Нявывучаныя ўрокі дэфолту

Пасля расейскага крызісу 1998 года, які ўдарыў і па беларусах, прайшло 15 гадоў.

Дэфолт 1998 года, які ўвайшоў у гісторыю сучаснай Расеі пад назвай «чорны аўторак», стаў самым цяжкім эканамічным крызісам у найноўшай гісторыі краіны. Уласна тэхнічны дэфолт, гэта значыцца адмова дзяржавы выконваць абавязанні па сваіх аблігацыях, быў абвешчаны 17 жніўня, а на наступны дзень з прычыны гэтага кроку абвалілася эканоміка краіны, перадае Deutsche Welle.

Сёння непасрэдныя ўдзельнікі тых падзей і эканамісты разыходзяцца не толькі ў меркаваннях аб прычынах таго, што здарылася, але і ў поглядах на тое, якія ўрокі былі вынятыя з крызісу 1998 года. Па-рознаму бачаць эксперты і далейшае развіццё сітуацыі ў Расеі.

Прычын шмат - крызіс адзін

Меркаванні спецыялістаў супадаюць толькі ў тым, што эканамічны крызіс 1998 года ў Расеі прывёў да такіх наступстваў, як дэвальвацыя нацыянальнай валюты (курс даляра ў адносінах да рубля на працягу некалькіх дзён павялічыўся ў 4,5 разы), рэзкага росту коштаў і такога ж імклівага падзення ўзроўню жыцця. Крах буйных банкаў прымусіў насельніцтва Расеі надоўга страціць давер да банкаўскай сістэме і да фінансавага рынку ў цэлым, сцвярджаюць эксперты.

Экс-міністр эканомікі, намеснік старшыні ўрада Расеі ў 1997-98 гадах, а цяпер дарадца старшыні праўлення «Роснано» Якаў Урынсан думае, што крызісу можна было пазбегнуць. «Так, гэты крызіс быў выкліканы палітычнымі, эканамічнымі і сацыяльнымі супярэчнасцямі, назапашанымі ў Расеі, - заявіў ён. - Але асноўнымі прычынамі сталі праблемы ў сістэме арганізацыі працы ўлады».

Навуковы кіраўнік НДУ Вышэйшай школы эканомікі Яўген Ясін, наадварот, перакананы, што да крызісу прывяло фатальны збег абставін. Са слоў эксперта, апроч напружанасці расейскага бюджэту і прагрэсіўнага росту пазыковых абавязанняў па дзяржаўных кароткатэрміновых аблігацыях (ДКА) дэфолт 1998 годзе быў выкліканы эканамічным крызісам, што пачаўся ў Азіі, у прыватнасці, у Паўднёвай Карэі.

Трагедыя нафтавай залежнасці

Яшчэ адным немалаважным фактарам, якія паўплывалі на развіццё сітуацыі ў 1998 годзе, стала падзенне кошту нафты на сусветных рынках, мяркуюць эксперты. Да моманту дэфолту барэль нафты маркі Urals каштаваў 7,5 даляры, пры гэтым сярэдняя гадавая цана складала 12 даляраў за барэль. Як заўважыў прарэктар па інавацыйнаму развіццю Фінансавага універсітэта пры ўрадзе Расеі Сяргей Сільвестраў, 7,5 долары - гэта ніжэй за сабекошт.

Прычыны гэткага рэзкага падзення кошту вуглевадародаў на рынку патлумачыў старшыня Назіральнага савета Банка ВТБ, экс-міністр фінансаў РФ і былы кіраўнік ЦБ РФ Сяргей Дубінін ў сваёй лекцыі, прымеркаванай да 15-гадовай гадавіны дэфолту. Паводле яго слоў, у 1998 годзе шматлікія дзяржавы імкнуліся знізіць затраты на вытворчасць адзінкі прадукцыі. Дасягнуць гэтага спрабавалі не шляхам памяншэння заработнай платы, паколькі гэта павысіла б небяспеку сацыяльнага выбуху, а з дапамогай зніжэння энергазатратаў, тлумачыць Дубінін. У выніку цана на расейскую нафту, якая з'яўлялася адным з галоўных энергарэсурсаў для краін Еўропы, пачала імкліва падаць, што і прывяло да катастрафічных наступстваў для Расеі, уважае эксперт.

На нафтавай трубе як на парахавой бочцы?

Пры гэтым, на думку Дубініна, Расея не вынесла ўрок з дэфолту 1998 года, і краіне можа пагражаць паўтор крызісу. «Пасля эканамічнага крызісу 2008 года ўвесь свет зноў шукае шляхі для зніжэння выдаткаў на адзінку прадукцыі», - сцвярджае былы расейскі міністр фінансаў.

Якаў Урынсан, у сваю чаргу, не згодны з тым, што на сусветных рынках магчыма зніжэнне попыту і цаны на расейскую нафту. Са слоў эксперта, сёння краіны Еўропы паступова выходзяць з крызісу, і іх патрэбнасць у энергарэсурсах натуральным чынам ўзрастае. А нестабільнасць на Блізкім Усходзе робіць расейскія вуглевадароды амаль незамяняльнымі.

Яўген Ясін таксама мяркуе, што верагоднасць зніжэння цаны на нафту ў бліжэйшы час вельмі малая. «Прычынай падзення кошту прадукту можа стаць толькі зніжэнне попыту на яго, а ў цяперашніх абставінах гэта малаверагодна», - заявіў эканаміст. Больш за тое, падзенне кошту на нафту для Расеі сёння было б хутчэй плюсам, чым катастрофай, упэўнены Ясін.

Галоўны ўрок - рэформы

Парадокс заключаецца ў тым, тлумачыць эксперт, што ў цяперашні час у краіне даволі шмат грошай, толькі выкарыстоўваюцца яны вельмі нерацыянальна. Тэрапія ў выглядзе падзення цаны на нафту магла б прымусіць уладу перагледзець сваю палітыку. «Каб пазбегнуць паўтарэння крызісу, Расеі сёння патрэбныя рэформы: палітычная, эканамічныя і прававыя», - мяркуе Яўген Ясін.

Вось толькі крызіс Расеі не пагражае, мяркуе Якаў Урынсан. Паводле яго прагнозу, 2013 год будзе яшчэ цяжкім, і эканамічнага росту ў Расеі не будзе, але вось у 2014 і асабліва ў 2015 годзе, якія дзякуючы сусветнай кан'юнктуры, што склалася цяпер, падобныя на першыя гады пасля крызісу 1998 года, эканоміка пачне расці. Аднак, падкрэсліў Урынсан, гэта адбудзецца толькі пры ўмове, што грошы, якія атрымліваем ад продажу нафты, пойдуць не на будаўніцтва «чарговага стадыёна або чарговай дарогі», а будуць укладзеныя у прамысловасць або сельскую гаспадарку. Акрамя таго, абавязковай умовай паспяховага развіцця Расеі, са слоў эксперта, з'яўляецца размеркаванне грошай не «па камандзе зверху», а па законах рынку. А гэтага ў краіне не адбывалася ні да крызісу 1998 года, ні пасля яго.