Леанід Злотнікаў: Сапраўдная дэвальвацыя адбудзецца бліжэйшымі днямі

Даляр павінен каштаваць 16-17 тысяч рублёў.

«Чорную пятніцу» вядомы беларускі эканаміст Леанід Злотнікаў падрабязна пракаментаваў charter97.org. Прынамсі, ён патлумачыў, на колькі вырастуць цэны для канчатковага спажыўца, чаму ўсё прыватныя прадпрыемствы прыпынілі гандаль, што будзе з бізнэсам, калі можна будзе купіць даляр у вольным доступе і якім будзе курс, калі ваганні курсу скончацца.

- Цяпер у інтэрнэце многія спрачаюцца - ці можна ўважаць новаўвядзенні Нацбанку за дэвальвацыю ці не. Як вы растлумачыце тое, што цяпер адбываецца з валютай агулам?

- Дэвальвацыя асобна чакалася сама сабой, са сваіх прычын. Гэта значыць, што валюты ў краіне стала ледзь-ледзь менш, валюты не хапала на валютным рынку, цана валюты павінна была расці. І вось, ужо па старым курсе яе стала не хапаць - і наступіў крызіс. Раз тавару не хапае, кошт яго павінен узрастаць. Альбо ён павінен знікнуць. Наколькі павінна была вырасці цана валюты? Тут цяжка сказаць. Калі ўзяць нашы дачыненні з рублём, то ў дачыненні да расейскага рубля беларускі рубель умацаваўся за апошнія паўгода ў два разы. Гэта значыць, пакупніцкая здольнасць беларускага рубля ўдвая павялічылася ў дачыненні да расейскага.

- Значыць, дэвальвацыя павінна скласці 100%?

- Калі б мы працавалі толькі з расейскім рублём у якасці валюты, то трэба было б павысіць наш курс у два разы. Але мы яшчэ працуем і з далярам, і з еўра. І дзесьці ў нас прыкладна 40% у агульнай выручцы ад агульнага экспарту складае рубель. Таму не ў два разы павінен быць рост курсу. Палічыць гэта цяпер цяжка, але ў выніку моцная валюта павінна была падаражэць на 80% у дачыненні да беларускага рубля, гэта значыць, курс павінен быў бы стаць парадку 16-17 тысяч у выніку дэвальвацыі. Але вось з'явіўся падатак, які прымушае нашу валюту таксама дэвальвавацца.

- Гэта значыць, улады зрабілі горш? Дэвальвацыя магла быць меншай без дадатковых маніпуляцый?

- Можа адбыцца так, што курс даляра можа цяпер падвысіцца ў два разы ў выніку ўсяго гэтага. Гэта можа быць не адразу, можа адбыцца прама цяпер, я не ведаю. Цяпер павінны пачацца ваганні валюты туды-сюды, як у 2011 годзе, калі была дэвальвацыя і даляр быў пераацэнены. І ў першай палове 2012 года нацыянальны банк скупіў 2,5 мільярда даляраў без далейшага павышэння курсу.

Пакуль і суб'екты гаспадарання, і насельніцтва будуць прадаваць валюту дзяржаве па адной цане, а купляць па цане на 30% вышэй. Цяпер у залежнасці ад устаноўленага Нацбанкам курсу насельніцтва будзе купляць валюту па штучна завышаным кошце. Цяпер на чорным рынку за валюту могуць даваць і 20 тысяч. Памятаеце, як у 2011 годзе на чорным рынку за даляр давалі не 8000, а 12-15?

- Гэта значыць, такія ваганні курсу валюты - звычайная з'ява для такіх момантаў у эканоміцы краіны?

