Роберт Тышкевіч: У Польшчы ёсць больш шырокі спіс памагатых рэжыму Лукашэнкі

Санкцыі ЕЗ павінны быць уведзеныя ў дачыненні да большай колькасці беларускіх чыноўнікаў.

Віцэ-старшыня Камісіі па замежных справах Сейма Польшчы, кіраўнік парламенцкай групы па Беларусі Роберт Тышкевіч даў эксклюзіўнае інтэрв'ю charter97.org.

- Вы жывяце ў Падляскім ваяводстве, дзе, па дадзеных апошняга перапісу насельніцтва, больш за 40 тысяч чалавек назвалі сябе беларусамі. У якіх умовах сёння знаходзіцца беларуская дыяспара?

- Беларуская дыяспара - другая па колькасці ў Польшчы пасля нямецкай. Беларускім арганізацыям выдзяляюцца сродкі з бюджэту на падтрымку нацыянальных традыцый, на школы, дамы культуры, фестывалі і іншыя мерапрыемствы. У рэгіёне выходзіць беларуская прэса, працуе радыёстанцыя. Я ніколі не чуў, каб у Польшчы якія-небудзь беларускія арганізацыі пераследаваліся па палітычных матывах, як гэта адбываецца ў Беларусі. Мяне вельмі цешыць, што кіраўнікі некаторых гмін нашага ваяводства ганарацца мульцікультуральнасцю, рэкламуюць яе і лічаць вялікім гонарам.

- Як палякі Беласточчыны ставяцца да беларусаў?

- Абодва народа адчуваюць сябе адным цэлым. Са многімі актывістамі беларускай дыяспары ў Польшчы я пазнаёміўся яшчэ падчас вучобы ва ўніверсітэце. На маіх вачах у Беластоку стваралася Беларускае аб'яднанне студэнтаў. Ужо тады мы казалі пра свабодную незалежную Беларусь, пра адраджэнне беларускай мовы і традыцый. Тады я шмат даведаўся пра гісторыю Беларусі. Я вырас у гэтым асяроддзі і для мяне беларускае пытанне заўсёды было актуальным. Больш за тое, многія ездзяць у Беларусь да сваякоў, сяброў. Я, напрыклад, упершыню пабываў у вашай краіне яшчэ ў 1989 годзе. У Менску я тады пазнаёміўся са шматлікімі беларускімі апазіцыянерамі, так бы мовіць, самага першага пакалення.

- Прозвішча Тышкевіч таксама ў нейкай ступені беларускае?

- Вельмі магчыма. Тышкевічы - старадаўні шляхецкі род, карані якога сыходзяць у часы Вялікага Княства Літоўскага. Мае продкі заўсёды былі патрыётамі той зямлі, на якой жылі. Яны ўдзельнічалі ў вызваленчых паўстаннях, у войнах за незалежнасць. Дзеда разам з сям'ёй Саветы выслалі ў Казахстан. Адтуль яго мабілізавалі ў польскае воінскае фарміраванне - войска генерала Андэрса. У яго складзе ён прайшоў усю Другую сусветную вайну, удзельнічаў у бітве пад Монтэ-Касіна ў Італіі, затым служыў у Англіі, і, нарэшце, вярнуўся да сям'і ў Польшчу. Змагаючыся на баку саюзнікаў, ён змагаўся і за свабоду свайго народа. Таму ў 1980-я гады, падчас «Салідарнасці», я, працягваючы сямейныя традыцыі, стаў змагацца за свабоду палякаў. Свой дваццаты дзень нараджэння я правёў у турме.

- Колькі разоў вы аказваліся за кратамі?

- Падчас ваеннага становішча сядзеў двойчы. Улады не хацелі, каб у турмах знаходзілася занадта шмат палітычных, таму раз у год абвяшчалася амністыя. І вось так атрымалася, што абодва разы мяне амніставалі. Я нават ні разу не паспеў паўстаць перад судом, выпускалі яшчэ на этапе вядзення следства.

- Для Лукашэнкі палітычныя зняволеныя - заложнікі. Адных ён выпускае, а іншых саджае на іх месца. Як было ў Польшчы?

