Гары Каспараў: «Акт Магніцкага» - лепшы сродак супраць дыктатуры

Калі Захад перастане пускаць да сябе расейскіх чыноўнікаў і алігархаў, яны сутыкнуцца з сур'ёзнай праблемай: грошы ці Пуцін.

Гары Каспараў упэўнены, што Захад нясе долю адказнасці за фармаванне аўтарытарнага рэжыму ў Расеі. Пра гэта чэмпіён свету па шахматах і апазіцыйны палітык заявіў у інтэрв'ю «Newsweek Polska» (пераклад - inosmi.ru).

- Шахматы - гэта толькі гульня, забаўка?

- Для мяне - гэта ўсё жыццё. Дзякуючы шахматам я стаў тым, кім стаў. Насуперак распаўсюджанаму меркаванню прафесійныя шахматы - гэта не толькі халодны разлік, а шахматысты - гэта не бяздушныя робаты, якія аналізуюць мільёны варыянтаў руху фігур на дошцы. Гэтая гульня поўная эмоцый, а шахматыст павінен быць не толькі стратэгам, але і псіхолагам. Акрамя таго шахматы - выдатная школа загартоўкі характару, яны вучаць смеласці, падказваюць, як рызыкаваць з розумам.

- Вы сталі гросмайстрам, дамагліся ў сваёй вобласці ўсяго, што толькі магчыма, заваявалі павагу ва ўсім свеце. Навошта вам спатрэбілася палітыка?

- У Расеі няма палітыкі, ёсць толькі няроўная барацьба. Калі я вырашыў аб'ехаць Расею, каб сустрэцца з людзьмі, выбаршчыкамі, на кожным кроку мяне чакалі перашкоды: то зламаўся самалёт, то прарвала трубу і заліло залу, то раптам адмянілі заказ на памяшканне, дзе павінна была адбыцца сустрэча. Так выглядала гэтая «палітыка». Потым мяне арыштавалі. Мяне збілі, а потым абвінавацілі ў тым, што я ўкусіў паліцэйскага. І гэта палітыка? Не, гэта канспірацыя, рашучасць, барацьба, але не палітыка, у якой ва ўсіх бакоў павінны быць адносна роўныя шанцы і роўны доступ да дзяржаўных пытанняў, да інфармацыі пра іх. У нас, апазіцыі, такога доступу няма, у нас ёсць толькі вуліцы. Чаму я прымаю ўдзел у нечым падобным? Зразумела, гэта трэба не мне асабіста. Калі б я быў (у чым мяне часта абвінавачваюць) эгаістам, я б жыў з камфортам, акружаны любоўю уладаў, і хадзіў бы ў Крэмль. Можа, стаў бы дэпутатам ці нават міністрам. Замест гэтага мяне пераследуюць і вінавацяць, напрыклад, у тым, што я будую змову супраць Расеі па ўказцы замежных заказчыкаў. Калі я еду за мяжу, газеты і тэлебачанне адразу ж пачынаюць распавядаць, што я адправіўся ў амерыканскі Дзярждэп за сваёй доляй, вінавацяць, што я атрымліваў грошы ад Саакашвілі. Але ім мяне не згарнуць, я чалавек упарты і не паддамся.

- У гісторыю ўвайшло шахматнае суперніцтва Гары Каспарава, малавядомага хлопца з Баку, і Анатоля Карпава - заслужанага майстра і ўлюбёнца савецкіх уладаў. Тады, у 80-х, на вашыя перамогі глядзелі як на пачатак вялікіх пераменаў, сімвал чагосьці новага. Цяпер Карпаў стаў членам пракрамлёўскай партыі і прыхільнікам Пуціна, а вы - адным з лідэраў апазіцыі. Вы засталіся бунтаром і за межамі шахматнай дошкі...