- Так, гэта нармальна. Калі камусьці вельмі патрэбна валюта і ён гатовы за яе аддаць колькі заўгодна - ён плаціць гэтыя грошы. А калі валюта ўжо з'яўляецца ў продажы, гэты ажыятаж сыдзе. Але валюта з'явіцца. Цяпер пойдуць таргі, як гэта было раней. Міжбанкаўскага рынку не будзе, як раней, а будуць толькі таргі на валютна-фондавай біржы. У выніку таргоў будзе ўсталёўвацца пэўны курс. Скажам, заўтра ён усталюецца на адзнацы 12 тысяч - значыць, у вас будуць купляць па 12 тысяч, а прадаваць будуць на 30% даражэй, па 15600. На наступны дзень на валютнай біржы курс усталюецца на ўзроўні 15 тысяч - значыць, адпаведна, прадаваць стануць па 19500.

- Цяпер шматлікія банкі прыпынілі крэдытаванне, а крамы прыпынілі продажы. Чаму?

- Дапусцім, возьмем імпартныя тэлевізары. Калі гэта крама прадала тэлевізар і выручыла 5 мільёнаў рублёў, па ранейшаму курсе гэта груба $500. Цяпер для таго, каб гэты тэлевізар прывезці зноў з-за мяжы, дзе ён каштуе $400, кампанія павінна набыць валюту. Ідзе абарот капіталу. Кожны раз з гэтага тэлевізара раней зараблялі каля мільёна, 20%. Цяпер каб купіць 400 даляраў, яны павінны заплаціць 30% падатку - гэта значыць каб купіць 400 даляраў, яны павінны выдаткаваць 5,3 млн у рублях. Выкажам здагадку, што курс даляра застаўся 10 тысяч і ў іх бяруць толькі 30% падатку на валюту. Нават калі не будзе ніякай дэвальвацыі, яны цяпер павінны выдаткаваць больш.

Але дэвальвацыі яшчэ не было. Але мы бачым на прыкладзе тэлевізара - альбо павінна заплаціць больш насельніцтва, альбо свае грошыкі спусціць фірма. Гэта нават у тым выпадку, калі дэвальвацыі не будзе. Фірма раз купіць, два купіць - а далей не зможа. Таму цяпер усе фірмы прыпынілі продажы тавараў.

- Як на канчатковы новы кошт даляра і ўсіх тавараў паўплываюць дэвальвацыя разам з падаткам 30%?

- Вось як плыве лодка па рацэ - з аднаго боку, яе нясе цячэнне, з другога боку, яе гоніць вецер. Рэальны рух адбываецца ў суме дзеянняў дзвюх сіл. Так і тут: на даляр цяпер аказвае ўплыў і ўвядзенне падатку на куплю валюты, і асобна дэвальвацыя. Гэтыя працэсы будуць адзін аднаго яшчэ і разганяць. Адразу ж уключыцца рост коштаў. Вось чаму адключылі продажы - каб унесці гэта ўсё ў цэннікі. Насельніцтва цяпер будзе купляць тэлевізар не за 5 мільёнаў, а за 5 плюс прыбытак. Скачок цэн будзе прынамсі на 20%. А поўная імпартаёмістасць распаўсюдзіць гэты цэннік не толькі на тэлевізары, а нават і на мясцовую свініну. Здавалася б, падумаеш, гэта ж свая вытворчасць, свае кармы! Але ж поўная імпартаёмістасць свініны вышэй. Таму што той, хто робіць камбікорм, электрычнасць - усе падвысяць цэны для вытворцы свініны.

- Гэта значыць, рэальная дэвальвацыя яшчэ наперадзе?

- Вядома. Паколькі ў абменніках не стала валюты, мы прыйшлі да таго стану, калі валюты ў краіне стала не хапаць. І вось, наша «мудрае» кіраўніцтва наважвае: мы будзем павышаць курс адначасова з увядзеннем гэтага падатку. Курс будзе вызначаць біржа як і раней, але пры гэтым быў усталяваны новы парадак куплі-продажу валюты з падаткам 30%.

- Калі яна адбудзецца?

