Сречко Джукіч: «Беларусь - краіна, якая раскрываецца»

Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Сербія ў Беларусі Сречко Джукіч даў эксклюзіўнае інтэрв'ю сайту charter97.org.

- Спадар Джукіч, Вы ў Беларусі працуеце амаль 6 гадоў. Гэта значыць, што Ваша кіраўніцтва лічыць Вашу дзейнасць паспяховай. Што Вы лічыце сваім самым вялікім дасягненнем за час работы ў нашай краіне?

- Работу Надзвычайнага і Паўнамоцнага амбасадара ацэньвае прэзідэнт краіны. Паколькі прэзідэнт Барыс Тадзіч пакуль пакідае мяне тут, напэўна, ён задаволены.

На першае месца я б паставіў Пагадненне аб свабодным гандлі паміж нашымі краінамі, падпісанае 31 сакавіка мінулага года. Гэта важнае пагадненне і па змесце, і па форме. Нашы два рынкі аб'ядноўваюцца, і суб'екты гаспадарання могуць гандляваць без мытных пошлін практычна па ўсім спектры таваравытворчасці. Дадзенае пагадненне створана па ўзоры, які рэкамендуе СГА і Еўразвяз. Беларускі ўрад упершыню яго падпісаў з краінай, якая не з'яўляецца сябрам СНД. Сёння мы можам нарошчваць тавараабарот. І гэта яшчэ адзін вынік маёй працы - за гэтыя гады ён павялічыўся ў 4-5 разоў.

Але пры гэтым я хачу адзначыць, што ў Сербіі і Беларусі па-рознаму разумеюць, што такое свабодны рынак. У нас гэта еўрапейскі рынак, у вас - рынак, у якім вельмі моцна задзейнічаны адміністрацыйны рэсурс.

Нашым кампаніям вельмі цяжка прабіцца на ваш рынак, таму што тут выкарыстоўваюцца неэканамічныя метады, якія перашкаджаюць сербскім таварах прысутнічаць у Беларусі. Напрыклад, сербскія кампаніі ніяк не могуць перамагчы на абвешчаных у вашай краіне міжнародных тэндэрах. Тут таксама задзейнічаюць адміністрацыйны рэсурс. Нават, калі наша фірма знаходзіцца на першым месцы, усё роўна ў выніку «перамагае» беларуская. Я лічу, што гэтыя пытанні неабходна абмеркаваць у рамках міжурадавай камісіі, пасяджэнне якой павінна адбыцца ў кастрычніку.

З дасягненняў хацелася б таксама згадаць і будынак амбасады, у якім мы з вамі сёння знаходзімся. Ён у нас ужо тры гады. Пры гэтым нагадаю, што наш урад яшчэ ў 2001 годзе даў амбасадзе Беларусі выдатны асабняк ў самым цэнтры Белграда.

Важным лічу правядзенне нацыянальнай выставы Сербіі ў Мінску ў мінулым годзе. Беларуская выстава прайшла ў Бялградзе зусім нядаўна. За час маёй працы паміж нашымі краінамі аднавіліся і палітычныя кантакты, што, на мой погляд, таксама карысна. Мы сёе-тое зрабілі для сувязяў у культурнай, адукацыйнай, гуманітарнай сферах. Паміж Сербіяй і Беларуссю існуе бязвізавы рэжым. Але, напэўна, ужо хопіць хваліцца ...

- Спецыялісты вельмі высока ацэньваюць узровень рэформаў сербскай эканомікі. За мінулы крызісны год у краіне практычна не дапушчана падзення ВУП. Што з сербскага вопыту магла б запазычыць Беларусь?

- Сербія заўсёды выкарыстоўвала прагрэсіўны еўрапейскі вопыт і метады рынкавай эканомікі. Так было ў часы сацыялізму, так адбываецца і сёння. Мы лічымся адной з самых перадавых краін Еўропы. Хацелася б, каб Беларусь больш пазнаёмілася з сербскай эканамічнай і палітычнай мадэллю, і вызначылася сама, што ёй будзе карысна. Тым больш што па вызначэнні мы вельмі блізкія краіны і вельмі блізкія народы.

