Эгідзіюс Варэйкіс: Лукашэнка - не Гарбачоў, сам не зменіцца

ЕЗ нічога не робіць для зменаў у Беларусі, лічыць літоўскі дэпутат.

На фоне нядаўніх заяў міністра замежных спраў Літвы аб неабходнасці вызвалення палітычных зняволеных у Беларусі ў Вільні прайшла прэс-канферэнцыя амбасадара Уладзіміра Дражына і прадстаўнікоў Канфедэрацыі літоўскіх прамыслоўцаў. У ходзе гэтага мерапрыемства гучалі словы пра «стратэгічнае партнёрства» дзвюх краін, і амбасадар Беларусі не стаў адказваць на пытанне літоўскіх журналістаў аб палітычных зняволеных, адзначыўшы, што цяпер размова ідзе не пра гэта.

Зноў жа на днях у амбасадзе Літвы ў Менску адбылося мерапрыемства, прысвечанае развіццю турызму паміж краінамі. За апошнія дні паўсталі адразу некалькі пытанняў, якія Літва і Беларусь не могуць вырашыць ужо на працягу некалькіх гадоў, сярод якіх - пытанне прымежнага руху.

На наступным тыдні ў Клайпедзе пройдзе чарговы літоўска-беларускі эканамічны форум. Цікава, што напярэдадні форуму беларускія афіцыйныя СМІ выпраменьваюць аптымізм з нагоды эканамічных сувязяў дзвюх краін, заяўляючы, напрыклад, пра рост перавалкі калійных угнаенняў у Клайпедзе (тут будзе дарэчным успомніць пра пагрозы беларускага рэжыму перанакіраваць грузапаток з краін Балтыі ў расейскія парты).

У той жа час, частка заходніх палітыкаў і апазыцыйных сілаў Беларусі выступаюць за абмежаванне кантактаў з прадстаўнікамі беларускага рэжыму і за ўвядзенне эканамічных санкцый. Іншая частка еўрапейскіх палітыкаў і беларускіх апазіцыянераў выступаюць за дыялог з рэжымам. Пацвярджэннем таму служыць нядаўняе абмеркаванне ў Брусэлі так званага дыялогу для мадэрнізацыі Беларусі.

У інтэрв'ю charter97.org пра сітуацыю, якая склалася, кіраўнік парламенцкай групы літоўскага Сейма «За дэмакратычную Беларусь», кансерватар, прадстаўнік Літвы ў Радзе Еўропы Эгідзіюс Варэйкіс выказаўся проста: Аляксандр Лукашэнка - не Міхаіл Гарбачоў, сам ён не зменіцца.

- Ці трэба працягваць эканамічнае супрацоўніцтва пры тым, што беларускія ўлады не выконваюць галоўнае патрабаванне ЕЗ аб вызваленні палітвязняў?

- Я ўспамінаю часы Рональда Рэйгана і Маргарэт Тэтчэр, якая нядаўна пайшла ад нас. Тады пытанні і адказы былі вельмі ясныя: тое, што ў нас развіваецца эканамічнае супрацоўніцтва, не азначае, што мы не звяртаем увагі на палітычных зняволеных. Краіна, у якой ёсць палітычныя зняволеныя, не становіцца лепш ад таго, што ў яе ёсць нафта. Цяперашнія дыктатары імкнуцца навязаць нам такую схему: мы вам даем нафту, а вы не звяртайце ўвагі на правы чалавека. Калі мы на гэта згаджаемся, то тады наша знешняя палітыка ператвараецца ў гандаль, і мы кажам, што нам усё гэта не цікава. Але калі нам не цікавыя правы чалавека і каштоўнасці, значыць, будуць войны і іншыя праблемы.

Я зноў вярнуся да апошняга дзесяцігоддзя часоў халоднай вайны. Цяперашняе пакаленне ўжо не ведае, што гандаль з СССР быў, былі нафтаправоды і газаправоды, Захад усё атрымліваў, але ніхто не казаў, што мы не будзем звяртаць увагу на правы чалавека. Гэта і наблізіла канец СССР. Цяпер, у прынцыпе, Еўропа патрабуе таго ж самага, толькі ў больш мяккай форме. Я не думаю, што гэта добрая палітыка. Мы рады, калі адзін палітычны зняволены памілаваны, але гэта ўсё роўна азначае, што судзімасць застаецца, а выпускае яго «добры прэзідэнт». Сітуацыя вельмі складаная, і ў Еўропе ёсць людзі, якія прынцыпова глядзяць на гэта. Ёсць і іншыя, хто глядзіць на гэта так: навошта нам нейкі Алесь Бяляцкі, калі ёсць газ ці нейкія мінеральныя ўгнаенні. Такі падыход прыводзіць да войнаў і канфліктаў.

- Вы прыхільнік жорсткай пазіцыі?

- Я прыхільнік прынцыповай пазіцыі. Я ўвесь час успамінаю свайго любімага палітыка Рэйгана, які не саромеўся адкрыта казаць пра тое, што такое імперыя зла. Я магу ў гэтай імперыі купляць яблыкі, але яна не становіцца ад гэтага лепш. Усе імперыі зла хочуць купіць сертыфікаты волі за прыродныя рэсурсы. Ёсць такія краіны, якія думаюць, што рана ці позна мы ім такія сертыфікаты дамо. Я кажу, што калі мы так паступім, то ў нас будуць вялікія непрыемнасці.