- А праз два дні запрацуе валютна-фондавая біржа - тады мы і ўбачым, які новы курс яны ўсталююць. Калі біржа ўсталюе зноў курс занадта маленькі - валюты па-ранейшаму будзе не хапаць. А цяпер валюты ўсім трэба больш, бо наклаўся яшчэ і трэці момант. Калі раней 30% валютнай выручкі прадпрыемства-экспарцёр павінна было прадаць дзяржаве па рынкавым курсе, які ёсць на біржы, то цяпер вы павінны прадаваць 50%. Гэта значыць, валюту сталі прымусова адбіраць. І атрымліваецца, што заробленую валюту трэба далей пусціць у абарот - і зноў трэба плаціць больш.

- Дык што ж азначае ўвядзенне падатку на куплю валюты насельніцтвам?

- Улады наважылі, што гэты падатак павінна заплаціць насельніцтва, бо калі будзе выплачваць адзін бізнэс - ён абяднее, бо будуць вымывацца абаротныя сродкі. Каб растлумачыць, як будзе адбывацца падаражанне тавараў у выніку такіх мер, трэба абмовіцца, што поўная імпартаёмістасць прадукцыі ў сярэднім па краіне - прыкладна 55%. Гэта значыць, што да сабекошту прадукцыі ў сярэднім па краіне імпартныя дэталі, матэрыялы і энэргія складаюць крыху больш за палову. Скажам, у сельскай гаспадарцы выдаткі, напрыклад, газу - невялікія. У асноўным на газе ў нас «сядзіць» электраэнэргетыка. Калі ўзяць прамую, непасрэдную імпартаёмістасць прадпрыемства, то там чыннікаў газу амаль няма. Але там ёсць электраэнэргія, гаручае, машыны, хімія і гэтак далей.

Але вось што атрымліваецца: калі мы возьмем поўныя выдаткі электраэнэргіі ва ўсёй народнай гаспадарцы, то яны вышэй прамых выдаткаў у 16 разоў. Да чаго я гэта кажу. Да таго, што там, дзе, здавалася б, няма імпарту вытворчасці - скажам, у сельскай гаспадарцы выдаткі імпарту могуць складаць каля 20%, а ў вытворчасці трактароў, скажам, вельмі шмат камплектуючых паступаюць з Расеі, і там прамыя выдаткі складаюць 60-70 % ад сабекошту вытворчасці трактара. У рэшце рэшт, у сярэднім розныя прадпрыемствы будуць марнаваць на імпарт больш, чым раней, бо палову неабходнай для закупкі імпарту валюты трэба будзе аддаваць у якасці падатку. З разумення поўнай імпартаёмістасці вынікае, што выдаткі на тавары, якія вырабляюцца рознымі галінамі, вырастуць прыкладна ў аднолькавай ступені, нават там, дзе, здавалася б, імпарту няма. Таксама вырастуць у цане прадукты харчавання.

З выручкi цяпер 50% прадпрыемства пакіне сабе, а 50% прадасць дзяржаве. А потым з тых 50%, якія застануцца - іх жа не хапае, каб зноў купіць валюту, бо прыйдзецца плаціць 30% падатак і закупляць 50% ад неабходнай сумы - а значыць, сярэдні падатак на імпарт складзе такім чынам прыкладна 15%. Вынік будзе такі: на 15% вырастуць цэны на ўсё толькі праз тое, што ўведзены гэты падатак.

- Па якіх слаях насельніцтва новыя захады ўладаў удараць больш балюча за ўсё?