- Сярэдні заробак ў Сербіі 350 еўра. Сярэдні афіцыйны заробак у Беларусі 340 даляраў. Сербія прайшла вельмі балючы перыяд распаду Югаславіі, перажыла бамбёжкі, прыняла мноства бежанцаў, але ёсць такі стэрэатып як «беларускі эканамічны цуд», а пра сербскі «эканамічны цуд» не гавораць. Чаму?

- Я думаю, што ніякага цуду няма. У эканоміцы і палітыцы цудаў не бывае, гэта пытанне выбару мадэлі. Цуды існуюць толькі ў духоўнай сферы. Але эканоміка - вельмі дакладная навука.

Мы заўсёды абапіраемся на адкрытасць, перадавую методыку і ўсё прагрэсіўнае ў свеце. І, напэўна, з-за адкрытасці Сербіі, з-за таго, што яна гатова супрацоўнічаць напрамую, наша эканоміка дамагаецца такіх вынікаў. Нават нягледзячы на тое, што мы перажылі.

Рынак не падманеш. Яго можна падмануць сёння, заўтра, падманваць год, некалькі гадоў і нават і дзесяцігоддзі, але бясконца рынак падманваць нельга. Сацыялізм - найлепшы таму прыклад. Мы ў Сербіі вельмі даўно гэта зразумелі і яшчэ ў Югаславіі першымі пачалі палітычныя, эканамічныя і рынкавыя рэформы.

- Наколькі мы ведаем, у Сербіі няма сваіх нафты і газу. Па якім кошце краіна купляе газ і як спраўляецца з праблемай энергазалежнасці?

- Я як раз учора атрымаў дадзеныя ад нашай кампаніі «Сербіягаз». У цяперашні час мы плацім $ 407,02 за тысячу кубічных метраў. З гэтага $ 357,23 мы плацім «Газпрому» на мяжы Венгрыі з Украінай, $ 48,35 - за транспарціроўку праз Венгрыю. Мытны збор - $ 1 і $ 0,44 - банкаўскія гарантыі.

Вядома, да гэтага трэба дадаць, што існуюць яшчэ выдаткі на транспартоўку газу да канчатковага спажыўца, у гэтым выпадку цана ўзрастае. Аднак я хачу падкрэсліць, што мы заўсёды куплялі энерганосбіты (спачатку ў Савецкага Саюза, а потым і ў Расіі) па сусветных коштах. Заўсёды. Незалежна ад нашых блізкіх палітычных і духоўных сувязяў.

Больш за тое, хачу нагадаць, што ў 1990-х гадах, калі супраць Югаславіі былі ўведзеныя санкцыі, мы куплялі расейскі газ па рынкавых коштах. Праўда, расейскі ўрад тады даў нам крэдыт у 160 мільёнаў даляраў, які мы зараз пагашаем.

Упэўнены, што паміж суверэннымі незалежнымі дзяржавамі павінны быць толькі свабодныя рынкавыя стасункі. Гэта самы лепшы прыклад адносін паміж краінамі. Мы заўсёды кіруемся гэтым прынцыпам.

Што тычыцца энергазалежнасці, то ў Сербіі яна не фармулюецца як у вас. У нас еўрапейскі падыход да гэтай праблемы. Я не ведаю у каго, калі не ў Расеі, мы можам купляць нафту і газ. Мы робім гэта ўжо 40 гадоў, нашы НПЗ працуюць на расійскай нафце. Купляць іншую нафту ніхто не забараняе, але мы не бачым у гэтым эканамічнага сэнсу. Разлікі паказваюць, што кошт расейскай нафты і газу - самая выгадная.

- Перамены 2000 года ў Сербіі - гэта «змова» Захаду, барацьба народа за свабоду, наспелая неабходнасць ці нешта яшчэ?

