Візіт у Маскву: дэкларацыя незалежнасці ці чалабітная

Калі верыць афіцыйнай версіі Крамля, Аляксандр Лукашэнка зламаўся. Не вытрымаў інфармацыйнай вайны, а дакладней зацішша, і патэлефанаваў Дзмітрыю Мядзведзеву.

Патэлефанаваў, напрасіўшыся на сустрэчу ў Маскве 22 снежня. Год падыходзіць да канца, а таму неабходна вырашыць тэрміновыя пытанні – кошт на газ і перспектыва вылучэння другога транша расейскага крэдыту ў 1 млрд. даляраў. Ад вынікаў дамоўленасцяў па гэтых двух пытаннях залежыць у той ці іншай ступені лёс астатніх пытанняў у беларуска-расейскіх адносінах, адзначае АФН.

Кошт на газ

Імклівае падзенне сусветных коштаў на нафту згуляла злы жарт з беларускім нафтавым афшорам. Якім бы дзіўным гэта не здавалася, але Беларусі, якая купляе расейскую нафту са значнай зніжкай, быў выгодны высокі кошт на нафту. Афшор працаваў ад абарачэння. Рэнтабельнасць нафтаперапрацоўкі ў адсоткавых суадносінах застаецца прыкладна на тым жа ўзроўні, што пры высокім кошце на нафту, што пры нізкім. Але чым вышэй абарачэнне (пры высокім кошце нафты), тым большая маржа (прыбытак) у колькасным (грашовым) выражэнні. Пасля падзення коштаў на нафту ў 3 разы прыбытак беларускага нафтавага афшора ў валюце знізіўся амаль у 4 разы, чаму ў пэўнай ступені спрыяла зніжэнне попыту на нафтапрадукты ў цэлым. Ужо паведамлялася, што нафтатрэйдары вымушаныя даваць сур'ёзныя зніжкі пакупнікам беларускіх нафтапрадуктаў.

Разам з тым, кошт на нафту даў магчымасць Лукашэнку зладзіць чарговы раўнд гандлю па кошце на газ у 2009 годзе, карыстаючыся пры гэтым меркаваннямі высокапастаўленых расейскіх чыноўнікаў і кіраўніцтва Газпрама аб тым, што кошт газу для Еўропы знізіцца ўжо з 1 студзеня 2009 года, а не ў другой палове будучага гады, як ізноў ткі меркавалася яшчэ пару месяцаў таму.

Пры зніжэнні валютных прыбыткаў ад нафтаперапрацоўкі Беларусь відавочна не жадае пераплачваць за расейскі газ, тым больш, што ў бюджэт-2009 забіты кошт у $140 даляраў за тысячу кубаметраў, ды і грошай (валюты) няма. Можна выказаць здагадку, што любы іншы кошт у бок падвышэння сёння Менск не задаволіць, у той час як захаванне кошту на газ на ўзроўні 2008 года ў $127,9 будзе толькі вітацца, нягледзячы на тое, што з 2009 года коштавая зніжка на газ для Беларусі ад еўрапейскага кошту зніжаецца з 33% да 20%.

Умовы коштаўтварэння прапісаныя ў кантракце паміж Газпрамам і Белтрансгазам ад 31 снежня 2006 года, а таму ў Менска не атрымалася пераканаць Маскву адным толькі фактарам зніжэння сусветных коштаў на нафту. Лукашэнку спатрэбілася дадатковыя казыры для вядзення перамоўнага працэсу. Зусім не выключана, што ён адмовіўся ад удзелу ў ВДС саюзнай дзяржавы, запланаванага на 1 снежня, каб сабраць патрэбныя яму аргументы.