- Як гэта ўсё будзе. Я ўжо сказаў, што толькі адзін з гэтых фактараў выклікае рост коштаў на 15%. Другое - будзе дэвальвацыя. Вось калі б дэвальвацыя была без гэтых трох зменаў, а адразу, можна было б гэта неяк палічыць, прыкінуць... Але эканоміка - гэта такая складаная рэч, там вельмі шмат ланцугоў узаемадзеяння, што цяпер сказаць проста так, як гэта адаб'ецца на выніковым курсе валют вельмі цяжка. Калі б была адна дэвальвацыя, то па маіх разліках павінна было «выпаўзці» на адзнаку 16-18 тысяч. Цяпер я скажу, што на продаж дарасце дакладна да 16 тысяч, калі ўсё стабілізуецца. Але паколькі прасумаваліся ўсе гэтыя фактары, паколькі дзяржава забірае занадта шмат валюты, яна знішчае прыватны сектар. Таму што валюты пачне не хапаць тут, «унізе». І дзяржаўным прадпрыемствам, і бізнэсу.

- У каго ўлады забяруць валюту ў першую чаргу?

- Вядома, у прыватнага бізнэсу. Ён апынецца ў больш цяжкім становішчы, многія індывідуальныя прадпрымальнікі і прыватныя прадпрыемствы могуць проста збанкрутаваць. Колькі можа бізнэс перакладаць на насельніцтва? Насельніцтва перастане у бізнэса купляць. Яно стане купляць беларускае, бо яно будзе танней. Але на вытворчасць беларускага таксама патрабуецца імпарт, але і палову сабекошту беларускага складзе імпарт, таму нават яно падаражэе. Праўда, не так хутка і не так моцна.

- Атрымліваецца, гэтымі мерамі ўлады наважыла прымусіць народ купляць беларускае?

- Думаю, што так. Імпартныя тавары калі і не знікнуць, то стануць такога кошту, што іх ніхто не зможа купіць. Прыватны сектар заціснуць яшчэ мацней, чым ён быў заціснуты раней. Гэта вам не сертыфікаты, гэта рэальныя эканамічныя меры. Гэтакае «мы вам нічога не забараняем», затое цяпер «само сабой» станецца, што ў прыватнага бізнэсу нічога не купляюць. Гэта вельмі моцна прыцісне дробны бізнэс, таксама будзе прыціснуты сярэдні бізнэс.

- Занадта шмат валюты пойдзе «наверх». Наўпрост у кішэню Лукашэнкі?

- Гэтыя грошы трапяць «наверх», дзе іх пачнуць дзяліць чыноўнікі. Лукашэнка і так не мог карупцыю перамагчы, а цяпер тым больш. Разгул карупцыі забяспечаны.

- Атрымліваецца, пра «плаўную дэвальвацыю», якая нібыта ішла ўвесь гэты час, насельніцтву хлусілі?

- Калі ў абменніках даляра ў вольным продажы няма, значыць, курс заніжаны. Яго трэба павышаць. Гэта значыць, трэба дэвальваваць беларускі рубель. Гэта адназначна! Па-другое, тое, што дэвальвацыя будзе - для ўсіх было відавочна, бо з краіны «выветрываецца» валюта. Калі гэта не золата-валютныя рэзервы памяншаліся, то гэта былі грошы насельніцтва. Для таго, каб краіна нармальна жыла, у краіну павінен быць такі ж прыток валюты. А ён не павялічваўся, бо не было новых пазык. Краіна поўным ходам ішла да гэтай дэвальвацыі - і яе прадказвалі ўсе, хто ведае, як працуе эканоміка. Дэвальвацыя была непазбежная. Але яе пакуль не было. Некаторыя аналітыкі, а таксама ўлады казалі, што дэвальвацыя ўжо ідзе і ідзе паступова, маўляў, мы не можам адразу абрынуць рубель. А цяпер давайце паглядзім: кошты выраслі на 117%, а даляр за гэты час вырас на 116%, значыць, яго пакупніцкая здольнасць на 1% упала. Значыць, да гэтага часу дэвальваваў даляр, а не рубель. І тэмпы росту коштаў і тэмпы росту намінальнага курсу даляра толькі цяпер зраўняліся. Ніякай дэвальвацыі беларускага рубля да гэтых часоў не было. Гэта былі адгаворкі.

Фота: AP/Сяргей Грыц