Год сурка

Беларусь сустракае 2014 год на мяжы чарговага эканамічнага абвалу.

Задачы па стабілізацыі фінансавага рынку і ліквідацыі дысбалансаў у эканоміцы, пастаўленыя на 2013 год, выкананыя не былі. Ён стаў для беларускай эканомікі годам чакання грошай. Менавіта чакання, так як сур'ёзных мер для іх паступлення не рабілася. Пачаўся год, нагадаем, з вялікіх абяцанняў. Напярэдадні 2013 года, калі ўсе чакалі канца свету, Лукашэнка паспрабаваў супакоіць беларускіх грамадзян і паабяцаў прыцягнуць у эканоміку не адзін мільярд даляраў, піша выданне «Белорусы и рынок».

Так, па словах прэзідэнта, ён папрасіў у Расеі пару мільярдаў даляраў крэдытаў, каб ажыццявіць мадэрнізацыю нашых прадпрыемстваў, і здзівіўся, што там яму не адмовілі, а нават папрасілі канкрэтны спіс і тэрміны. Гаворка ішла перш за ўсё пра стварэнне СП з удзелам расейскіх і найбуйнейшых беларускіх вытворчасцяў, якія атрымалі назву «пяць інтэграцыйных праектаў».

Менавіта пад іх расейцы і збіраліся (калі, вядома, збіраліся) даваць Беларусі грошы. Меркавалася, што на стварэнне СП будзе вылучаны 1 млрд. USD і яшчэ 1 млрд. - на ўсё астатняе. Але вынік года ў гэтым кірунку нулявы - ні першага, ні другога мільярда мы так і не ўбачылі.

Таксама нерэалізаваным апынуўся інфармацыйны ўкід аб магчымым мільярдным крэдыце ад Кітая «жывымі» грашыма. Як потым аказалася, пад «жывымі» грашыма разумеліся юані, гэта значыць гаворка ішла пра тое, што гэты крэдыт будзе фактычна рэфінансаваннем папярэдніх кітайскіх звязаных крэдытаў, па якіх прыйшла пара плаціць грашыма.

Рэфінансаванне знешняга доўгу стала асноўным галаўным болем Мінфіна ў гэтым годзе, які настойліва прыцягваў валютныя сродкі на ўнутраным рынку, так як знешнія апынуліся для нас закрытымі. І хоць беларускія чыноўнікі здзейснілі некалькі прыемных паездак па розных краінах для прасоўвання ідэі беларускіх еўрабондаў, гэтыя паездкі так і засталіся эканамічным турызмам.

Таму для выплаты знешняга доўгу Мінфін адбіраў валюту ў айчынных банкаў (часцяком здзелкі праводзіліся індывідуальна), а таксама ў насельніцтва, будуючы адкрытую аблігацыйную піраміду, якая можа скончыцца частковым дэфолтам, калі ў бліжэйшыя гады краіна не знойдзе крыніцы пастаяннага прытоку валюты.

Мінулы год паказаў, што пакуль эканоміка не «адбівае» гэтыя пазыкі. Наступіў тэрмін пагашэння па першым і другім выпусках валютных аблігацый для фізічных асоб на агульную суму 50 млн. USD, прынятым у снежні мінулага года, каб хоць неяк паправіць памер золатавалютных рэзерваў у адсутнасці чарговага траншу ЕўрАзЭС, і іх пагашэнне цяпер шчасна рэфінансуецца новай пазыкай.

І зноў мы чакаем траншу крэдыту ЕўрАзЭС. Цяпер ужо апошняга. І відавочна, што да канца года мы яго ўжо не атрымаем.

На працягу ўсяго 2013 года траншы даваліся нялёгка - пастаянныя затрымкі з іх вылучэннем або пералікам прыводзілі да таго, што Беларусь атрымлівала грошы на рахункі ў апошні дзень месяца, з тым каб на 1-е чысло наступнага паспець уключыць іх у ЗВР.

Так, выдадзены ў пачатку снежня 2012 года практычна без праблем чацвёрты транш паступіў у Беларусь толькі 31 студзеня, дазволіўшы ўтрымаць ЗВР на ўзроўні пачатку года. Затым, хоць фармальна Беларусь быццам бы выканала паказчыкі для вылучэння пятага траншу, пачаліся пастаянныя адкладванні тэрміну яго паступлення, тэхнічныя і працэдурныя затрымкі. У выніку, рашэнне аб вылучэнні траншу было прынята завочна метадам апытання, з тым каб грошы прыйшлі ў Беларусь 31 красавіка, а ЗВР прыстойна глядзеліся на фоне вельмі дрэнных паказчыкаў па экспарту і росту ВУП.