- Я выдатна разумею стратэгію Лукашэнкі. Дыктатура ў першую чаргу спрабуе зламаць чалавека духоўна, улады прымушаюць палітвязняў пісаць прашэнні аб памілаванні. Робіцца гэта толькі з адной мэтай: каб усім паказаць, што гэтыя людзі прызналі над сабой уладу дыктатара. Тую ж самую карціну можна было назіраць і падчас ваеннага становішча ў Польшчы. Перш за ўсё з турмаў выпускалі тых, хто напісаў прашэнне ці хоць нейкім чынам супрацоўнічаў з рэжымам. А прашэнне аб памілаванні азначала тое, што чалавек прама ці ўскосна прызнае сваю віну і тое, што яго дзейнасць супярэчыць закону. Польскія ўлады дзейнічалі па такім прынцыпе: мы вас выпусцім, але вы пакіньце краіну або падпішыце дакумент аб супрацоўніцтве. Памятаю, як з камеры сілай выносілі Адама Міхніка (польскі дысыдэнт, актыўны дзеяч апазіцыі, у цяперашні час - галоўны рэдактар «Газеты Выбарчай» - заўв.рэд.). Ён аддаваў перавагу застацца ў турме, чым прыняць умовы уладаў.

Такім чынам, усе дыктатуры дзейнічаюць па адной схеме, для іх галоўнае - знішчыць апанента маральна, зламаць яго дух і пачуццё ўласнай вартасці. А потым за справу бярэцца прапаганда, якая піша, што ў турмах сядзяць злачынцы, прадажныя людзі, што ў апазіцыі яны апынуліся для таго, каб выехаць на Захад. І ў гэтым няма нічога новага, усе дыктатуры паўтараюцца. Яны ўсё робяць для таго, каб чалавеку і ў галаву не прыйшло, што не ён служыць ўладзе, а ўлада павінна служыць яму. Дыктатары не церпяць нават найменшай праявы незалежнасці.

- Таму беларускія ўлады так адчайна змагаюцца з незалежным Саюзам палякаў?

- Натуральна. Саюз палякаў - самая вялікая па колькасці незалежная арганізацыя ў Беларусі. Яе актывісты выдатна разумеюць, што не відаць ім свабоды, пакуль у краіне не будзе свабодная ўся грамадзянская супольнасць. А для нас вельмі важна ведаць, у якіх умовах жывуць за мяжой нашы суайчыннікі. Вядома, ёсць праблемы ў польскай меншасці і ў Літве, але там яны звязаныя з невыкананнем літоўскім бокам некаторых пунктаў дамовы, падпісанай паміж нашымі краінамі. У прыватнасці, нас не задавальняе тое, што яны пішуць у дакументах польскія прозвішчы на літоўскі манер. Так, прозвішча Тышкевіч па-літоўску гучыць як Тышкявічус. Затое ў Літве свабодна дзейнічае незалежны Саюз палякаў, у Беларусі ж актывісты незалежнага Саюза пераследуюцца, улады нават і слухаць не хочуць пра рэгістрацыю гэтай арганізацыі. Тут у наяўнасці парушэнне фундаментальных правоў чалавека.

- Паводле статыстыкі, штодня польскую мяжу перасякае 10-15 тысяч беларусаў. Якая можа быць стратэгія Польшчы і канкрэтна Беластока ў адносінах да гэтых людзей? Як гэта можа дапамагчы дэмакратызацыі Беларусі?

- Тое, што такая колькасць чалавек штодня перасякае мяжу, азначае, наколькі неабходнае ўвядзенне малога прымежнага руху паміж Польшчай і Беларуссю. Польшча адпаведны дакумент ратыфікавала яшчэ ў 2010 годзе. Мы апавясцілі беларускі бок аб завяршэнні ўсіх неабходных працэдур, аднак аналагічных апавяшчэнняў ад Беларусі не атрымалі да гэтага часу. У Менску нам тлумачылі, што працэс ратыфікацыі зацягваецца па тэхнічных прычынах, і толькі нядаўна Лукашэнка публічна прызнаўся ў тым, што ўся справа ў палітыцы.

- Ён фактычна прапануе польскаму боку ў абмен на малы прымежны рух спыніць падтрымку беларускай грамадзянскай супольнасці, палітычных бежанцаў, беларускіх незалежных СМІ і арганізацый на тэрыторыі Польшчы.

- Калі хтосьці думае, што ўрад Польшчы зменіць сваё стаўленне да беларускай апазіцыі, перастане падтрымліваць грамадзянскую супольнасць, незалежныя арганізацыі ў абмен на нейкія саступкі афіцыйнага Менска, ён памыляецца. Гэта фундаментальная частка нашай палітыкі, гэта нашыя перакананні і ў рэшце рэшт наш абавязак.

