Зміцер Бандарэнка: Рэжым паводзіцца, як серыйны забойца (Відэа)

Выкраданні палітыкаў, выбухі ў мэтро і на канцэрце 3 ліпеня - звёны аднаго ланцуга.

Прайшло роўна 15 гадоў з дня знікнення Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага. Праўды аб выкраданні мы так і не даведаліся. 16-га верасня 1999 палітык Віктар Ганчар і бізнэсовец Анатоль Красоўскі пайшлі ў лазню, і іх след знік назаўсёды. Аналіз сабраных у справе доказаў дае падставу меркаваць, што Ганчар і Красоўскі былі гвалтоўна выкрадзеныя з палітычных матываў, а да іх выкрадання датычныя вышэйшыя службовыя асобы Беларусі. У гэтым годзе мінае тэрмін даўніны для расследавання крымінальных спраў зніклых Віктара Ганчара, Анатоля Красоўскага і Юрыя Захаранкі. Чаму ўлады не хочуць гэтага рабіць?

Пра гэта «Белсат» пагаварыў з былым палітвязнем і каардынатарам «Еўрапейскай Беларусі» Дзмітрыем Бандарэнка, які прыйшоў у студыю тэлеканала проста з акцыі салідарнасці.

- Добры вечар!

- Добры вечар, Дзмітрый! Вы толькі што вярнуліся з акцыі салідарнасці. Ці не падаецца вам, што ўсё менш людзей памятае пра тых загінулых? Усё ж такі прайшло 15 гадоў.

- Самае галоўнае, што памятаюць родныя і блізкія нашых лідэраў, якія былі выкрадзеныя і забітыя. Я ведаю Ірыну Красоўскую, яе дачок. Я ведаю Святлану Завадскую. Я ведаю, што для блізкіх - гэта боль, які не праходзіць. Я ведаю, наколькі для іх важна, што пра іх мужоў, сыноў, бацькоў памятаюць іншыя людзі. Для іх вельмі важна, што такія акцыі праходзяць і ў Беларусі, і за мяжой. Сёння акрамя Варшавы акцыя прайшла ў Эйндховэне. Як раз дачка Анатоля Красоўскага Лера Красоўская яе праводзіла. У Эйндховэне ёсць чатыры дрэвы, якія прысвечаныя схопленым беларусам. Яны з'яўляюцца месцам, куды іх сваякі могуць прыйсці, як на магілу, таму што яе няма.

- Гэта вельмі цяжка, калі няма куды прыйсці, няма дзе паплакаць. А што цяпер застаецца сем'ям? Ці робяць яны нейкія спробы дамагчыся справядлівасці?

- Безумоўна робяць. Я ведаю, што Ірына Красоўская шмат увагі надае гэтай справе. Для яе гэта справа жыцця, для яе дачок, сям'і Захаранкі, сям'і Карпенкі Генадзя, які не быў выкрадзены, але ў той цяжкі 1999 раптам памёр ад вельмі сур'ёзнай невядомай хваробы. Я ведаю, што сем'і змагаюцца. Святлана Завадская многа робіць. Я думаю, што і сям'я Віктара Ганчара таксама прыкладае намаганні. Але што зробіш? У нас дыктатура. І натуральна ўлады не хочуць расследаваць гэтыя справы.

- Паводле нашых праваабаронцаў, блізкія і сваякі загінулых рабілі заявы, каб гэтыя справы ў пракуратуры аб'ядналі, каб яны ішлі адной справай. Але ўлады ім упарта адмаўляюць. Ці ёсць гэта сведчаннем, што гэта наўмысныя выкраданні і забойствы?