Акрылены атрыманымі траншамі, Нацбанк прыняў вясной і летам спробы зніжэння стаўкі рэфінансавання, павялічыўшы крок зніжэння з 1,5 адсоткавага пункта (у сакавіку) да 2 у траўні, а затым у чэрвені зноў панізіў стаўку яшчэ на 1,5%. Спачатку гэта не выклікала панікі, але калі летам Нацбанк пачаў яшчэ і ледзь хутчэй зніжаць курс беларускага рубля, уздым дэвальвацыйных чаканняў ва ўкладчыкаў і суб'ектаў гаспадарання забяспечыў устойлівае адмоўнае сальда куплі-продажу валюты насельніцтвам на паўгоддзе, якое засталося.

Нагарадзіўшы кучу адміністрацыйных абмежаванняў і вусных забарон, Нацбанк змог утрымаць валютны рынак «у рамках», але стаўка рэфінансавання, замарожаная на адзнацы 23,5%, канчаткова страціла сваё рэгулятарнае значэнне, бо не адпавядае ні інфляцыі, якую не ўдалося ўтрымаць у рамках 12%, ні кошту грошай, які сёння, як і год таму, складае 40-50% гадавых.

«Вынікам рэалізацыі грашова-крэдытнай палітыкі ў 2013 годзе стане запаволенне інфляцыйных працэсаў, стварэнне ўмоваў для ўстойлівага і збалансаванага развіцця эканомікі краіны», - запісана было ў Асноўных напрамках грашова-крэдытнай палітыкі на бягучы год.

Не атрымалася. Вынікам стала, па сутнасці, вяртанне да сітуацыі пачатку года. Пры гэтым золатавалютныя рэзервы зменшыліся за год амаль на 2 млрд. USD.

Нягледзячы на такія страты, яны не дапамаглі зберагчы эканоміку ад стагнацыі, якая зацягнулася на цэлы год (апошнія дадзеныя па росце ВУП за 11 месяцаў - 0,9%), і разрастання дысбалансаў. Стымулявала гэтыя працэсы бяздзейнасць эканамічных уладаў, якія проста назіралі за рэцэсіяй у прамысловасці, звальваючы віну на Нацбанк і яго нежаданне забяспечыць краіну таннымі крэдытамі.

Абвешчаная ў пачатку года урадам у якасці галоўнага прыярытэту мадэрнізацыя анекдатычна завяршылася пажарам на «Барысаўдрэве» - прадпрыемстве, якое дзякуючы ўладам з'яўляецца сімвалам усёй беларускай мадэрнізацыі. Зрэшты, мадэрнізацыя, мяркуючы па ўсім, і задумвалася як «лозунг моманту», які адцягвае ўвагу, а не як рэальная спроба вывесці эканоміку з крызісу.

Асэнсаваных жа крокаў, накіраваных на, каб неяк змяніць штосьці «ў кансерваторыі» ці хаця б дамагчыся рэальнага атрымання новых крэдытаў, прадпрынята ў мінулым годзе не было. Зрэшты, млявая спроба правесці перамовы з МВФ усё ж была. Увесну нечакана Мінфін і Мінэканомікі заявілі, што ў парадку ледзь не асабістай ініцыятывы хочуць падрыхтаваць тэзісы магчымых рэформаў да штогадовай сесіі МВФ і Сусветнага банка, але, верагодна, ініцыятыва не знайшла падтрымкі і заглухла сама сабой. Ды і тэзісна напісаны ў кастрычніку сумесна ўрадам і Нацбанкам план нібыта рэфармавання эканомікі на сапраўдны план рэформаў зусім не падобны. Не вельмі ўжо і хацелася?

Ці зможа пратрымацца яшчэ год на такім «энтузіязме» беларускіх уладаў і цярплівасці грамадзян беларуская эканоміка? Азіраючыся на мінулы год, напэўна, можна сцвярджаць, што зможа. Праўда, чарговы такі «год сурка», відавочна, будзе яшчэ горш, яшчэ больш змрочны, а золатавалютныя рэзервы без маштабных уліванняў звонку апусцяцца да крытычнай адзнакі.

Галоўным жа ўрокам мінулага года можна лічыць упэўненасць у тым, што, нават падышоўшы да рысы чарговага эканамічнага абвалу, улада ўсё роўна не пойдзе на рашучыя рынкавыя рэформы ці асэнсаваную прыватызацыю.