Выбары прэзідэнта ЗША. Вядомыя беларусы робяць прагнозы

Сёння ў Злучаных Штатах Амерыкі пачынаюцца прэзідэнцкія выбары. Ад вынікаў гэтых выбараў залежыць не толькі лёс велізарнай краіны, але і будучыня ўсяго свету. Вядомыя беларускія дзеячы ў інтэрв'ю прэс-цэнтру Хартыі’97 паспрабавалі зрабіць прагноз, хто пераможа на выбарах.

Раман Якаўлеўскі, палітычны аглядальнік:

-- Судзячы па апошніх дадзеных, разрыў паміж Абамай і Маккейнам скарачаецца. Абама губляе перавагу. Але шматлікае вырашыцца непасрэдна ў кабінах для галасавання. На сённяшні дзень ніхто з вядомых аўтарытэтных экспертаў не можа адназначна сказаць, што Абама пераможа. Якія фактары будуць вызначальнымі пры выбары таго ці іншага кандыдата, вядома толькі выбаршчыку. Як вядома, працэс галасавання ў кабінах у Амерыцы даволі інтымны.

Для Лукашэнкі жа выгоднага прэзідэнта ЗША няма. Ні Абама, ні Маккейн вясёлкавых пкрспектываў яму не абяцаюць. Што датычыцца беларускай апазіцыі, то для яе, на мой погляд, больш прымальны Маккейн, які асабіста ведае шматлікіх апазіцыянераў. Дарэчы, калі б галасаванне прайшло ў Беларусі, то, на мой погляд, Абама бы большасці не атрымаў. Справа ў тым, што яго проста ніхто тут не ведае, а Маккейн больш прадказальны і зразумелы.

Хацеў бы звярнуць увагу, што канчатковае афармленне пераможца гэтай гонкі будзе толькі ў студзені, калі прагаласуюць выбаршчыкі. Такая ў Амерыцы двухступеністая выбарчая сістэма. У студзені будзе юрыдычнае афармленне вынікаў выбараў, але, думаю, 5 лістапада мы ўсёткі будзем ведаць, хто перамог на выбарах. Чакаць засталося нядоўга.

Мікалай Халезін, драматург, кіраўнік «Свабоднага тэатра»:

-- На раніцу 5 лістапада мы запрошаныя ў амерыканскую амбасаду сустрэць новага прэзідэнта ЗША. У апошні раз быў на vote-party у 2000 годзе, толькі-толькі вярнуўшыся з Амерыкі і правёўшы там без малога месяц за вывучэннем выбарчай сістэмы і дастаткова паразмаўляўшы з вядучымі амерыканскімі палітычнымі кансультантамі. Тады, 8 год таму, я досыць лёгка прадказаў перамогу Буша, напярэдадні аб'ехаўшы Амерыку па перыметры і элементарна склаўшы галасы выбаршчыкаў найбуйнейшых штатаў.

Сёння сітуацыя яшчэ прасцей. Не трэба ехаць у Штаты, каб зразумець, што большасць амерыканцаў абярэ Абаму, пратэстна прагаласаваўшы супраць рэспубліканцаў, чый імідж сур'ёзна папсаваў дзейсны прэзідэнт, асабліва ў перыяд свайго другога тэрміна знаходжання ля ўлады. Прагназаваць вынік цяперашніх выбараў цікавей не з пазіцыі «хто пераможа», а ў кантэксце «змены вектару», які можа адбыцца, калі «сярэдні белы дэмакрат» падыдзе да выбарчай урны. Цяперашнія выбары беспрэцэдэнтныя ў любым выпадку: цемнаскуры прэзідэнт або жанчына-віцэ-прэзідэнт. Да «жанчыны-віцэ-прэзідэнта» амерыканцы ставяцца даволі лаяльна, але «цемнаскуры прэзідэнт» для шматлікіх дэмакратаў і незалежных стане сур'ёзным фактарам, пераступіць праз які складана, нягледзячы на неаднаразовыя спробы Галівуда зрабіць «антырасісцка-прэзідэнцкую» прышчэпку.

На мой погляд, безумоўную перамогу атрымае Абама, але гэтак жа безумоўна для мяне, што прагнозныя лічбы сацыялагічных даследаванняў будуць адкарэктаваныя рэальнасцю. Лічу, што за Абаму прагаласуе 49%, за Маккейна -- 43%, іншае -- 8%. Чакаць засталося нядоўга.