- Якой пазіцыі вы прытрымліваецеся з нагоды запрашэння або незапрашэння на саміт УП у Вільні беларускіх афіцыйных асоб і зносін з імі ў прынцыпе?

- Былі прагнозы, што з аўтарытарнымі рэжымамі можна спрабаваць дамаўляцца. Але, як вы бачыце, ад таго, што ЕЗ змякчыў пазіцыю, лепш не стала ні Бяляцкаму, ні іншым. Нават стала горш. Калі мы будзем гэта працягваць, значыць, у Беларусі нічога не зменіцца. Ёсць такая ідэя фікс, няправільная, па-мойму, ідэя, якая бярэ пачатак з часоў Міхаіла Гарбачова. Тады з'явіўся чалавек, які сам вырашыў, што ён не дыктатар, і ў нас з'явілася тэорыя, што ўсе дыктатары ў прынцыпе добрыя людзі, трэба толькі пачакаць. І вось мы чакаем ужо 20 гадоў, мы ўвесь час казалі, што Беларусь - гэта апошняя дыктатура, якая абрынецца. Цяпер мы бачым, што дыктатур з'яўляецца ўсё больш і быць дыктатарам даволі лёгка. У адным з артыкулаў я напісаў, што дыктатары спяць спакайней дэмакратычна абраных кіраўнікоў. Нам здаецца, што мы можам дамаўляцца з імі, але ў доўгатэрміновай перспектыве яны будуць патрабаваць усё больш і больш. Усё гэта нагадвае гады перад Другой сусветнай вайной, калі грамадскасць перастала прытрымлівацца прынцыпаў, рабіла канцэсіі і для Гітлера, і для Сталіна. У рэшце рэшт, дайшло да вайны.

- На днях беларускія афіцыйныя СМІ стракацелі загалоўкамі аб тым, што, магчыма, адновіцца працэс рашэння пытання па прымежным руху з Літвой і г.д. З набліжэннем той ці іншай важнай для беларускага рэжыму падзеі, ён дастае свайго роду казыры (па сутнасці - гэта не выкананыя беларускім бокам двухбаковыя дамоўленасці). Ці не атрымліваецца так, што рэжым выкарыстоўвае Літву?

- Вядома, выкарыстоўвае. Яны ўжо шмат разоў выйгравалі ад таго, што іх абяцанні мы прымалі за нешта ўжо зробленае. Нам кажуць, што з наступнага года мы зробім тое і тое, а вы дайце гэта. І мы рады, таму што для нас самая лепшая канцэпцыя - мець Лукашэнку, які з'яўляецца праз дроб Гарбачовым і сам хоча пераменаў. І мы рады кожны раз у гэта паверыць. Мы шмат разоў ужо верылі абяцанням, і да гэтага часу нічога з гэтага не атрымалася. Я не стоадсоткавы аптыміст, але ёсць такія, хто скажа - гэта будзе добра для Беларусі. Можа быць, для людзей прымежны рух - гэта добра, для рэжыму - не. Але пакуль рэжым не зменіцца, з гэтага нічога не атрымаецца, гэта ўсё фікцыя

- Як бы вы ў двух словах абмалявалі тактыку афіцыйнага Менска ў дачыненні да Еўропы?

- Верхавіна ўлады ў Менску спіць спакойна, паколькі выбары праходзяць па правілах аўтарытарнага рэжыму. Выйграць у футбол, калі ў каманд розныя шанцы і правілы паводзін - немагчыма. Мы часам памыляемся, думаючы, што згуртаваная апазіцыя можа выйграць «лукашэнкаўскія» выбары. Пакуль сістэма хоча быць сістэмай, а мы чакаем, пакуль яна сама зменіцца, мы і будзем чакаць, пакуль гэтая сістэма або дыктатар вырашацца на змены. Мы нічога не робім для таго, каб сістэма змянілася. Мы самі баімся санкцый, баімся нашкодзіць людзям. Я жыў у СССР, калі Рэйган ужыў у дачыненні да яго санкцыі, і я быў гэтаму вельмі рады.

- Калі казаць пра расейскі фактар…

- Мы баімся, што Беларусь трапіць у рукі Расеі. Яна ўвесь час была ў руках Расеі, калі яна з іх сыходзіла?

- Ваш прагноз на бліжэйшы час, якой павінна быць стратэгія ЕЗ?

- Можа быць, вы скажаце, што я няправы, але не Гарбачоў пачаў перабудову ў Савецкім саюзе. Ён бы яе, магчыма, не пачаў, калі б не было такіх палітыкаў як Рэйган і Тэтчэр, якія прымусілі яго гэта зрабіць, яны проста не баяліся СССР і прымусілі яго пачаць перабудову. Калі ў нас з'явяцца новыя Рональд і Маргарэт, тады і Лукашэнка стане Гарбачовым.