- Калі гэта ўсё адбылося, у 2000 годзе, нашага новага прэзідэнта Воіслава Каштуніца віншавалі кіраўнікі дзяржаў і з Захаду, і з Усходу, і Поўначы, і з Поўдня як прэзідэнта, які абраны воляй народа. І гэтыя перамены ўсе называлі выбарам народа.

- Ці ёсць настальгія ў сербаў па часах Ціта і па часах праўлення Мілошавіча?

- Па часах Ціта - так. Па часах Мілошавіча - няма. І, напэўна, ніколі не будзе.

Настальгія па часах Ціта зразумелая. Гэта без сумнення быў «залаты перыяд» і па ўзроўні эканамічнага развіцця, і па ўзроўні палітычнай значнасці югаслаўскай дзяржавы ў свеце. Зараз адбываецца пераацэнка таго перыяду, і, думаю, гістарычная праўда пераможа.

Настальгіі па Мілошавічу быць не можа. Гэта быў самы цяжкі час. Час санкцый, эмбарга, войны. Мы нічога не стваралі, толькі разбуралі. Гэтым часам нельга ганарыцца.

- Будзь сёння Слабадан Мілошавіч ля ўлады, на Ваш погляд, ён бы змагаўся з інтэрнэтам?

- Што б ні казалі пра Мілошавіча, ён не змагаўся з апазіцыйнымі СМІ. Яксьці падлічылі, што падчас яго праўлення апазіцыйных тэлеканалаў, радыёстанцый і газет, было больш, чым афіцыйных. І апазіцыя крытыкавала яго вельмі жорстка. Так што з інтэрнэтам, упэўнены, Мілошавіч бы сапраўды не змагаўся.

- Суседка Вашай краіны Балгарыя, якую называлі 16-й савецкай рэспублікай, з'яўляецца сябрам ЕЗ і НАТА, сама Сербія знаходзіцца ў некалькіх кроках ад ўступлення ў Еўразвяз. А як жа «славянскае брацтва» і сяброўства з Расеяй?

- Адносіны з Расеяй вельмі добрыя і плённыя ва ўсіх абласцях, у нас самыя блізкія палітычныя, эканамічныя і духоўныя сувязі, і мы ганарымся нашай славянскай агульнасцю. Гэта не перашкаджае нам супрацоўнічаць з Еўразвязам і знаходзіцца ў адным кроку ад сяброўства ў ЕС. Не бачу супярэчнасцяў. Проста ўсё трэба ставіць на свае месцы. Дадам да гэтага, што з 19 снежня 2009 года паміж Сербіяй і краінамі ЕЗ дзейнічае бязвізавы рэжым.

- Мы ведаем, што праблема Косава з'яўляецца вельмі балючай для Сербіі і стала сур'ёзным каменем перапоны ў міжнароднай палітыцы. Як Вы бачыце вырашэнне гэтага пытання?

- Косава - гэта вялікая міжнародная праблема. Мы б не хацелі, каб яна доўжылася гадамі і дзесяцігоддзямі. Нягледзячы на тое, што Косава ў аднабаковым парадку абвясціла самастойнасць, нягледзячы на тое, што існуе прызнанне незалежнасці краю пэўным лікам дзяржаў, праблема застаецца. Так, дарэчы, лічаць і тыя, хто прызнаў так званую Рэспубліку Косава.

Мы верым, што ў бліжэйшы час адновяцца перамовы па рашэнні косаўскай праблемы. Важным штуршком ў гэтым напрамку будзе рашэнне Міжнароднага суду, куды мы звярнуліся праз Генасамблею ААН. Гэта рашэнне павінна быць абвешчана ўжо 22 ліпеня. Я перакананы, што яно будзе ў нашу карысць, і, верагодна, ужо восенню пытанне Косава будзе зноў абмяркоўвацца ў Генеральнай асамблеі ААН з мэтай аднаўлення перамоў.