Віктар Івашкевіч, намеснік старшыні Партыі БНФ:

-- Я, сапраўды кажучы, нават не ўяўляю, хто можа стаць прэзідэнтам ЗША. Думаю, што калі б перамог Джон Маккейн, для Беларусі было бы лепш – гэты палітык падтрымаў «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі», сустракаўся з лідэрамі беларускай апазіцыі, заўсёды быў прынцыповы ў адносінах дыктатуры Лукашэнкі. А вось што ведае аб Беларусі Барак Абама – цяжка сказаць. Верагодна, амаль нічога. У любым выпадку, хто бы ні стаў прэзідэнтам ЗША, важна, што Амерыка ў адрозненні ад Еўразвяза сёння займае больш прынцыповую пазіцыю па стаўленні да беларускіх улад. Эканамічныя санкцыі, уведзеныя ЗША супраць рэжыма Лукашэнкі, паспрыялі вызваленню палітвязняў Аляксандра Казуліна, Сяргея Парсюкевіча і Андрэя Кіма. Менавіта санкцыі павінныя быць рычагом уплыву на палітыку. Іх можна ўводзіць, адкладаць або проста імі пагражаць, але гэта генеральная прылада для барацьбы з дыктатурамі.

Ірына Халіп, вядомы журналіст:

-- Я думаю, што практычна ні ў каго не засталося сумневаў у кандыдатуры будучага прэзідэнта ЗША. Наўрад ці пакінутыя суадносіны сілы могуць вырашыцца на карысць Джона Маккейна, таму, думаю, што можна не сумнявацца ў перамозе Барака Абамы. На мой погляд, палітыка ЗША ў адносінах Беларусі не зменіцца, у незалежнасці ад таго, хто з кандыдатаў пераможа. Гэта азначае, што палітыка ЗША застанецца як зубная шчотка сярэдняй цвёрдасці. Прытым што, несумнеўна, палітыка ЗША ў адносінах Беларусі менавіта цяпер павінная стаць яшчэ больш цвёрдай. Паколькі «раздача пернікаў» Лукашэнку і ягоным чыноўнікам Еўразвязам можа выклікаць у кіраўніцтве краіны, тое, што таварыш Сталін называў «галавакружэннем ад поспехаў» і, як следства, – прывесці да новых рэпрэсій супраць апазіцыі. Амерыканцам важна зразумець, што Беларусь усёткі з'яўляецца вельмі важным аб'ектам прыкладання сіл менавіта цяпер, калі Еўразвяз фактычна адмовіўся спрыяць дэмакратызацыі Беларусі.

Як праходзяць выбары ў ЗША

Грамадзяне ЗША галасуюць на выбарах не за самога прэзідэнта, а за калегію выбаршчыкаў. Выбаршчыкі вызначаюцца ў кожным штаце адзіным спісам па мажарытарнай сістэме. Партыя, чый спіс набраў найбольшую колькасць галасоў, "забірае" ўсіх выбаршчыкаў ад дадзенага штата.

Калегія выбаршчыкаў фарміруецца па прынцыпе федэралізму. Колькасць уваходзячых у яе асоб у кожным штаце адпавядае колькасці ўдзельнікаў палаты прадстаўнікоў (усяго 435) і сенатараў (усяго 100), што выбіраюцца ад дадзенага штата ў Кангрэс ЗША. У 1964 годзе федэральнай акрузе Калумбія было прадастаўленае права выбіраць у калегію трох чалавек. Такім чынам, агульная колькасць выбаршчыкаў у краіне складае 538 чалавек.

У Амерыцы не існуе адзінай сістэмы не толькі назірання за выбарамі, але нават і самой сістэмы галасавання. У краіне праходзіць 50 розных галасаванняў па штатах і адно ў федэральнай акрузе Калумбія. Проста яны ўсё праходзяць у адзін час.

Не проста кожны штат мае сваё выбарчае заканадаўства, правілы могуць адрознівацца нават ад акругі да акругі. Дзесьці людзі атрымліваюць папяровыя бюлетэні і ставяць галачкі, дзесьці ўсталяваная счытвальная машына, дзесьці электронная прылада накшталт банкамата. У штаце Арэгон і зусім няма выбарчых участкаў – бюлетэні высылаюцца поштай на адрас выбаршчыка (за некалькі тыдняў да выбараў неабходна зарэгістравацца) і таксама поштай адпраўляюцца назад.

Поўная адсутнасць уніфікаваных правілаў амерыканцаў у цэлым уладкоўвае. Тым больш калі большасць злічыць нейкую працэдуру неэфектыўнай, яе заўсёды можна памяняць. Да прыкладу, 6 год таму некаторыя штаты перайшлі на "машыннае" галасаванне, але зараз вярнуліся да "папяровага", у прыватнасці, Флорыда і некаторыя ўчасткі ў Віргініі і Мэрылэндзе.

Акрамя 47-гадовага дэмакрата Барака Абамы і 72-гадовага рэспубліканца Джона Маккейна ў цяперашніх выбарах прымаюць удзел больш за 20 кандыдатаў. Зрэшты, гэта толькі фармальнасць - рэальных кандыдатаў двое. Адзін з іх і стане 44 прэзідэнтам ЗША, які ўступіць у пасаду 20 студзеня 2009 года роўна апоўдні.