- Улады ў складанай сітуацыі. Калі яны неяк спынілі расследаванні - родныя атрымалі доступ да крымінальных спраў. Інфармацыя адтуль выйшла. Тады мы даведаліся пра Лапаціка, пра тое каму належыць кроў, якая была знойдзеная на месцы выкрадання. А з іншага боку, не могуць і закрыць справы. Таму сітуацыя застаецца падвешанай. Я хацеў бы нагадаць, што сёння не толькі 15-я гадавіна знікнення Ганчара і Красоўскага. У гэтым годзе 10 гадоў як Хрыстас Пургурыдыс, спецдакладчык Рады Еўропы зрабіў свой вядомы даклад, у якім фактычна зрабіў высновы, што вышэйшыя беларускія ўлады датычныя да выкраданняў гэтых людзей, што хутчэй за ўсё яны забітыя, і таксама зрабіў высновы, што беларускія ўлады усялякім чынам перашкаджаюць справядліваму расследаванню гэтай справы. Праз тое, што Хрыстас Пургурыдыс грэк, кіпрыёт, у вачах Лукашэнкі ён быў сваім чалавекам, праваслаўным. Але Лукашэнка не ведаў, што яго брат у свой час быў таксама выкрадзены і забіты грэцкай хунтай. Для яго гэта была справа гонару. І ён зрабіў гэта, падрыхтаваў юрыдычны дакумент, зацверджаны Радай Еўропы. Але падчас чарговай лібералізацыі 2008-2009 гадоў гэта справа зноў быў пакладзенае пад сукно.

- Магчыма, калісьці гэта стане падставай для сумленнага расследавання гэтай справы?

- Ведаеце, ёсць сапраўды беларускія героі. Гэта людзі з міліцыі - той жа палкоўнік Алкаеў, следчыя Случак, Петрушэўскі. Гэтыя людзі зрабілі вельмі сур'ёзныя крокі, рызыкуючы сваім жыццём. Яны даюць інфармацыю - хто, калі і дзе забіў - яе дастаткова, і яна проста чакае свайго часу, і гэты суд абавязкова адбудзецца. Выканаўцы нікуды не падзенуцца.

- Гэта значыць тэрмін даўніны ўмоўны. Гэта тэрмін даўніны паводле сённяшняга заканадаўстве і для сённяшніх уладаў. Фактычна для грамадства, для блізкіх, да таго часу, як будзе праводзіцца расследаванне, ён не будзе дзейнічаць. Гэта можна параўнаць са злачынствамі нацызму? Гэтага сям'і і дамагаюцца, каб перакваліфікаваць гэтыя злачынствы ў ранг злачынстваў супраць чалавецтва.

- Беларускія ўлады адмовіліся падпісаць канвенцыю аб гвалтоўных выкраданнях. Ірына Красоўская многае рабіла ў гэтым кірунку, каб была прынятая канвенцыя ААН аб гвалтоўных знікненнях. Беларускія ўлады, адмовіўшыся падпісаць гэтую канвенцыю, часткова прызналі гэтаю віну.

- Мы сёння выйшлі на вуліцы Менска і запыталі, ці памятаюць людзі выкрадзеных. Паказальна, што моладзь менш ведае, чым дарослыя людзі.

- Так. Для мяне гэта таксама вельмі блізкая справа, бо я асабіста ведаў Віктара Ганчара і скажу, што ў той час у жніўні, верасні мы актыўна кантактавалі. Ён нават мяне запрашаў у тую лазню. А падзеі, дарэчы, адбыліся на вуліцы Фабрычнай. Я нарадзіўся на гэтай вуліцы і жыў там 18 гадоў. Я хадзіў у гэтую лазню сам. Гэта даслоўна 150 метраў ад майго дома. Гэта першае. А другое - у фільме Паўла Шарамета «Дзікае паляванне» я даведаўся, што апошнім чалавекам, які бачыў Красоўскага і Ганчара - гэта была жонка майго стрыечнага брата. Мы не вельмі часта кантактавалі, але я даведаўся пра гэта з фільма «Дзікае паляванне».

- Гэта значыць, ёсць жывыя сведкі?

- Я кажу пра тое, што ўсе мы звязаныя са справамі выкрадзеных. Гэта справа нашага гонару, калі мы выходзім на акцыі салідарнасці.

