Рэпрэсіі ў Беларусі падрываюць «Усходняе партнёрства»

Форум беларускіх праваабаронцаў адбыўся ў Вільні.

26-27 кастрычніка ў Вільні адбыўся III Беларускі праваабарончы форум, на якім сабралася каля 200 прадстаўнікоў няўрадавых арганізацый. На форуме былі таксама прадстаўленыя праваабарончыя арганізацыі са Швецыі, Нарвегіі, Нідэрландаў, Польшчы, Расеі, Літвы і іншых краін.

Па выніках форуму былі прынятыя некалькі рэзалюцый. Беларусь, на думку дэлегатаў форуму, адносіцца да групы краін, дзе адбываецца рэгрэс у сферы правоў чалавека. Наяўнасць у краіне палітвязняў і іншыя грубыя парушэнні правоў чалавека «робяць немагчымым рэальны і плённы ўдзел Беларусі ва Усходнім партнёрстве». Гэта - цалкам віна палітычнага кіраўніцтва беларускай дзяржавы, падкрэсліваецца ў звароце. Праваабаронцы адзначаюць, што падзеі, якія адбыліся падчас выбараў прэзідэнта Беларусі 2010 года, а таксама хваля рэпрэсій і парушэнняў правоў чалавека «асабліва падарвалі патэнцыял «Усходняга партнёрства».

Удзельнікі форуму асудзілі грэблівае стаўленне ўрада Беларусі да каштоўнасцяў і нормаў правоў чалавека. Яны заклікалі беларускія ўлады не толькі выконваць узятыя на сябе абавязацельствы ў галіне правоў чалавека, але і далучыцца ў дадатак да ўсіх іншых дакументаў ААН і Рады Еўропы, якія тычацца гэтай тэмы.

На працягу апошніх 15 гадоў Беларусь «паступова, але няўхільна аддалялася ад міжнародных стандартаў у галіне правоў чалавека, замацаваных у міжнародных пактах і канвенцыях».

Праваабаронцы канстатуюць, што беларуская дзяржава не прадстаўляе ў належны тэрмін рэгулярныя справаздачы па Міжнароднаму пакту аб грамадзянскіх і палітычных правах. Акрамя таго, улады ігнаруюць рашэнні Камітэта ААН па правах чалавека, прынятыя па зваротах грамадзян, не спяшаюцца падпісваць міжнародныя дакументы, якія абавязваюць адмовіцца ад смяротнага пакарання.

Пры гэтым дэлегаты форуму прапанавалі «зацікавіць» улады Беларусі «пайсці на крокі па паляпшэнні сітуацыі з правамі чалавека», у прыватнасці, праз працяг ініцыятывы «Дыялог для мадэрнізацыі Беларусі», адкрыццё ў Беларусі прадстаўніцтва Упраўлення вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека, захаванне ў структуры Парламенцкай асамблеі АБСЕ рабочай групы па Беларусі.

Вынікі форуму ў інтэрв'ю charter97.org падводзяць арганізатары, дэлегаты і госці мерапрыемства:

Наталля Пінчук, жонка палітвязня Алеся Бяляцкага:

«На жаль, тэма палітвязняў актуальная да сённяшняга дня. У турмах працягваюць знаходзіцца 9 чалавек, некаторыя з іх адседзелі больш за пяць гадоў, некаторыя больш за тры гады. Гэта вельмі вялікія тэрміны. Гэтая тэма павінна хваляваць грамадскасць, грамадзянскую супольнасць, і гэты форум праваабаронцаў таксама павінен быў актуалізаваць праблему палітвязняў і прыняць прынцыповае рашэнне, звязанае з іх больш хуткім вызваленнем і поўнай рэабілітацыяй. Праваабаронцы павінны цвёрда стаяць на гэтых пазіцыях».

Наталля Радзіна, галоўны рэдактар charter97.org:

«Я была госцем форуму і не галасавала за рэзалюцыі. Але выступаючы, заклікала праваабаронцаў, у першую чаргу, не дазваляць тэме палітычных зняволеных сыходзіць на другі план. Неабходна пастаяннага патрабаваць іх безумоўнага вызвалення і настойваць на неабходнасці рэабілітацыі вязняў сумлення, якія ўжо выйшлі на волю, але працягваюць знаходзіцца пад кантролем і ціскам уладаў. Таксама я заклікала праваабаронцаў пастаянна перасцерагаць Захад ад паўтарэння адной і той жа памылкі - вяртання да «палітыкі ўцягвання» рэжыму Лукашэнкі.