- Калі я ўзыходзіў на шахматны алімп, я быў маладым чалавекам, які руйнуе ранейшыя схемы і ўносіць сумятню ў даволі кансерватыўны свет шахмат. Тады, у гарбачоўскую эпоху, савецкая сістэма кацілася да свайго краху. Улада працягвала ставіцца да грамадзян, як да рабоў, падманваючы Захад паказнымі рэформамі. Чым вышэй я падымаўся ў шахматнай іерархіі, тым больш хлусні і бруду я бачыў. Пасля паездак на Захад я пачаў марыць, каб на маёй радзіме таксама запанавала свабода, каб стала нармальна.

Цяпер справы ідуць ізноў усё горш і горш. Але я стаў ужо не толькі шахматыстам, я зрабіў свой выбар і хачу зрабіць для Расеі нешта карыснае. Хоць крамлёўская прапаганда спрабуе прадставіць сітуацыю так, быццам апазіцыя займаецца толькі правядзеннем нелегальных мітынгаў, на самай справе я вельмі шмат працую, у прыватнасці, над канцэпцыяй развіцця Расеі без Пуціна.

- Чаму вы не былі на апошняй буйной акцыі апазіцыі, якая прайшла 15 снежня на Лубянскай плошчы?

- Гэта была сімвалічная маніфэстацыя ў гадавіну леташніх акцый пратэсту. На самай справе яна не мела асаблівага значэння акрамя дэманстрацыі, што частка расейцаў працягвае верыць у магчымасць аднаўлення дэмакратыі. Але гэта вера і роспач, а я канцэнтруюся на справах, якія даюць вынікі. Я не згодны з распаўсюджаным меркаваннем, быццам год таму расейцы прачнуліся і раптам пачалі выступаць супраць Пуціна. Думаючая частка насельніцтва даўно не мела ілюзій і бачыла, што леташнія выбары ў Думу, а потым сакавіцкія выбары на прэзідэнцкі пост, былі фарсам. Зрэшты, ўладныя стратэгіі таксама не мяняліся. Пуцін ведае, што грамадства трэба трымаць на кароткім ланцужку, інакш яно прыйдзе і ў паўгадзіны вынесе ўсіх дзеячаў з Крамля. Вы, напэўна, бачылі на Лубянскай плошчы сотні, калі не тысячы паліцыянтаў, амапаўцаў, ваенных...

- Так, Лубянка была шчыльна акружаная аўтобусамі і грузавікамі з паліцыяй, унутранымі войскамі...

- Вам у любым выпадку не ўдалося ўбачыць усяго. Там былі супрацоўнікі ў цывільным, верталёты, відэакамеры. Навошта ўсё гэта Пуціну? Навошта патрэбныя цэлыя аддзелы МУС і ФСБ, якія займаюцца назіраннем за апазіцыяй? Аддзелы маніторынгу грамадскіх настрояў? Навошта патрэбныя тысячы сакрэтных супрацоўнікаў і стукачоў? Пуцін выдатна разумее, што грамадства настроена ў цэлым апазіцыйна. Ён ведае, што яго ўлада - гэта ўзурпатарства, і што ён утрымлівае яе толькі дзякуючы апарату бяспекі. На гэтыя службы не шкадуюць сродкаў. Звярніце ўвагу, паліцыя атрымала новыя аўтамабілі, новую форму, самае сучаснае абсталяванне. Як толькі ў свеце з'яўляецца якая-небудзь навінка, з дапамогай якой можна кантраляваць грамадзян, новая тэхніка для разгону дэманстрантаў, яе адразу атрымлівае расейская паліцыя.

Год таму мы выходзілі на дэманстрацыі не для таго, каб нешта даказаць адзін аднаму ці прадэманстраваць Пуціну, як ён нам надакучыў. Мы хацелі паказаць свету, што расейцы - гэта не статак бязмозгіх бараноў. І мы гэта паказалі. Цяпер прыйшоў час, каб свет зрабіў крок у адказ.