Беларусь традыцыйна выкупляла максімальна магчымы аб'ём газу на ўзроўні 22 млрд. кубаметраў. Сёння намеснік міністра энергетыкі РФ Анатоль Яноўскі паведаміў, што паводле падпісанага балансу Газпром паставіць у Беларусь у 2009 годзе 21,5 млрд. кубаметраў газу. Аднак, у сувязі з недахопам валюты і вымушаным скарачэннем вытворчасці прадпрыемстваў, якія выкарыстоўваюць газ у якасці сыравіны, Менск можа скараціць імпарт газу да гарантаванага аб'ёму ў 19 млрд. кубаметраў.

Акрамя таго, не выключана, што частка цеплавых і энергетычных магутнасцяў краіны будзе выкарыстоўваць мазут замест газу. Гэтая версія пацвярджаецца дзеяннямі канцэрна Белнафтахім, якія забараніў амаль два тыдні назад экспарт мазуту з краіны. У прынцыпе, улады штогод стваралі пэўны рэзерв топачнага мазуту перад пачаткам ацяпляльнага сезону. Аднак, забарона на экспарт у снежні адправіла у накаўт беларускіх нафтатрэйдараў. Пры гэтым канцэрн прымушае прадаваць мазут прадпрыемствам Мінэнерга па стратных коштах. Пры рынкавым кошце ў $250 даляраў ЗША за тону, канцэрн прапаноўвае кошт у 103 тысячы беларускіх рублёў. Па такім кошце лішні запас, як кажуць, не ў цяжар, хаця энергетыкі таксама моршчаць свае насы ад гэтага рашэння – бо газам тапіць куды больш экалагічна.

Таксама, беларускія чыноўнікі ўжо адрапартавалі аб запаўненні газасховішчаў.

Лукашэнка едзе ў Маскву за коштам у $140. У прынцыпе, як сцвярджаюць чыноўнікі, гэты кошт ужо ўзгоднены працоўнымі групамі. Аднак, у выпадку няўступлівасці Масквы, Лукашэнка можа прапанаваць Маскве падумаць месяц-другі, перакрыўшы свае запатрабаванні газам са сховішчаў і мазутам. Падобны крок наўрадці задаволіць Газпрам, які ўжо сутыкнуўся з рэзкім скарачэннем спажывання газу іншымі краінамі і, як вынік, са скарачэннем выручкі.

Яшчэ адным аргументам у гандлі за газавы кошт стане прыбытковасць Белтрансгаза, чарговы пакет акцыяў якога Газпром выкупіць за 625 млн. даляраў у лютым. Бюджэт 2009 года ізноў дазваляе Мінэнерга здымаць з Белтрансгаза пазабюджэтныя плацяжы ў інавацыйнай фонд да 20% ад сабекошту. Гэтая дадатковая падатковая нагрузка ўжо не раз станавілася прадметам спрэчкі паміж Беларуссю і Газпрамам. У 2008 годзе Газпрам дамогся паніжэння адлічэнняў з 19% да 8%, аднак кропка ў гэтым пытанні далёка не пастаўленая.

Падайце ў валютныя засекі

Дасягнутая дамоўленасць па кошце на газ стане вырашальным фактарам для лёсу іншага пытання – другі транш крэдыту ў 1 млрд. даляраў. Беларусь чакае пераліку грошай у лютым.

Як сцвярджаюць чыноўнікі, перспектывы атрымання транша высокія – у Масквы і Менску атрымалася ўзгадніць праграму двухбаковага эканамічнага ўзаемадзеяння. І хаця асобныя чыноўнікі і эксперты ўвязвалі другі транш крэдыту выключна з прызнаннем незалежнасці ПА і Абхазіі, гаворка на самой справе ідзе аб паглыбленні эканамічных сувязяў.

Асноўнае пытанне – інвестыцыі, у тым ліку ўдзел расейскіх прадпрыемстваў у прыватызацыйных працэсах Беларусі. Сусветны фінансавы крызіс рэзка знізіў магчымасці прыцягнення валютных сродкаў у Беларусь. Па гэтай прычыне Менск гатовы разглядаць прапановы расейскага бізнэсу, згаджаючыся з выстаўленымі ўмовамі. Увогуле тут працуе правіла: «Не падабаюцца ўмовы? Прайдзіся па рынку – знайдзі лепш».