Я нагадала, што адбывалася падчас мінулага так званага «дыялогу» з Лукашэнкам. Калі ў другі раз у турму кінулі Мікалая Аўтуховіча, Захад прамаўчаў, таму нельга была псаваць гульню ў «дыялог». Калі за тры месяцы да прэзідэнцкіх выбараў забілі журналіста Алега Бябеніна, Захад таксама палічыў за лепшае заплюшчыць вочы і паверыць у афіцыйную версію самагубства - зноў не трэба было перашкаджаць «дыялогу». У рэшце рэшт, усё гэта прывяло да таго, што 19 снежня 2010 года ў краіне адбыліся масавыя арышты, параўнальныя з 1937 годам, калі ў турмах апынулася фактычна ўся эліта краіны. Калі дапусціць новы раунд «дыялогу» Захаду з дыктатарам, Лукашэнка проста пяройдзе да масавых забойстваў.

Цалкам відавочна, што ад Еўропы Лукашэнку сёння патрэбныя толькі новыя крэдыты. І ён працягвае палітыку «арэляў» паміж Еўропай і Расеяй. На фоне падпісання Украінай пагаднення аб асацыяцыі з ЕЗ Уладзіміру Пуціну важна паказаць поспех Мытнага саюза і Еўразійскага эканамічнага саюза, а Еўразвяз, у сваю чаргу, баіцца прызнаць памылковасць свайго рашэння аб ўцягвання беларускай дыктатуры без усялякіх умоў у ініцыятыву «Усходняе партнёрства». У выніку ад усіх гэтых «геапалітычных комплексаў» у выйгрышы толькі дыктатар».

Вольга Захарава, Працоўная група па інвестыцыях Камітэта міжнароднага кантролю за сітуацыяй з правамі чалавека ў Беларусі:

«З майго пункту гледжання, такі форум неабходны праваабарончай супольнасці. Добра, што сюды былі запрошаныя госці з іншых краін, таму што сапраўды эфектыўныя дзеянні магчымыя, калі грамадскія арганізацыі выходзяць з ўласнай «шкарлупіны». Як мне здаецца, гэта такая зверка гадзіннікаў, спроба зразумець, дзе мы знаходзімся. Зразумела, што ўсе знаходзяцца не ў самым лепшым стане для постсавецкай прасторы. Гэта цалкам відавочна, таму занадта доўга мы знаходзімся пад вялікім ціскам.

Самае важнае, што адбылося на канферэнцыі - была пацверджаная прынцыповая пазіцыя з нагоды палітвязняў. У рэзалюцыі ў першым абзацы было пацверджана не проста патрабаванне безумоўнага вызвалення палітвязняў. Вельмі важна, што гэтыя людзі павінны быць адноўленыя ў правах, у тым ліку, праз перагляд спраў, якія былі праведзеныя неправасудным чынам.

Відавочна, што сёння ў праваабарончай супольнасці няма часу на доўгае стратэгічнае планаванне, а прыходзіцца адбівацца ад нейкіх пагроз. Грамадства занадта хутка забывае, што адбылося ў Беларусі ў 2010-2011 годзе і ўжо ўсім хочацца жыць, як раней, не задумваючыся, што адбываецца ў краіне. Гэта, вядома, праблема».

Таццяна Рэвяка, намеснік старшыні праваабарончага цэнтра «Вясна»:

«Перш за ўсё, форум - гэта магчымасць прафесійнай камунікацыі ў святле таго, што адбываецца ў нашым праваабарончым сектары і наогул ацэнкі таго, што адбываецца з правамі чалавека. Я б падкрэсліла, што ў нас няма якіх-небудзь прынцыповых нязгод, нягледзячы, што тут дастаткова шырока прадстаўленыя розныя арганізацыі. Арганізацыі, якія займаюцца даволі спецыфічнымі праблемамі, не адмаўляюць важнасць сістэмных праблем, якія існуюць у нашай краіне, без рашэння якіх не будуць вырашаныя і іх праблемы. Нават правы людзей з інваліднасцю не будуць выконвацца, калі не будзе нармальнага суда, калі не будуць выконвацца ўсе абавязацельствы, якія ўзяла на сябе Беларусь.

Парадавала тое, што праваабарончая супольнасць пашырылася і тэматычна, з'явіліся новыя суб'екты. На форуме прысутнічалі 25 чыста праваабарончых арганізацый, а таксама спецыялізаваных, якія маюць праваабарончы кампанент. Гэта важна асабліва сёння, калі па праваабарончаму сектару наносіліся вельмі сур'ёзныя ўдары. Гэта важнае дасягненне людзей, якія не баяцца займацца абаронай правоў чалавека.

