоў запар перманентна падвышалі акцызы на ўвесь алкаголь, пакуль не дагуляліся да абвальнага падзення продажу амаль ва ўсіх сегментах рынку. Паводле ацэнак галоўнага ўпраўлення барацьбы з эканамічнай злачыннасцю МУС, летась на нашым рынку было рэалізавана блізу 50 млн літраў нелегальнага алкаголю на суму 315 млн даляраў. У асноўным, расейскага паходжання. Паводле звестак Асацыяцыі раздробных сетак у прымежных з РФ раёнах продаж спіртнога на 25% ніжэйшы, чым па рэспубліцы. Блізкасць мяжы выразна адлюстроўваецца на статыстыцы.

Тут і вырашылі дзейнічаць. Стаўкі акцызы замарозілі. Пачалі актыўна ратаваць і алкагольны, і піўныя рынкі. Але перамагчы нелегальную гарэлку было вельмі няпроста: занадта прывабная яна коштам. Тады пастараліся зрабіць легальны алкаголь хоць бы даступным. Між іншым, скасавалі забарону на гандаль спіртным уначы. Далі магчымасць рэалізоўваць яго на запраўках. Асаблівай папулярнасцю ў падарожных карысталася піва. Натуральна, не ў кіроўцаў, а пасажыраў.

Шчырасці дзеля трэба заўважыць: рэзкага ўсплёску продажу гэтыя меры не прынеслі. Прынамсі, паводле звестак Белстата, за першае паўгоддзе продаж гарэлкі вырас усяго на 0,3%, а піва - на 2,5%. Але пасля чатырох гадоў перманентнага падзення, хоць бы стабілізацыя рынку - ужо шчасце для вытворцаў лікёрагарэлачнай прадукцыі. Але іх шчасце доўжылася нядоўга.

Новае - забытае старое

Даслоўна на днях профільныя асацыяцыі атрымалі для абмеркавання праект Указа, які вяртае былыя абмежаванні назад. Цяпер у крамах з 22.00 да 9.00 гандляваць спіртным будзе нельга. Давядзецца яго прыбраць і з аўтазаправак, калі ў іх няма стацыянарных ізаляваных аб'ектаў грамадскага харчавання. А крамкі на АЗС ва ўмовах падзення попыту на паліва, сталі адным з істотных артыкулаў даходу. Прапануецца і яшчэ адно цікавае новаўвядзенне: укараніць спецыялізаваныя аддзелы продажу спіртнога, ізаляваныя ад асноўнай гандлёвай залі. Алкаголь наважылі аддзяліць ад закускі.

Уласна кажучы, гэтыя ідэі не з'яўляюцца нейкімі новымі. Іх абмяркоўваюць не першы год. Ды момант для ажыццяўлення іх у жыццё абраны як ніколі своечасова. За 9 месяцаў раздробны таваразварот упаў амаль на 3%. Рытэйлеры з цяжкасцю расхлёбваюцца з запазычанасцямі перад банкамі, пастаўшчыкамі і іншымі крэдыторамі. Рэнтабельнасць раздробнага гандлю дасягнула гістарычных мінімумаў. І «падарунак» у выглядзе дадатковых інвестыцый у арганізацыю ізаляваных памяшканняў для гандлю спіртным - яшчэ адзін цвік у іх няпростым існаванні.

А наступствы забароны начнога гандлю занадта відавочныя. Беларусы - людзі знаходлівыя і прадпрымальныя. Часам не там, дзе варта, асабліва, калі «трубы гараць», калі ўжо не да захавання законаў. І калі знікне магчымасць з заходам сонца купіць легальна спіртное, адразу з'явяцца іншыя неафіцыйныя варыянты. Балазе, іх і сёння стае. Або «безакцызная» гарэлка з брацкай Расеі знікла канчаткова? Яе было занадта шмат, каб яна імгненна магла выпарыцца. А «начная забарона» толькі ўзмоцніць яе пазіцыю. «Ценявікі» будуць відавочна двума рукамі за рэалізацыю такіх заканадаўчых нормаў. Так можа іх інтарэсы так актыўна лабіруе МУС? Наўрад ці, таму што рост нелегальных продажаў немінуча пацягне за сабой і рост крыміналу. Хутчэй за ўсё, у МУС проста не разумеюць усіх наступстваў.