- Гэты крок, мабыць, ужо зроблены. Амерыканцы прынялі так званы закон Магніцкага, які забараняе ўезд у ЗША расейскім чыноўнікам, якія маюць дачыненне да парушэння правоў чалавека і карупцыі.

- Падобныя дзеянні - самы лепшы сродак супраць крамлёўскага рэжыму. У расейцаў ёсць звычка хоць бы раз у годзе любавацца сваімі грашыма. А калі казаць сур'ёзна, гаворка ідзе пра тое, што размешчаныя на Захадзе багацці расейскіх алігархаў і людзей, звязаных з уладай, неабходна кантраляваць. Таму ўзнікае патрэба ў асабістай прысутнасці мільянераў і мільярдэраў. Я спадзяюся, што падобны закон ўвядзе і Еўразвяз. Калі Захад перастане пускаць да сябе гэтых людзей, яны сутыкнуцца з сур'ёзнай праблемай: грошы ці Пуцін.

- Што яны абяруць?

- Зразумела, што грошы. Пуцін вельмі гэтага баіцца. Яго апору складае войска чыноўнікаў, якім ён дазваляе красці, колькі ўлезе, а потым вывозіць гэтыя грошы на Захад. Адначасова ён можа ў любы момант загадаць любому алігарху выкласці мільярд даляраў на які-небудзь праект, і алігарх гэта зробіць.

Карупцыйная сістэма надзвычай разгалінаваная. Крэмль плаціць нават буйным еўрапейскім палітыкам. Ён купіў былога нямецкага канцлера Герхарда Шродэра, якога запрасілі працаваць у «Газпрам», і экс-бургамістра Гамбурга Хенінга Фашэраў (Henning Voscherau), якога нанялі ў тую ж кампанію. Крэмль купіў прэм'ера Фінляндыі і экс-прэм'ера Італіі Сільвіо Берлусконі, які наладжваў справы Пуціна з італьянскімі канцэрнамі. З-за таго, што на Захадзе апынуліся расейскія мяшкі грошай, Еўропа і (у меншай меры) Амерыка заплюшчвалі вочы на ўзурпатара. Але цяпер тыя людзі, якім Пуцін дазваляў вывозіць сродкі на Захад, баяцца іх страціць. Ён сам занерваваўся і пачаў пагражаць, што загадвае перавесці мільярды з заходніх банкаў у Расею. Для алігархаў гэта была б катастрофа. Яны б страцілі ўсё! Таму прыйшоў зручны момант, каб Захад узмацніў свой ціск, тады пуцінскае атачэнне пачне адварочвацца ад свайго шэфа.

- Вы ўвесь час паўтараеце: Захад павінен зрабіць тое, Захад павінен зрабіць гэта. Вы з'яўляецеся лідэрам апазіцыйнай партыі, удзельнічалі ў прэзідэнцкіх выбарах, але разлічваеце толькі на Захад?

- Захад нясе сваю долю адказнасці за з'яўленне Пуціна. Захад сам яго выгадаваў. Пуцін запланаваў, што яго эпоха працягнецца як мінімум чвэрць стагоддзя, а заходнія краіны гэтага не заўважылі і далі падмануць сябе, напрыклад, фокусам з Мядзведзевым. Вы паверылі, што ліберал-Мядзведзеў канкуруе з Пуціным, што з'явіліся шанцы на рэформы і дэмакратычны паварот Расеі. Але ўсё гэта было спектаклем, разгуляным спецыяльна для наіўных замежных прасцякоў. Пуцін яшчэ не раз паўторыць такі трук, і кожны раз на Захадзе знойдуцца палітыкі і эксперты, якія яму павераць. Дэмакратычны свет павінен апамятацца, і зрабіць гэта ў першую чаргу дзеля ўласных інтарэсаў.

- Чаму? Няўжо пуцінскі рэжым ўяўляе такую ж небяспеку, як, напрыклад, сталінскі?