Зразумела, што былі і моманты, па якіх да гэтага часу не дасягнута агульнага разумення. Гэта, перш за ўсё, пытанні стратэгіі, прадстаўлення праваабарончай супольнасці на міжнародным узроўні. Калі браць міжнародны аспект, то ён фактычна адлюстраваны ў двух рэзалюцыях форуму. Гэта датычыцца рэзалюцыі, накіраванай ў ААН, АБСЕ, іншыя праваабарончыя органы Еўрапейскага Звяза. Там гаворыцца пра праблемы, якія існуюць у сувязі з адыходам Беларусі ад міжнародных стандартаў і абавязацельстваў, узятых у рамках міжнародных адносінаў. Вядома, мы звярталі ўвагу на тое, што мы бачым гэтыя негатыўныя тэндэнцыі . Адна з рэзалюцый была таксама накіраваная ўдзельнікам саміту «Усходняга партнёрства», які пройдзе ў канцы лістапада ў Вільні: пры пазітыўнай ацэнцы ўдзелу Беларусі ва «Усходнім партнёрстве» мы гаворым пра тыя праблемы, перш за ўсё, каштоўнасныя, якія існуюць на дадзены момант і якія, у тым ліку, саслабляюць пазіцыю краін Еўразвяза і патрабаванні да ўладаў Беларусі. Мы не маглі не выказаць заклапочанасць з гэтай нагоды. Адсутнасць прынцыповасці адбіваецца і на праваабарончым клімаце, на магчымасці працы праваабаронцаў».

Юрый Джыбладзэ, Працоўная група па інвестыцыях Камітэта міжнароднага кантролю за сітуацыяй з правамі чалавека ў Беларусі:

«Наогул, добра, што ёсць нейкі рух. Вясной 2011 года здавалася, што ўсё, гэта канец. І той факт, што сёння на форуме людзей не проста шмат, але больш, чым у мінулы раз, і яны настроеныя на працу, на працяг дзейнасці, абмяркоўваюць розныя сумесныя праекты, нягледзячы на найцяжэйшы крызіс і прававыя палітычныя ўмовы, якія ў іншай краіне проста б знішчылі праваабарончы рух, - гэта вельмі выдатна на самой справе.

Па-другое, на розных секцыях (а іх у агульнай колькасці было 12) праходзіла цалкам сур'ёзная, прафесійная і змястоўная праца па розных пытаннях: правах чалавека, адукацыі, смяротнаму пакаранню, выбарчай кампаніі і г. д. Нельга сказаць, што ўся дзейнасць арганізацый зводзіцца толькі да супрацьстаяння рэпрэсіям. Я, напрыклад, у сваім выступленні на першай панэлі казаў пра тое, што і ў Беларусі, і ў іншых краінах постсавецкага рэгіёну ёсць небяспека таго, што ва ўмовах рэпрэсій супраць грамадзянскай супольнасці і прыцэльнага ціску ўся праца будзе зводзіцца менавіта да таго, што мы адбіваемся ад гэтых рэпрэсій, дапамагаем пацярпелым і выжываем, а здольнасць прыпадняцца над сітуацыяй і паставіць стратэгічныя мэты і выпрацаваць агульны парадак дня губляецца і патрабуе спецыяльнага намагання. Тады можна быць пахаваным пад гэтай цякучкай выжывання і выратавання. Але, падобна, больш-менш з пункту гледжання нейкіх асобных напрамкаў праца ідзе.

Стратэгія павінна быць. І, магчыма, не столькі стратэгія дзеянняў, таму што я ведаю, наколькі небяспечнай можа быць спроба ўсіх пабудаваць аднолькавым чынам. Грамадзянская супольнасць па сваёй прыродзе плюралістычная.

Патрэбнае стратэгічнае бачанне, патрэбны агульны парадак дня праваабарончага руху. Пра гэта не проста трэба, а неабходна дамаўляцца. Сёння праваабарончая супольнасць, на жаль, не здолела сфармуляваць такое дакладнае бачанне, сказаць, што мы выступаем за такія і такія перамены і будзем разам дзеля іх працаваць. Пакуль гэтага не будзе, не будзе грамадскай падтрымкі і ўдзелу, і беларускае грамадства застанецца ў стане альбо ахвяр самавольства, альбо, наадварот, працягне выжываць у канфармісцкім рэжыме і не стане ўдзельнікам пераменаў.

Акрамя гэтага, я лічу, што беларускія калегі пакуль яшчэ не прыйшлі да ўсведамлення таго, што без выхаду за рамкі ўнутрыбеларускіх праблем, без працы на ўсім постсавецкім рэгіёне з калегамі з іншых суседніх краін і нават больш - без зменаў на міжнародным узроўні, яны рызыкуюць апынуцца ў сітуацыі правінцыйнай і ізаляванай.

І апошняе. Я быў засмучаны, што тэма палітвязняў не гучала так, як яна павінна была гучаць. Тэма павінны была быць скразной. Тут павінны былі быць партрэты, гучаць больш галасоў іх сваякоў, павінны былі зачытвацца іх лісты. Мне здаецца, што ўвага ў міжнародных арганізацыях да праблемы палітвязняў зараз зніжаецца, зніжаецца планка патрабаванняў. Гэта вельмі небяспечна. І беларускі праваабарончы рух павінен быць першым, хто гэтаму процідзейнічае, хто кожны дзень прыцягвае да гэтага ўвагу. Зразумела, што ёсць стомленасць, проста чалавечае расчараванне, але трэба памятаць кожны дзень, што гэтыя людзі сядзяць за ўсіх нас і пакутуюць».