Прэцэдэнт Косава вельмі прынцыповы, і ён тычыцца не толькі Сербіі, але і многіх іншых краін. Бо амаль усе дзяржавы маюць сваё патэнцыйнае

Косава, нідзе не жыве толькі адзін народ. І калі дзесьці пачалася перакройванне межаў, невядома чым ўсё скончыцца.

Беларусь нас заўсёды падтрымлівала ў прынцыповым рашэнні косаўскай пытання, і я ўпэўнены, што яна будзе нас падтрымліваць у гэтым у будучыні.

- У Расеі нават сёння ўлада вымушаная лічыцца з алігархамі. У Беларусі афіцыйна бізнесменаў-алігархаў няма. А як ідуць справы з алігархамі ў Сербіі?

- Паўсюль ёсьць людзі, якія хочуць уплываць на ўладу. Улада і грошы - адно цэлае. Але галоўнае, як гэтая ўлада пабудаваная. У нас дзейнічае прынцып падзелу і поўнай незалежнасці выканаўчай, заканадаўчай, судовай улады. Гэта сур'ёзная перашкода ўплыву алігархаў і алігархічных структур. Таму я не думаю, што палітыку Сербіі вызначаюць людзі, якія не выбраныя воляй грамадзян.

- Кіраўніцтва Расеі многія гады арыентавалася толькі на Мілошавіча і не хацела мець ніякіх кантактаў з сербскай апазіцыяй, якая цяпер знаходзіцца ля ўлады. Як бы вы ацанілі цяперашні стан адносінаў паміж Сербіяй і Расійскай Федэрацыяй?

- Гэта зман. У часы Мілошавіча ў апазіцыі былі паўнавартасныя стасункі з расейскім кіраўніцтвам, Дзярждумай, палітычнымі партыямі. Расея ніколі не арыентавалася толькі на аднаго чалавека, яна арыентавалася на сербскі народ.

Стан адносінаў паміж Сербіяй і Расеяй на вельмі высокім узроўні, і РФ з'яўляецца для нас стратэгічным партнёрам. І сёння прэзідэнт Сербіі Барыс Тадзіч часта сустракаецца з Дзмітрыем Мядзведзевым. Абодва прэзідэнты ў мінулым годзе падпісалі пакет энергетычных пагадненняў аб продажы 51% сербскіх НПЗ і газатранспартнай сістэмы расейскаму боку, аб будаўніцтве газаправода «Паўднёвы паток» праз Сербію.

- Сусветная вядомасць Эміра Кустурыцыя і Горана Бреговіча - гэта феномен гэтых асоб або феномен сербскай, паўднёваславянскай культуры?

- Я б сказаў, усё разам і сказаў бы, што гэта можа выяўляцца толькі ў нас. Таму што народы былой Югаславіі вельмі блізкія адзін аднаму, мы перажылі разам і вельмі добрыя, і вельмі цяжкія часы. Усё гэта выяўляецца ў нашай культуры, у нашых узаемаадносінах. Мы вяртаемся адзін да аднаго праз нашу музыку і мастацтва, а не толькі праз палітыку і эканоміку.

- На Чэмпіянаце свету многія беларусы балелі за сербаў. Як Вы ацэньваеце выступленне сваёй зборнай, якая перамагла грозна Германію, але прайгралі зборнай Ганы і Аўстраліі? Гэта праява эмацыйнага сербскага характару?

- Думаю, гэта проста спорт. Праўда, сёння гэта больш, чым гульня. Гэта і палітыка, і эканоміка. Мы былі вельмі шчаслівыя, што трапілі на Чэмпіянат свету. Потым апетыты сталі расці з кожным днём. Вядома, шкада, што мы хутка пакінулі ЧС, але гэта нармальна.

- За каго пасля ад'езду сербскіх футбалістаў на радзіму Вы хварэлі на Чэмпіянаце свету?