- Вядома, цяпер ужо няма крывавых дыктатур і генацыду. Нават Кітай здабыў імідж сучаснай і адносна мірнай дзяржавы. Аднак сістэма Пуціна - гэта сучасны варыянт дыктатуры, якая небяспечная менавіта тым, што складана паддаецца вызначэнню. Яна віртуозна выкарыстоўвае СМІ, PR, інтэрнэт, умее гуляць на грамадскіх настроях, змяняе маскі. На Захадзе я чуў ад многіх інтэлектуалаў: ок, магчыма, Пуцін - не дэмакрат, але ж ён не ўчыняе масавых расстрэлаў. Гэта ілжывы ход думак. Дыктатура застаецца небяспечнай, нават калі яна пафарбаваная і пахне. У расейцаў няма магчымасці здзяйсняць свабодны выбар, а тыя, хто адкрыта пратэстуе супраць улады, падвяргаюцца пераследам. Для Захаду ж гэтая дыктатура небяспечная тым, што яна зводзіць ідэалогіяй лёгкіх грошай.

Я ўяўляю сабе чарговыя крокі Пуціна: інвестыцыі на Захадзе і ўмацаванне сувязяў Расеі з заходнімі канцэрнамі. Гэта ўступленне на шлях ўзаемнай залежнасці, калі нікому не захочацца чапаць Пуціна, так як ён стане гарантам узаемных інтарэсаў.

- Вы чакаеце ад Захаду, што ён скіне Пуціна, а адначасова абвінавачваеце заходніх палітыкаў у тым, што яны не здольныя аналізаваць расейскую сітуацыю як шахматысты і глядзяць на яе наіўным дзіцячым позіркам...

- Таму заходнім палітыкам варта спадзявацца на тых расейцаў, якія ведаюць, з кім яны вядуць гульню. Нам усё гэтыя прыёмы даўно знаёмыя. Вы ведаеце, я столькі разоў гуляў з Анатолем Карпавым, што было вельмі мала хадоў, якімі мы маглі адзін аднаго здзівіць. А мы ведаем усе хады Пуціна: яны падобныя на дзеянні Брэжнева, Андропава, Гарбачова. Гэта пуцінскія чэмпіёны, яго настаўнікі палітычнай гульні.

- Вы хочаце стаць лідэрам апазіцыі, а затым прэзідэнтам Расеі?

- Лідэр - гэта няўдалае слова. Калі людзі за мной пойдуць, я гатовы, але сам называць сябе лідэрам я не буду. Я стараюся падыходзіць да палітыкі прафесійна, як да шахмат. Я гатовы браць на сябе адказнасць і аднойчы, у 2008 годзе, быў кандыдатам на прэзідэнцкіх выбарах. І я гатовы калі-небудзь выставіць сваю кандыдатуру яшчэ раз.

Але цяпер іншая сітуацыя. У мяне няма намеру станавіцца палітычным няўдачнікам, які атрымае нейкую долю адсотка на выбарах. Не ў гэтым справа. Расейцы ясна бачаць мэту: мы хочам дамагчыся вольнага волевыяўлення. Я часта чую абвінавачванні, што мы крычым пра тое, як нам не падабаецца Пуцін, але не выстаўляем супраць яго кандыдатаў. Гэта так, але які сэнс іх выстаўляць, калі выбары застаюцца фарсам? Мы не можам выставіць на выбары лідэра толькі дзеля таго, каб яго кампраметаваць.

Зараз наша мэта - пры дапамозе пратэстных акцый і ціску з-за мяжы прымусіць Пуціна правесці сумленныя выбары. А потым - усяліць у расейскую правінцыю веру ў перамогу над рэжымам. Мы распрацоўваем канцэпцыі палітыкі на той перыяд, калі цяперашняя сістэма абрынецца. Расеі не патрэбныя ўзрушэнні, таму мы павінны стварыць такі план, дзякуючы якому змена ўлады была б найменш хваравітай. Гэта будзе складаная гульня, але мы пераможам.