Бязлітасна і бессэнсоўна

Абмежаванні на тое і існуюць, каб ствараць праблемы. Для вытворцаў і гандлю яны відавочныя. Але любы рух цела мяркуе дасягненне пэўнага выніку. Інакш забароны ператвараюцца ў самадастатковы працэс: абмежаванні дзеля абмежаванняў. Здаецца, гэта як раз такі выпадак. І так думаюць многія.

Не так даўно першы намеснік міністра аховы здароўя Дзмітрый Піневіч прызнаўся: няправільнае спажыванне алкаголю - комплексная праблема. І такія ж павінны быць падыходы да яе рашэння.

«Мы памыляемся, калі мяркуем, што калі абмяжуем час і месца продажу, скароцім спажыванне», - заявіў ён. І дадаў, што тым не менш, Міністэрства аховы здароўя падтрымлівае пазіцыю, што алкаголь трэба прадаваць у спецыялізаваных аддзелах, а час працы начнікоў абмежаваць.

Пытаецца, навошта? Каб паказытаць нервы вытворцам і рытэйлу? Яны і так нацягнутыя, як струны. Навошта патрэбныя абмежаванні, калі яны не спрыяюць дасягненню мэты? Для галачкі?

Дарэчы, падчас Чэмпіянату свету ў хакеі піва прадавалі амаль усюды. Нават на стадыёнах. І нацыя ў запой не сышла. На продажу гэта таксама кардынальна не адбілася. Злачыннасць горад не захлынула. Затое заўзятарам было весела... Даслоўна на днях дырэктар дэпартамента прадпрымальніцтва Міністэрства эканомікі Пётр Арушаньянц даслоўна на пальцах распавядаў аўдыторыі, як павінен дзейнічаць механізм ацэнкі ўплыву заканадаўчых актаў на бізнэс. Напрыклад, уводзяцца якія-небудзь абмежаванні, скажам, на тавары, якія ўплываюць на здароўе. Выдатна, але неабходна ацаніць, на колькі знізіцца ўзровень пэўных захворванняў. Прычым, у лічбавых паказчыках, атрыманых навукова-абгрунтаванымі методыкамі. Ацаніць і розныя мінусы: на колькі ўпадзе вытворчасць гэтых тавараў, колькі рэспубліка страціць працоўных месцаў у аптовым і раздробным гандлі і гэтак далей.

Параўнаўшы станоўчыя і адмоўныя бакі, з'яўляецца магчымасць прыйсці да абгрунтаваных высноў. Вядома, адпаведны прававы акт, які прадугледжвае абавязковую ацэнку заканадаўчых ініцыятыў, яшчэ знаходзіцца ў працы. Але і дзеючае заканадаўства дазваляе абдумана падыходзіць да асабліва далікатных пытанняў. А аргументаванага адказу пакуль не дала ні адна установа: няўжо калі спіртное «замкнуць» у ізаляваных аддзелах і зачыніць начнікі, то алкашы працвярэзяцца? Складанае пытанне. Але паводле прагнозаў Асацыяцыі раздробных сетак, продаж легальнага спіртнога можа абрынуцца на 25%.

Самы магутны ўдар прыйдзецца па крамах фармату «каля дома»: ільвіная доля якіх не зможа выканаць патрабаванне з прычыны невялікага метражу або асаблівасцяў канфігурацыі памяшканняў. І тады такія гандлёвыя кропкі стануць проста не рэнтабельнымі, яны проста знікнуць - зачыняцца або збанкрутуюцца.