- Я хварэў за Гану па той простай прычыне, што трэнер яе зборнай - серб. І дарэчы Раявец быў вучнем трэнера нашай зборнай Антіча. У фінале я хварэў за гішпанцаў па двух прычынах. Па-першае, у Іспаніі дзесяцігоддзямі гуляюць сербскія футбалісты і працуюць нашы трэнеры. Па-другое, Іспанія нам блізкая як эмацыйна, так і палітычна. Гэтая краіна нас вельмі падтрымлівае на еўрапейскім шляху і ў барацьбе за захаванне Косава.

- Вы ў выдатнай фізічнай форме. Вас можна часта ўбачыць хутка крочачым па дарожцы аднаго з мінскіх паркаў. Колькі кіламетраў у дзень Вы праходзіце? Падзяліцеся іншымі сакрэтамі свайго здароўя.

- Кожны дзень я стараюся хадзіць хуткім крокам як мінімум гадзіну. Сапраўды, у адным з паркаў Менска ў мяне ёсць адна дарожка, якой я заўсёды верны. Звычка хутка хадзіць па адным маршруце засталася ў мяне яшчэ з часоў маёй працы дыпламатам у Маскве і Сафіі.

Па суботах і нядзелях я праходжу па гэтай дарожцы два разы. Аддаю перавагу гэта рабіць адзін. Нават з жонкай не люблю хадзіць, таму што яна павольна прагульваецца і ўвесь час просіць «пасядзець, адпачыць, пагаварыць». Гэта мне перашкаджае. Падчас хады я разгружаюся ад адных думак і канцэнтруюся на іншых.

З гадамі чалавек разумее, што такое здаровы лад жыцця. Нельга паліць, нельга піць, але гэтага мала. Трэба адмаўляцца ад любой лішняй ежы. Гэта выратаванне ад стрэсу, які правакуе чрэвоугоддзе. Вядома, 15 - 20 гадоў таму я так не думаў. Але зараз я перакананы, што чалавек павінен праяўляць пэўны аскетызм ў адносінах да сябе. Здароўе і жыццё - гэта не толькі мая ўласнасць, гэта тычыцца і маёй сям'і і, у рэшце рэшт, цэлага грамадства.

- Ці ёсць у Вас куміры ў палітыцы або дыпламатыі?

- У маладосці ў мяне былі куміры ў розных сферах і нават у палітыцы. Здавалася, што гэта нармальна. Але з гадамі застаецца ўсё менш прыкладаў для пераймання. Сёння мяне па-ранейшаму захапляе: сербскія паўстанцы супраць турэцкага прыгнёту пачатку XIX стагоддзя; сербскія салдаты, якія падчас Першай сусветнай вайны змагаліся за Сербію і стварэнне Югаславіі; нашы партызаны, якія змагаліся супраць фашысцкіх захопнікаў. Што тычыцца куміраў ў палітыцы і дыпламатыі, то з гадамі я зразумеў, што вялікі дыпламат не абавязкова павінен працаваць у вялікай краіне.

- Мы ведаем, што Вы шмат гадоў знаёмыя з Андрэем Саннікавым, які нядаўна заявіў аб сваім намеры змагацца за пасаду прэзідэнта Беларусі. Што вы можаце сказаць пра гэтага беларускага палітыка?

- Я ведаю Андрэя як патрыёта сваёй краіны, інтэлектуала і міжнародніка. Падчас сваёй дыпламатычнай дзейнасці я сустракаўся з многімі апазыцыйнымі палітыкамі, у тым ліку і тут. І дзе б я не знаходзіўся, я заўсёды бачыў, што гэтыя палітыкі любяць сваю краіну, хварэюць за яе. У іх ёсць сваё бачанне шчасця і працвітання радзімы і гэтую сваю любоў яны ўвасабляюць у сваіх перадвыбарчых праграмах, якія хочуць данесьці да кожнага грамадзяніна. А народ павінен вызначыць пераможцу.

- Беларусь для Вас - гэта ...

- Краіна, якая раскрываецца.

Інтэрв'ю ўзяла Наталля Радзіна