Беларусь рэанімуе ваенныя законы савецкага часу

«Дурніца скончылася»: Лукашэнка запатрабаваў ад рабочых працаваць як у ваенны час.

Працэс ў гэтым кірунку ўжо пайшоў: беларускае працоўнае заканадаўства сёння вяртаецца ў 1940-е. Інтэрнэт-газета «Белорусские новости», падняўшы гістарычныя дакументы, убачыла шмат агульнага паміж нядаўна прынятым дэкрэтам прэзідэнта № 9 і ваеннымі ўмовамі працы.

Выдасканаленыя інструменты прымусу

Справы ў краіне з кадрамі ідуць, вядома, няважна. Тэндэнцыі паказваюць на адток працоўнай сілы з рэальнага сектара эканомікі. Дадзеныя паказваюць, што прытоку кадраў не назіраецца: людзі часцей звальняюцца, чым прыходзяць на працу. За студзень-кастрычнік 2012 года на працу было прынята 753,8 тыс. чалавек, звольнена 783,3 тыс. чалавек. У прамысловасці, якая забяспечвае эканамічны рост у краіне, суадносіны падобныя: прынята на працу 188,8 тыс., звольнена - 202,5 тыс. супрацоўнікаў. Аналагічная сітуацыя ў будаўніцтве, транспарце і сувязі.

Адток працоўных рэсурсаў з эканомікі таксама прыкметны, калі параўнаць дадзеныя з мінулым годам. У студзені-кастрычніку 2012 года ў беларускай эканоміцы было занята 4,57 млн. чалавек, што на 2% менш у параўнанні з аналагічным перыядам 2011-га. Адным з каналаў адтоку кадраў з'яўлялася працоўная міграцыя.

«У мінулым годзе, калі даходы насельніцтва пасля дэвальвацыі знізіліся, сярэдняя зарплата ў многіх галінах беларускай эканомікі складала 20-40% ад расейскага ўзроўню. Натуральна, гэта прыводзіла да працоўнай міграцыі», - кажа дырэктар Даследчага цэнтра ІПМ Аляксандр Чубрык.

Да цяперашняга часу краіна практычна вярнулася да праславутай сярэдняй зарплаты ў 500 даляраў, але на галіновым узроўні сітуацыя не гэтак адназначная. У некаторых галінах зарплата істотна ніжэй сярэдняй. Напрыклад, у дрэваапрацоўцы, якой зараз шчыльна займаецца кіраўніцтва краіны, сярэдняя зарплата (3,7 млн. рублёў) амаль на чвэрць ніжэй сярэдняй зарплаты ў прамысловасці.

Зразумела, што матэрыяльная незадаволенасць можа выклікаць незадаволенасць у працоўных калектывах. Да парламенцкіх выбараў пад лозунгам вяртання дакрызіснага ўзроўню заробкаў дзяржава пастаянна павышала даходы насельніцтва. Цяпер, пасля выбараў, абраная іншая стратэгія - адміністрацыйнымі мерамі прымусіць людзей захоўваць працоўныя месцы. Дзяржава пайшла па шляху замацавання работнікаў за канкрэтнымі прадпрыемствамі.

Дэкрэт № 9, які з'явіўся ў першай дэкадзе снежня, істотна абмежаваў магчымасці работнікаў па скасаванню кантрактаў з наймальнікам. Дырэктар юрыдычнай фірмы «ЮрЗнак» Максім Знак канстатуе, што пасля выдання дэкрэта фактычна знікла падстава для звальнення работніка па яго патрабаванні.

«Раней у выпадку парушэння працоўнага заканадаўства, напрыклад, што выразілася ў несвоечасовай аплаце працы, працаўнік мог патрабаваць у судзе скасавання кантракту. Пасля выдання дэкрэта № 9 адмову наймальніка ў скасаванні кантракту працаўнік можа абскардзіць на ўзроўні старшыні аблвыканкама ці Менгарвыканкама. Ці будзе кіраўнік выканкама ўзгадняць звальненне работніка – мы пра гэта даведаемся толькі з практыкі», - кажа Максім Знак.