Па рынку можна будзе хадзіць яшчэ два гады, але паміж пустымі «прылаўкамі», а ў Маскве за ўдзел у беларускіх праектах і прыватызацыі яшчэ і мільярд прапаноўваюць на 15 гадоў пад вельмі выгодныя ўмовы. Акрамя таго, гэтыя грошы вельмі хутка вярнуцца ў расейскія засекі, паколькі пойдуць як аплата за газ і нафту, а таксама будуць спрыяць вырашэнню палітычнай задачы Крамля – наданне расейскаму рублю статусу рэгіянальнай рэзервовай валюты.

Расея ў абмен на 2-гі транш, вядома ж, магла выставіць умовы больш жорсткія. Але і тут у Менска, хай і дарагім коштам, атрымалася стварыць падушку бяспекі – крэдыт МВФ. Не выпадкова паездка Лукашэнкі ў Маскву адбудзецца ўжо пасля сканчэння ў Беларусі працы місіі МВФ. Гэта значыць папярэдняе рашэнне МВФ ужо вядомае беларускім уладам. І яно станоўчае.

Яшчэ напярэдадні другога раўнда перамоваў пытанне ставілася так – або расейскі крэдыт або крэдыт МВФ. Прычым і ў тым і ў іншым выпадку занадта высокім быў палітычны складнік. Аднак напярэдадні снежаньскага візіту місіі МВФ зверху прыйшла адмашка – у максімальнай ступені задаволіць патрабаванні МВФ, але так, каб у краіну не прыйшоў дзікі капіталізм, які мяжуе з бальшавізмам.

Задача была не з лёгкіх – МВФ у два разы абыйшоў Еўразвяз па колькасці крокаў, якія неабходна зрабіць беларускім уладам для атрымання крэдыту, выставіўшы 24 патрабаванні ці рэкамендацыі па версіі чыноўнікаў. Шэраг гэтых патрабаванняў ужо быў агучаны прэсай, шэраг застаўся за кадрам.

Беларускія ўлады адмовіліся ад прапанаванай МВФ аднамомантавай дэвальвацыі рубля на 20%, разумеючы да чаго прывядзе паніжэнне курсу рубля з 2200 да 2640 рублёў за адну гандлёвую сесію. У той жа час улады пайшлі на выкананне шэрагу іншых непапулярных патрабаванняў МВФ. Гэтае і зніжэнне падвышанай у лістападзе зарплаты бюджэтнікам і далейшае яе замарожванне. Гэтае і спыненне крыжаванага субсідавання ў сферы ЖКГ і падвышэнне тарыфаў з мэтай выканання абвешчаных самімі ўладамі планаў па давядзенні аплаты хатнімі гаспадаркамі да ўзроўня 50% ад сабекошту. Гэта і лібералізацыя эканомікі, уключаючы зніжэнне адміністрацыйнага рэгулявання (адмена шэрагу ліцэнзіяў і заяўны прынцып рэгістрацыі) і рэформы коштаўтварэння (магчымасць зніжэння коштаў на ўнутраным рынку ніжэй за сабекошт).

Акрамя таго гаворка ідзе аб паскарэнні прыватызацыйных працэсаў – спіс мараторных прадпрыемстваў усё жа стаў дасягальны для грамадскасці ў той момант, калі ў краіне знаходзяцца прадстаўнікі МВФ (лепш пазней, чым ніколі) і скарачэнні дзяржапарата – дзяржорганам дадзенае негалоснае ўказанне пад любымі падставамі не падаўжаць кантракты. Чыноўнікі аддаюць перавагу выкарыстоўваць мякчэйшую тэрміналогію, кажучы аб «аптымізацыі працоўных рэсурсаў як у дзяржсферы, так і ў прыватным бізнэсе».

