Экспэрты: «Будаўніцтва БелАЭС трэба спыняць»

Ці сапраўды беларускія ўлады нічога не ведалі пра інцыдэнт на будоўлі Беларускага АЭС у Астраўцы?

Ці можа актыўнасць грамадства зрабіць працэс будаўніцтва АЭС больш празрыстым і адкрытым? Магчыма на гэтым этапе наогул спыніць будаўніцтва АЭС? На гэтыя ды іншыя пытанні ў перадачы «Радыё Свабода» адказвае фізік, кандыдат тэхнічных навук, былы дэпутат Вярхоўнага Савета СССР Юрый Варонежцаў.

- Ці не падаецца вам, што падчас інцыдэнту на будаўніцтве АЭС беларускія афіцыйныя структуры вялі сябе даволі дзіўна? Яны заявілі, што нічога не ведалі і што дасылаюць запыты расейскаму падрадчыку, каб той патлумачыў, што адбылося. Ці верыце вы ў такую версію?

- Сітуацыя больш чым дзіўная. На нашай тэрыторыі будуецца не кароўнік, а вельмі небяспечны аб'ект з вельмі небяспечнай тэхналогіяй. Таму ўлады павінны ведаць усе падрабязнасці таго, што адбываецца там. І калі яны чагосьці не ведаюць - то навошта нам такія ўлады?

- Як жа афіцыйныя структуры так ці інакш прысутнічаюць на розных этапах здачы розных частак аб'екта, яны прымаюць працу падрадчыка. Ці верыце вы, што яны маглі нічога не ведаць?

- Не, я ў гэта не веру. Як вы правільна сказалі, ёсць пэўны алгарытм здачы кожнага этапу будаўніцтва такога аб'екта. Такі кантроль ажыццяўляецца практычна штодня. Я не веру, што прадстаўнікі беларускіх афіцыйных структураў не ведалі, што там адбылося.

Але самае страшнае, што мы ўсе не ведаем, што там адбылося. Сапраўды корпус рэактара ўпаў, або калі яго перасоўвалі, то нешта закранулі. І для мяне гэта натуральнае дэжавю, быццам я пераехаў на машыне часу на чвэрць стагоддзя таму, калі мы расследавалі прычыны чарнобыльскай катастрофы. Тады адбывалася тое ж, але тады гэта была таталітарная дзяржава, СССР - а цяпер ўладамі дэкларуецца дэмакратычная дзяржава Беларусь.

- А што можа ў такой сітуацыі зрабіць неабыякавая грамадскасць? Існуюць законы і інструкцыі, якія б дазвалялі грамадству больш актыўна сачыць за пабудовай станцыі?

- На жаль, большасць нашых грамадзян забыліся пра тое, што яны грамадзяне, што яны маюць права, за якія трэба змагацца. У любога грамадзяніна існуе права патрабаваць поўнай інфармацыі аб тым, што адбываецца на тэрыторыі краіны. Яно замацавана ў Канстытуцыі. Дзяржаўныя органы, службовыя асобы абавязаны прадставіць грамадзяніну Беларусі магчымасць знаёміцца з матэрыяламі, якія закранаюць яго правы і законныя інтарэсы. У гэтым выпадку нашыя правы і законныя інтарэсы вельмі моцна закранаюцца пабудову АЭС, таму кожны грамадзянін мае права мець гэтую інфармацыю. Тут не трэба ніякіх асаблівых законаў, так як вышэй за Канстытуцыю ў нас нічога няма.

- Беларускае таварыства ў свой час падзялілася на дзве часткі ў пытанні будаўніцтва АЭС. Адны казалі, што АЭС у прынцыпе патрэбна, але расейскі праект не выклікае даверу, іншыя - што АЭС не патрэбна наогул. Якая ваша пазіцыя?

- Натуральна, я супраць любой АЭС. Гэта глупства - будаваць АЭС у краіне, дзе запас генератыўных магчымасцяў у паўтара раза перавышае бягучае спажыванне. Калі наша грамадская камісія рабіла сваё заключэнне 6 гадоў таму, мы пісалі, што гэтая энэргія не будзе запатрабаваная нікім. Тады нас ніхто не паслухаў, але цяпер гэта прызнаў нават ўрад. Гэта значыць, пабудова АЭС - гэта чыста палітычная пастанова, нават начальнік краіны сказаў пра гэта.