Акрамя гэтага, абцяжарвае звальненне работнікаў яшчэ і той факт, што дзевятым дэкрэтам прадугледжаны «штомесячныя выплаты» (не ўключаюцца ў склад заработнай платы), якія работнік абавязаны вярнуць у месячны тэрмін у выпадку звальнення па ініцыятыве наймальніка.

«Выплаты, пра якія ідзе гаворка, - гэта юрыдычны інструмент, які быў абраны для прывязвання работніка да наймальніка. Прымусовая праца забароненая на ўзроўні Канстытуцыі, і проста так яе ўвесці немагчыма. Таму з'явілася норма, якая эканамічна «прывязвае» работніка да наймальніка», - адзначае Максім Знак.

На думку эксперта, цяпер складана сказаць, ці будзе дэкрэт № 9 распаўсюджвацца на іншыя галіны, акрамя дрэваапрацоўкі. «Пакуль цяжка гэта прагназаваць. Аднак насцярожвае сам прэцэдэнт з'яўлення інструментаў такога характару, накіраваных на ўтрыманне работнікаў у штаце канкрэтных наймальнікаў», - рэзюмаваў Максім Знак.

Дзевяты дэкрэт (асабліва на фоне заяў пра неабходнасць працаваць як у ваенны час) моцна нагадвае ўказ прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 чэрвеня 1940 года «Аб пераходзе на васьмігадзінны працоўны дзень, на сямідзённы працоўны тыдзень і аб забароне самавольнага сыходу рабочых і служачых з прадпрыемстваў і з устаноў». Гэты дакумент забараняў работнікам самавольна пакідаць прадпрыемствы. Несанкцыянаванае звальненне карацца турмой.

У Беларусі за «самавольны сыход» будуць караць прымусовымі працамі. Турма «свеціць» кіраўнікам: прызначаючы ў панядзелак новага дырэктара «Камволя», Аляксандр Лукашэнка даў зразумець, якія ў таго перспектывы. «Не зробіш - пасаджу!», - падкрэсліў беларускі лідэр, звяртаючыся да новага дырэктара легпрамаўскага прадпрыемства. Увогуле, інструменты прымусу, якія будуць выкарыстоўвацца ў Беларусі, вельмі падобныя на тыя, якія былі ў ваенны час у Савецкім Саюзе.

Не выключана, што з часам новыя формы працоўных адносін, якія пачынаюць дзейнічаць на асобных дзяржпрадпрыемствах, будуць распаўсюджаныя на многія галіны эканомікі. Тым больш, што 70% эканомікі (паводле ацэнак Мінэканомікі і Сусветнага банка) ў Беларусі кантралюе дзяржсектар. Так што з гэтага пункту гледжання магчымасці для перафарматавання працоўных адносін у краіне проста каласальныя.

Іншая справа, што Беларусь, падпісаўшыся пад дакументамі АЭП, дала згоду на свабоднае перамяшчэнне працы і капіталу ў рамках інтэграцыйнага аб'яднання. У той жа час замацаванне работнікаў за канкрэтнымі прадпрыемствамі супярэчыць правілам АЭП. Дарэчы, Аляксандр Лукашэнка на мінулым тыдні заявіў, што за дзевяты дэкрэт яго ўжо «малоцяць, пачынаючы ад Амэрыкі і заканчваючы Расеяй».

Хто пакідае радзіму?

Кадравае пытанне мае вялікае значэнне для эканомікі, і той факт, што беларускія ўлады вырашылі ўшчыльную ім сёння заняцца, зразумелы. Бо патэнцыял эканамічнага росту ў любой краіне, у рэшце рэшт, залежыць ад чалавечага рэсурсу, які мае дзяржава.