Таксама прагучалі такія заявы як рэвізія дзяржпраграмаў і наяўнасць у ўрада антыкрызіснага плану, змест якога пакуль не афішуецца. Гэта далёка не ўвесь пералік дзеянняў, хай і не зусім прыкметных, накіраваных на лібералізацыю эканомікі. Аднак, чыноўнікі сцвярджаюць, што гэта не ўсё, і што ўхуткім часе будуць яшчэ вельмі прыкметныя зрухі з боку кіраўніцтва краіны. Адным з такіх зрухаў можа стаць падпісанне ўказу (дэкрэту), які забараняе на год праверкі суб'ектаў гаспадарання ведамствам Зянона Ломаця і падатковымі органамі. Зрэшты аб гэтым і шмат аб чым іншым Лукашэнка сёння распавядзе сам у інтэрв'ю "вядучым беларускім СМІ", гэта значыць БелТА і Саўбеліі з вечаровай трансляцыяй па тэлебачанні.

Беларускія ўлады выканалі і шэраг палітычных патрабаванняў. Гэта, хай і частковае, але вяртанне ў легальнае поле апазіцыйнай прэсы, рэгістрацыя руху Аляксандра Мілінкевіча, першага з апазіцыйных палітыкаў, які ўзяўся лабіяваць неабходнасць дыялогу ўладаў з Еўразвязам. Ды і ўся першая палова снежня прайшла на фоне падбадзёрвальных заяваў розных прадстаўнікоў Еўразвяза ў адрас беларускіх уладаў – гэткія сяброўскія паляпванні па плячу «малайчына!».

На думку аднаго з суразмоўцаў, Беларусь атрымае ў студзені 2009 года першы транш крэдыту МВФ у межах ад 500 млн. да 1 млрд. даляраў. Грошы, вядома ж патрэбныя, але справа не ў грошах, сказаў суразмоўца. Паводле яго словаў, крэдыт МВФ, а дакладней мемарандум па Беларусі з'яўляецца свайго роду зялёнай адмашкай для рэсурсаў Сусветнага банка, ЕБРР і наогул інвестараў з ЕЗ.

Увогуле, падводзячы вынік, можна адзначыць, што 22 снежня Лукашэнка можа ў чарговы раз выканаць праграму максімум «І рыбку з'есці і… лямпачку ўкруціць» - заручыцца гарантыямі на другі транш расейскага крэдыту ў 1 млрд. даляраў і атрымаць кошт на газ у $140 на фоне станоўчага рашэння МВФ. Умовы для гэтага цалкам прымальныя – гэтым разам Госпад паслаў беларускаму кіраўніку сусветны крызіс.

Аднак, праграма максімум магчымая толькі ў тым выпадку, калі Лукашэнка зможа ўтрымаць сябе ў руках і адмовіцца ад чарговай магчымасці прадэманстраваць свету, хто на самой справе «бацька» не толькі ў Беларусі, але і на тэрыторыі саюзнай дзяржавы і ўсяго СНД. Беларусы ўжо сытыя па горла гэтым бацькоўскім клопатам, ды і кошт пытанняў, якія выносяцца на саміт у Маскве, занадта высокі.

Ад кошту на газ і перспектывы вылучэння расейскага крэдыту залежаць тэмпы дэвальвацыі беларускага рубля ў 2009 годзе і верагоднасць прыходу ў краіну дзікага капіталізму ў выглядзе закрыцця прадпрыемстваў і масавых скарачэнняў.

Такі змрочны сцэнар наўрадці па душы беларускім уладам, хаця і трэба было б ўскалыхнуць беларускае балота. Ці трэба напярэдадні гэткіх важных перамоваў з Мядзведзевым ехаць у Маскву дзеля нейкага хакейнага матчу. Бо могуць і клюшкай не па тым месцы заехаць, і ўся тытанічная праца беларускіх чыноўнікаў, экспертаў і перамоўнікаў будзе дарэмнай.