Выйшла кніга «Справа Бяляцкага»

Перад Калядамі выйшла кніга «Справа Бяляцкага», напісаная Валерыем Каліноўскім.

Журналіст «Радыё Свабода» вёў рэпартажы з судовых пасяджэнняў, перапісваўся з Алесем Бяляцкім у турме, размаўляў з яго роднымі і паплечнікамі, знаходзіў фотаматэрыялы, піша «Наша Ніва».

Яго дакументальная кніга - пакуль не раман і не кінасцэнар, але ідэальна сабраны для іх матэрыял.

«... Правы чалавека і незалежнасць Беларусі, дэмакратыя і рынкавая эканоміка - гэта тыя рэчы, якія прадстаўлялі і прадстаўляюць для мяне адзінае цэлае», - пісаў калісьці Алесь Бяляцкі.

Калі дзеянні кіраўніцтва краіны рэгламентуюцца не законам, а імкненнем захаваць асабістую ўладу, правы чалавека будуць парушацца на ўсіх узроўнях.

Таму праваабарончую дзейнасць у Беларусі можна параўнаць з існаваннем у зоне пастаяннага ціску: яна не залежыць ад згасання і ўсплёску палітычнай актыўнасці.

У 2001-м палітычныя колы звалі «беларускага Каштуніцу», у 2006-м - «беларускага Юшчанку», у 2010-м «мянялі лысую гуму». Бяляцкі і яго «вясноўцы» роўна і мерна рабілі сваю працу.

За 15 гадоў дзейнасці «Вясна» дапамагла сотням людзей.

Бяляцкі і яго «Вясна» - гэта тое вялікае, чаго мы часам не заўважаем у сябе на радзіме, захапляючыся мужнасцю, напрыклад, Мандэлы або Гавела.

Пацвярджэннем гэтаму можа быць ацэнка дзейнасці Бяляцкага «здалёк», якую дае ў прадмове да кнігі Карл Гершман, прэзідэнт Нацыянальнага фонду падтрымкі дэмакратыі (NED) ЗША.

«Нобелеўская прэмія - гонар, якога Бяляцкі цалкам варты, - піша ён. - Як і Лю Сяабо (кітайскі лаўрэат Нобелеўскай прэміі 2010 года, які сядзеў у турме, калі яму прысудзілі прэмію, і да гэтага часу застаецца за кратамі), Бяляцкі - чалавек вялікай адвагі і сілы духу.

Яшчэ да арышту ён ведаў, што на яго завялі справу, і меў магчымасць збегчы за мяжу, але вырашыў не рабіць гэтага.

Прынцыпы для яго заўсёды былі вышэй за палітыку. Ён сышоў з палітычнай сцэны ў 1990-я гады, таму што яна спараджае звады і таму, што ён адчуваў: у якасці абаронцы правоў чалавека ён можа зрабіць больш. Ён дапамагаў усім, хто меў патрэбу, незалежна ад партыйнай прыналежнасці або ідэалогіі.

Бяляцкі - адзін з нямногіх лідэраў апазіцыі, які аб'ядноўвае, а не падзяляе. Ён карыстаецца павагай ва ўсім палітычным спектры апазіцыі і, выйшаўшы з турмы, можа стаць палітычным лідэрам, які згуляе аб'яднаўчую ролю.

Яго палітычная прывабнасць узмацняецца патрыятызмам.

Ён заўсёды выступаў за незалежнасць краіны, абараняў яе мову і культуру, падкрэсліваючы ў той жа час еўрапейскую ідэнтычнасць Беларусі і падтрымліваючы яе інтэграцыю ў Еўропу ў якасці свабоднай і дэмакратычнай дзяржавы».

Кніга Каліноўскага напісаная лёгкай мовай рэпартажу, яна мае шматлікія прыкладанні - любімыя вершы Бяляцкага; запісы яго дзённіка. Экскурсы ў савецкую гісторыю дазваляюць заўважыць, што тагачасныя спецслужбы ўжывалі супраць праваабаронцаў тыя ж метады.

Аўтар не заступае сабой галоўнага героя: многія рэчы агучваюцца ў кнізе ад першай асобы, ад самога Бяляцкага. Ён дае трапныя характарыстыкі следчым, яго апошняе слова працытавана цалкам. Калі Бяляцкі яго рэпетыраваў, рагатала ўся камера, хоць на судзе палітвязень быў сур'ёзным.

Аўтар фіксуе, як службісты робяць кар'еры, пераследуючы апанентаў улады: пасля справы Бяляцкага следчы 2-га следчага аддзялення аддзела папярэдняга расследавання Упраўлення ДФР Таццяна Касынкіна стала вядучым інспектарам групы па зваротах грамадзян Следчага камітэта.

Не абышоў увагай аўтар і справу Плошчы-2010, якая стала каталізатарам працэсу Бяляцкага. Хоць усім, хто адстойвае версію аб «спантаннасці» жорсткага разгону пратэстаў 19 снежня, варта звярнуць увагу: матэрыялы на праваабаронцаў пачалі збіраць яшчэ ў 2009-м, у разгар «лібералізацыі», а ход справе далі ў кастрычніку 2010-га, за месяц да Плошчы.

За гады аўтарытарызму было напісана нямала турэмных дзённікаў.

У кнізе пра Бяляцкага робіцца спроба сістэмнага аналізу праблем беларускай турмы, падмацаваная сведчаннямі іншых палітвязняў.

Ад савецкага ГУЛАГа беларуская «зона» атрымала ў спадчыну скіраванасць на маральнае знішчэнне зняволеных, іх фізічныя пакуты і галечу побыту. Правы зняволеных - вялікае пытанне для Беларусі, якое падымаецца ў кнізе.

Не ўсе абставіны справы і адседкі, не ўсе думкі галоўнага героя змаглі пратачыцца ў кнігу праз падцэнзурную турэмную перапіску. Што ж, Алесь Бяляцкі яшчэ будзе мець магчымасць асабіста запоўніць прабелы. І хочацца, каб гэта адбылося як мага хутчэй.

Бо апошняга элемента - хэпі-энду - не хапае «Справе Бяляцкага», каб ператварыцца ў раман або кінафільм.