Калі ў Польшчы быў камуністычны рэжым, дэмакратычныя краіны таксама дапамагалі нам з ім змагацца. Я ўсё ж спадзяюся, што беларускія ўлады зразумеюць, што ў малым памежным руху няма ніякай палітыкі, і што ён неабходны для таго, каб спрасціць жыццё звычайным людзям. Лукашэнка баіцца падпісваць гэты дакумент, таму што не хоча, каб беларусы масава ездзілі за мяжу і мелі пастаянны кантакт з вольным дэмакратычным светам.

- Некалькі разоў беларускія памежнікі не дазволілі вам уехаць на тэрыторыю Беларусі. Чым яны матывавалі сваю адмову?

- Канкрэтна мне было сказана, што я пагражаў нацыянальнай бяспецы, інтарэсам і існуючаму канстытуцыйнаму ладу Беларусі.

- Як вы думаеце, чаму вы патрапілі ў асабістыя ворагі беларускіх уладаў?

- Хутчэй за ўсё, таму што я быў ініцыятарам стварэння ў польскім Сейме дэпутацкай групы «За салідарнасць з Беларуссю». У той час беларускія ўлады хацелі стварыць з нашым Сеймам міжпарламенцкую групу. І ў нас былі нават такія дэпутаты, якія гэтую ідэю падтрымлівалі. Але большасць выказалася супраць, таму што дэпутатаў у Беларусі не выбіраюць, а прызначаюць, і ніякага супрацоўніцтва з імі быць не можа. Замест міжпарламенцкай групы мы вырашылі стварыць сваю, якая рэгулярна ўздымала б беларускае пытанне на пасяджэннях Сейма.

- А як часта ў польскім Сейме абмяркоўваюцца праблемы дэмакратыі і парушэнн правоў чалавека ў Беларусі?

- Прызнаюся, што вельмі няпроста зацікавіць польскіх парламентарыяў беларускім пытаннем. А яшчэ складаней зрабіць так, каб Беларусь стала знаходзілася ў фокусе іх увагі. Цяпер Еўропа занятая сабой: эканамічным крызісам, планаваннем бюджэту на шэсць наступных гадоў. Але тым не менш пры любым зручным выпадку наша група імкнецца нагадваць пра Беларусь, што нашы суседзі несвабодныя і што ім трэба дапамагчы. Мы таксама нагадваем пра важныя даты, звязаныя з Беларуссю. Мінімум раз у год на пасяджэнні парламенцкай Камісіі замежных спраў абмяркоўваем сітуацыю ў Беларусі. У гэтым годзе мы паўторна падтрымалі вылучэнне Алеся Бяляцкага на атрыманне Нобелеўскай прэміі міру.

- Якая пазіцыя Сейма па пытанні санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі?

- Польшча цалкам ажыццяўляе еўрапейскую палітыку санкцый у дачыненні да беларускага рэжыму. Мала таго, акрамя спісаў неўяздных беларускіх чыноўнікаў, у нас, у адрозненне ад агульнаеўрапейскага, ёсць больш шырокі спіс памагатых рэжыму. У яго патрапілі тыя людзі, якія, на думку Польшчы павінны быць у агульным спісе, але іх там пакуль няма.

Польшча была адным з ініцыятараў увядзення эканамічных санкцый супраць Лукашэнкі. Але, на жаль, ёсць менш прынцыповыя ў гэтым пытанні краіны. Самае важнае тое, што ні адна краіна Еўразвяза не ўхваляе палітыку Лукашэнкі. Рэакцыя еўрапейскіх краін на высылку з Менска амбасадара Польскай Рэспублікі паказала, што ЕЗ разглядае Польшчу як эксперта ў справах Беларусі і давярае нам у гэтым пытанні.

Даведка сharter97.org:

Роберт Тышкевіч - польскі палітык, сябра партыі «Грамадзянская платформа». У 80-я гады - актывіст моладзевага крыла «Салідарнасці». Падчас вучобы ў Беластоцкім ліцэі арганізаваў незалежны саюз ліцэістаў, быў адлічаны за ўдзел у забастоўцы. Выдаваў падпольныя газеты. За апазіцыйную дзейнасць двойчы апыняўся ў турме. Дэпутат Сейма Польшчы, кіраўнік парламенцкай групы «За салідарнасць з Беларуссю».