У сувязі з гэтым адным з цэнтральных з'яўляецца пытанне аб тым, ці ўдасца Беларусі ўтрымаць і прымножыць той чалавечы патэнцыял, якім краіна валодае. Сёння ўлады спрабуюць адміністрацыйным чынам утрымаць людзей на беларускіх прадпрыемствах. Меры ў дачыненні да дрэваапрацоўчых прадпрыемстваў могуць апынуцца толькі пачаткам палітыкі, накіраванай на «прывязванне» работнікаў. Дарэчы, анансуючы праект дзевятага дэкрэта на «Барысаўдрэве», Аляксандр Лукашэнка падкрэсліваў, што так «будзе на ўсіх прадпрыемствах, з вас мы пачынаем».

Ці дазволіць адміністрацыйны рэсурс утрымаць людзей на беларускіх прадпрыемствах? Каб паспрабаваць адказаць на гэтае пытанне, варта звярнуць увагу на прычыны, якія падахвочваюць беларусаў пакідаць наседжаныя месцы.

У сувязі з гэтым нам здалося цікаўным даследаванне па тэме працоўнай міграцыі, апублікаванае на гэтым тыдні падчас канферэнцыі, арганізаванай Даследчым цэнтрам ІПМ і Цэнтрам еўрапейскай трансфармацыі. Аўтары даследавання звяртаюць увагу, што ільвіная частка працоўных мігрантаў прыпадае на асоб ва ўзросце ад 25 да 35 гадоў, то ёсць на маладых людзей, якія маюць часовы рэсурс кардынальна змяніць сваё жыццё.

Дэталізаваныя дадзеныя Белстата, на якія спасылаюцца эксперты Даследчага цэнтра ІПМ, паказваюць, што больш за 90% працоўных мігрантаў з Беларусі працаўладкоўваюцца ў Расею і толькі каля 8% выязджаюць на працу ў іншыя краіны. Аднак цікава, што ў Расею ў асноўным едуць працаваць жыхары малых і сярэдніх гарадоў Беларусі. У той жа час жыхары Менска выбіраюць іншыя, як правіла, заходнія напрамкі для працаўладкавання.

На думку экспертаў Даследчага цэнтра ІПМ, галоўнай прычынай працаўладкавання беларусаў за мяжой з'яўляецца жаданне палепшыць жыллёвыя ўмовы. У справядлівасці такога вываду карэспандэнт Naviny.by пераканаўся падчас нядаўняй паездкі ў ЗША. Беларусы, якія з'ехалі 10 гадоў таму туды жыць і атрымліваюць сёння сярэднюю амерыканскую зарплату, могуць без асаблівых праблем узяць іпатэчны крэдыт і купіць прыватны дом. У Беларусі, атрымліваючы сярэднюю зарплату, складана разлічваць на аднапакаёвую кватэру, не кажучы ўжо пра прыватны дом.

Для тых беларусаў, хто не збіраецца выязджаць на ПМЖ, працоўная міграцыя можа разглядацца як магчымасць павялічыць грашовы прыбытак. Праўда, беларускія ўлады пагражаюць сёння адпраўляць на прымусовыя работы тых людзей, якія самавольна пакінуць працу. Пакуль гэтыя пагрозы датычацца супрацоўнікаў дрэваапрацоўчых прадпрыемстваў, але цалкам магчыма, што пералік арганізацый, у дачыненні да якіх могуць задзейнічаць «прыгонныя» законы, пашырыцца.

Аднак прымусовыя работы наўрад ці запалохаюць тых, хто захоча паехаць за мяжу, мяркуе Аляксандр Чубрык.

«Калі чалавек паедзе, яго складана будзе вярнуць на прымусовыя работы. Таму наўрад ці прапанаваная вытанчаная форма працоўных адносін стане перашкодай для працоўнай міграцыі. Іншая справа, што новая форма працоўных адносін прывядзе да яшчэ большай залежнасці ад наймальніка тых людзей, якія застануцца тут працаваць», - рэзюмаваў дырэктар даследчага цэнтра.