Што тычыцца расейскага праекта, то гэта яшчэ больш пераконвае мяне і маіх прыхільнікаў у тым, што гэтая станцыя Беларусі не патрэбна. Нам навязалі рэактар з нулявой рэферэнтнасцю. Гэты рэактар ВВЭР-1200 («вода-вадзяны энэргетычны рэактар 1200») нідзе ні хвіліны не працаваў. Мала таго, яго будуе расейская Валгадонская фірма (Валгадонскі філіял АТ «АЭМ-тэхналогіі» «Атоммаш»), якая апошнія 30 гадоў не будавала атамныя рэактары. Наш - гэта першы. Пра якую бяспеку тут можна казаць? Калі 10 рэактараў адпрацуюць па 5 гадоў без інцыдэнтаў - тады можна будзе казаць пра нейкую адносную бяспеку.

- Але цяпер, калі ўжо зроблена больш за палову працы - рэалістычна патрабаваць спыніць будаўніцтва АЭС?

- Ёсць прыклады, калі спынялі будоўлю АЭС. У СССР пасля Чарнобыля так было шмат разоў. Нядаўна Расея адмовілася ад калінінградскага праекта, калі будоўля ўжо пачалася. Ёсць такія прыклады і ў ЗША, і ў Еўропе. Я мяркую, што нічога страшнага. Наадварот, было б карысна з пункту гледжання бяспекі і эканомікі спыніць гэтую будоўлю. І будзе проста помнік авантурнай пастанове.

- Расейскі падрадчык заяўляе, што нічога страшнага не здарылася. Проста сцерлася фарба. Яны заяўляюць, што на месцы працуе камісія МАГАТЭ. Цікавая роля гэтай арганізацыі. З аднаго боку, яны зацікаўлены ў пабудове АЭС, з другога - гэта міжнародная адказная структура, якая сочыць за бяспекай. Ці можна казаць, што ўмяшанне МАГАТЭ можа гарантаваць якасную і бяспечную пабудову АЭС?

- Кантроль з боку любой міжнароднай арганізацыі - гэта добра. Але асабіста я не давяраю МАГАТЭ, бо пчолы не будуць супраць мёду, так як гэтая структура заснавана і будзе існаваць датуль, пакуль будзе існаваць атамная энэргетыка. Я думаю, што нейкія рамкі для будаўнікоў будуць усё ж пастаўленыя. Але ніякіх гарантый бяспекі кантроль МАГАТЭ даць нам не можа, ніхто не можа даць такія гарантыі.

- Зараз такая сітуацыя, што падрадчыкам і беларускім уладам было б палітычна выгадна дапусціць туды, на месца будоўлі, журналістаў, каб яны ўбачылі і пераканалі грамадскасць, што нічога страшнага не адбылося. Але гэтага няма, журналісты туды імкнуцца, але іх не пускаюць. Чаму? Можа, у беларускіх уладаў проста нейкая інэрцыя, умоўны рэфлекс - не пускаць журналістаў?

- Так, гэта нешта іррацыянальнае. Бо ў інтарэсах уладаў было б паказаць усе грамадскасці, зрабіць працэс будоўлі адкрытым. Чаму гэта не адбываецца? Вы ж мелі справу з цяперашнімі чыноўнікамі. Што з іх возьмеш!

- Пакуль супраць АЭС пратэставала пераважна толькі Літва. Цяпер, калі паступаюць звесткі аб такіх інцыдэнтах - ці магчыма, што ўсё больш еўрапейскіх краін будзе больш крытычна ставіцца да АЭС?

- Ды вы маеце рацыю. На жаль, на гэтую будоўлю Еўропа звяртала вельмі мала ўвагі. Думаю, трэба больш уважліва сачыць за тым, што пад бокам Еўразвязу будуецца такі небяспечны аб'ект. Тым больш што амаль усе еўрапейскія краіны цяпер адмаўляюцца ад атамнай энэргетыкі, ніхто, акрамя фінаў, не будуе новыя АЭС. Я думаю, што пэўная рэакцыя з іх боку будзе.