Я заклікаю сёння людзей зрабіць простыя рэчы. Памаліцца за памерлых. Памаліцца за тое, каб Гасподзь дапамагаў сем'ям гэтых людзей. А калі ёсць магчымасць, вы можаце падтрымаць сем'і, людзей, якія арганізоўваюць акцыі салідарнасці. І гэта будзе наша спакойнае актыўнае дзеянне.

- Як вы думаеце, ці можна справу Алега Бябеніна паставіць у адзін шэраг з тымі людзьмі, якіх мы сёння ўспамінаем?

- Безумоўна! Дарэчы сёння Андрэй Саннікаў стаяў з партрэтам Алега Бябеніна. Я скажу, што салідарнасць беларусаў і мужнасць беларускіх міліцыянтаў, якія пачалі расследаваць гэтую справу, на пэўны час спынілі забойства. Але ўлада носіць крымінальны характар і не можа, як серыйны забойца, адмовіцца ад гэтага метаду. На пэўнай прыступцы ў 1999 годзе Лукашэнка баяўся, што сітуацыя можа змяніцца. Яна была не на ягоную карысць пасля крызісу 1998 года. І 2010 год для яго быў таксама вызначальным. Ён вельмі не хацеў, каб на выбары ішоў Саннікаў. Паступалі пагрозы ў бок Андрэя, ягонай сям'і. І забойства Алега, я ў гэтым упэўнены, было папярэджаннем Саннікаву - не ідзіце на выбары.

- Гэта значыць, гэты эскадрон смерці ёсць і цяпер?

- Ёсць, я нават сядзеў у адной з беларускіх турмаў больш за месяц з адным з спецназаўцаў, які прычыніўся да эскадрону смерці. У яго быў тэрмін 17,5 гадоў. На той момант ён адседзеў ўжо 7,5 гадоў. Я не буду называць яго прозвішча, але ён мне казаў (трохі з пагрозамі), што яшчэ да гэтага яны трэніраваліся на крымінальніках. Амаль 30 чалавек было забіта ў Беларусі і за яе межамі. Прычым самымі рознымі спосабамі. Як наўпроставае забойства, так і чалавек падаў на рэйкі ў метро ў Кіеве, трапляў у аўтааварыю. Яны дзейнічаюць. І ў дачыненні да крымінальнага свету гэтая практыка не спынялася.

- Пацвярджае гэтую інфармацыю і Алег Случак. Ён таксама распавядаў, што спачатку трэніраваліся на крымінальных аўтарытэтах, чые знікненні шырока не заўважылі, а потым перайшлі на больш знакавыя асобы. Чаму няма цел? Каб не было праблем? Каб не было довадаў? І гэта не дазваляе даць наўпроставыя довады?

- Ведаеце, тут створаная сістэма. Чаму Лукашэнка ў свой час так сябраваў з Чавэсам? Ён браў прыклад з лаціна-амерыканскіх дыктатур. Яму Гітлер падабаўся, але магчымасці ў краіны іншыя. Іншы час. І ён ствараў лаціна-амерыканскую дыктатуру. А без рэпрэсій, без забойстваў, звязаных яшчэ і з выкраданнямі, такія рэжымы існаваць не могуць. Павінен быць страх, павінна быць ліквідацыя сваіх канкурэнтаў. Ён проста браў мадэлі з лацінскай Амерыкі, і ў гэтым ён не быў вынаходнікам. Мы ведаем, што там былі дзесяткі тысяч і наша шчасце, што мы знаходзімся ў Еўропе, а не ў Лацінскай Амерыцы. І мы, беларускія апазіцыянеры, прыкладаем усе намаганні, каб гэтыя справы сталі публічнымі. І гэта спыніла маштаб забойстваў. Выбух у метро, выбух у часе канцэрту на так званы Дзень рэспублікі - гэта часткі гэтай сістэмы, таму што без страху, без застрашвання такія рэжымы існаваць не могуць.

- Але, тым не менш, цяпер улады памякчэлі, таму што такімі радыкальнымі сродкамі не карыстаюцца?

- Ведаеце - гэта тое самае, калі казалі, што 2010 год быў годам лібералізацыі. Магчыма, было трохі прасцей падчас прэзідэнцкай кампаніі. