Генетыкі пацвердзілі: Беларусы – еўрапейская нацыя

Беларусы – выключна еўрапейская нацыя. Да такой высновы прыйшлі навукоўцы з Інстытута генетыкі і цыталогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, якія цягам аднаго з паловай года даследавалі гэтае пытанне.

Упершыню яны пры падтрымцы Дзяржкамітэта па навуцы і тэхналогіям праводзілі маштабныя даследаванні малекул ДНК, узятых у добраахвотнікаў па ўсёй краіне. Вынікі даследаванняў дазваляюць не проста намаляваць генны партрэт землякоў, але і абвергнуць некаторыя тэорыі аб паходжанні беларускага этнасу, якія абмяркоўвалі розныя гісторыкі. Карэспандэнт «Вечернего Бреста» правёў гутарку з кіраўніком даследчага праекту, членам-карэспандэнтам НАН Беларусі, прафесарам, доктарам біялагічных навук Алегам ДАВЫДЗЕНКАМ.

– Алег Георгіевіч, распавядзіце, калі ласка, пра сутнасць праведзенага даследавання. Ці атрымалася вам «выявіць» генетычны код карэннага беларуса?

– Большасць еўрапейскіх народаў, як вядома, паходзяць ад старажытнай галіны індаеўрапейцаў, і беларусы тут не выключэнне. Але доўгі час Беларусь заставалася чорнай плямай на генетычнай карце Еўропы. Існавалі і існуюць розныя гіпотэзы аб нашым паходжанні. І практычна ўсе яны маюць заганы, то бок не ўлічваюць у поўнай меры ўсіх акалічнасцяў засялення тэрыторыі рэспублікі ў пасляледавіковы перыяд. Зрэшты, вырашаць гэтыя супярэчнасці – справа гісторыкаў. Мы ж пераследавалі некалькі іншую задачу: на аснове аналізаў мужчынскіх і жаночых храмасом, узятых у 1000 сельскіх жыхароў (менавіта яны з'яўляюцца ў большай ступені носьбітамі генатыпа беларусаў, чым гараджане), выявіць пэўныя падабенствы і адрозненні нашых суайчыннікаў у параўнанні з іншымі народамі. Вынікі гэтых аналізаў дазваляюць нам зрабіць выснову, што генетычная супольнасць людзей, якія жывуць на нашай зямлі, пачала фармавацца яшчэ ў каменным стагоддзі. Такім чынам, мы – прамыя нашчадкі славянскай галіны індаеўрапейцаў.

– Такі вынік у корані ламае наяўныя канцэпцыі аб паходжанні беларусаў. Напрыклад, шырока вядомыя «старажытнарускую» ці «балцкую» тэорыі. Атрымліваецца, што беларуская народнасць фармавалася сама па сабе, а не як адгалінаванне старажытных русаў і задаўга да з'яўлення балтаў на нашых землях?

– Так, гэта менавіта так. Ва ўсякім разе, мы не знайшлі ніякіх доказаў значнага ўплыву балтаў на нашу папуляцыю. Найбольшыя падабенствы па мужчынскай лініі ў нас маюцца з расейцамі і ўкраінцамі, па жаночай – з палякамі, літоўцамі, славакамі і германцамі. Мы – чыстакроўныя еўрапейцы, якія адносяцца да ўсходнеславянскай групы.

– Ці можаце вы адзначыць нейкія рэгіянальныя адрозненні паміж людзьмі, якія пражываюць, скажам, у заходніх і ўсходніх абласцях?

– Адрозненні ёсць, але яны невялікія. Натуральна, у сілу некаторага ўплыву, які аказвалі на нас народы, якія пражываюць па суседстве: палякі, габрэі, украінцы і гэтак далей. Але вялікіх адрозненняў паміж беларусам, якія жывуць, напрыклад, на Берасцейшчыне, і жыхарам Магілёўшчыны, не назіраецца. Вядома, нейкія асаблівасці можна вылучыць у плане традыцый, абрадаў, дыялектаў. Напрыклад, у шэрагу раёнаў Палесся ўсё ж пераважае ўкраінскі дыялект. Але гэта не з'яўляецца вызначальным для генетычнай самаідэнтыфікацыі па нацыянальнай прыкмеце. Дарэчы, яшчэ адзін, даволі цікавы для вашага рэгіёна момант: ужо насамрэч ўсталяванае, што масавае засяленне Беларусі пасля адступлення ледніка пачалося прыкладна 7000 гадоў таму, прычым менавіта з Заходняга Палесся – гэта як раз цяперашняя тэрыторыя Берасцейскай вобласці. Тут людзі раней, чым у іншых рэгіёнах Беларусі, навучыліся гадаваць пшаніцу і жыта.

– Адна з версій паходжання самога тэрміна «Белая Русь» звязвае яго з'яўленне з пераважным колерам валасоў людзей, якія пражываюць на гэтай тэрыторыі. Вашы даследаванні хутчэй пацвярджаюць або аспрэчваюць гэтую тэорыю?

– Ва ўсякім разе, не пацвярджаюць – гэта ўжо дакладна. Асабіста я прытрымліваюся іншай версіі: «Чорная Русь» – абкладзеная данінай (не абавязкова татарскай, можа, і нямецкай, і польскай), «Белая Русь» – адпаведна, не абкладзеная. Аднак тут яшчэ ёсць вялікае поле для дыскусіі гісторыкаў.

– Алег Георгіевіч, а ці ўплывае генетыка на ментальнасць нацыі? Шмат хто кажа, што беларусам уласцівыя такія нацыянальныя рысы, як талерантнасць і «памяркоўнасць», якія адрозніваюць нас ад іншых народаў. Яны былі закладзеныя генетычна або сфармаваліся ўжо па ходзе развіцця?

– На генетычным узроўні наканаваны тэмперамент. Але нацыянальныя асаблівасці, вядома ж, фармуюцца стагоддзямі, найперш пад уплывам роду заняткаў. Генетыка над імі не ўладная. Прычым яны, гэтыя асаблівасці, могуць змяняцца, калі таму спрыяюць зменлівыя ўмовы. Але я не думаю, што названыя вамі рысы з'яўляюцца для беларусаў нейкімі асаблівымі, яны часткова прысутнічаюць і ў іншых этнасаў, а шмат у чым зноў жа міфалагізаваныя. Вазьміце нашу агульнапрызнаную любоў да бульбы. Калі фармаваліся беларусы, пра гэтую культуру яшчэ нічога не ведалі. Сёння нас па старой звычцы завуць «бульбашамі», хоць і гэты ярлык, на мой погляд, паступова адыходзіць на другі план.

– Хацелася б пачуць ад вас яшчэ пару слоў пра генетыку. Што можа даць гэтая навука грамадству?

– Кожная навука можа даць грамадству вельмі шмат, калі яе падтрымліваць матэрыяльна. Вынікі нашых даследаванняў могуць быць пакладзеныя ў аснову працы медыкаў пры выяўленні і лячэнні розных захворванняў. Бо кожны чалавек індывідуальны. І нельга лячыць адну і тую ж хваробу ва ўсіх аднолькава, без уліку геннага складальніка пацыента. На Захадзе гэта даўно ўжо стала аксіёмай. А вазьміце сельскую гаспадарку. Культуры, выведзеныя генетыкамі, дазваляюць вырашаць вельмі шмат праблемаў. Напрыклад, характэрную для нашага АПК праблему недахопу кармоў. Гадоўля соі (на нашых землях гэта не толькі магчыма, але і вельмі выгодна – заяўляю адказна!) дазволіць зэканоміць для дзяржавы каля 100-150 мільёнаў даляраў штогод. Хіба гэта не карысць? Калі б яшчэ дзяржаўныя мужы трохі прыслухваліся да меркавання навукоўцаў і падтрымлівалі нас…