«The Times»: Беларуская культура не падпарадкоўваецца дыктатуры

Драма не можа быць больш палітычна запатрабаванай і надзённай, чым у працах беларускага «Свабоднага тэатра», піша брытанская «The Times».

Забаронены ў сваёй краіне, дзе ўсе афіцыйныя тэатры знаходзяцца пад кантролем дзяржавы, тэатр праводзіць свае рэпетыцыі і спектаклі пад покрывам сакрэтнасці, яго пастаноўкі і само існаванне з'яўляюцца актам культурнага дэманстратыўнага непадпарадкавання.

У п’есе “Быць Гаральдам Пінтэрам”, якая ігралася па-расейску з ангельскімі субтытрамі, яны прэпаруюць працы Гаральда Пінтэра (Harold Pinter) для захапляльных рэзанансаў, упіхваючы аскепкі з вышчарбленымі бакамі сцэн і дыялогаў з яго п'ес паміж вытрымкамі з прамовы Пінтэра пры атрыманні Нобелеўскай прэміі і сведчанняў палітвязняў.

Непасрэдна пад партрэтам Пінтэра, з яго вачыма, якія пільна на вас глядзяць, сем артыстаў, апранутых у шэрыя касцюмы і кіраваныя рэжысёрам Уладзімірам Шчэрбанем, ствараюць кашмарны калейдаскоп цемры, святла і крывава-чырвоных плям. Іх рукі заплямленыя ў крывавы колер нібыта ад стыгматаў; іх рэплікі запоўненыя магутнай прабіўной агрэсіяй, і пагроза пінтэраўскай прозы становіцца бескампрамісна відавочнай. У сцэне з «Вяртання дамоў» (The Homecoming) акцёр пырскае сліной па ўсёй сцэне перад тым, як пагрузіць свой твар ў сабачую міску. Гутарка з «Былых часоў» (Old Times) ператвараецца з нарастальнай інтэнсіўнасцю ў допыт, і вільготны палец, якім водзіцца па боку куфля з-пад брэндзі, вырабляючы пры гэтым высокачастотны гук, ператварае з першага погляду нявінны аб'ект у крыніцу гуку, які трывожна нагадвае агонію.

Пад пластыкавай плёнкай чалавечыя фігуры курчацца і пакутуюць у супраціве жудаснай падзеі, узятай з «Прах да праху» (Ashes to Ashes), калі маленькіх дзяцей выхопліваюць з рук іх маці; аголеныя і напаўаголеныя ахвяры катаванняў з завязанымі вачыма, ахвяры, якія падвяргаюцца здзекаванням пры дапамозе адкрытага агню.

Другі спектакль, «Пакаленне Jeans», напісаная, пастаўленая і прадстаўленая заснавальнікам тэатра Міколам Халезіным, не так тэатральна, але гісторыя, расказаная нам, застаецца абсалютна захапляльнай. Аўтабіяграфічная пастаноўка даследуе адначасова і беларускую контр-культуру, якая прыняла джынсы і рок-н-рол у якасці сваіх сімвалаў, і асабісты досвед Халезіна па знаходжанні ў турме ва ўмовах клаўстрафобіі пасля дэманстрацыі пратэсту.

DJ Лаўраў Бержанин, які прысутнічае на сцэне, ужывую выконвае кампазіцыі Led Zeppelin і The Rolling Stones у той час, як Халезін распавядае пра сваё маладое захапленне фарцоўкай на чорным рынку, яго акты адкрытага супраціву ўладам і асабістага эмацыйнага «ралакоста». Ён тлумачыць як у Беларусі джынсы сталі сімвалам свабоды – «маленькім кавалачкам Амерыкі і Брытаніі». Здаецца, што стыль яго гульні мог бы быць больш дынамічным, або ён выкарыстоўваць большую разнастайнасць тэатральных прыёмаў, але тут менавіта сама гісторыя ўзнагароджвае вашу ўвагу. Два гэтыя спектаклі ў комплексе прапаноўваюць вам рэдкую магчымасць убачыць палітычнае мастацтва ў сапраўдным дзеянні.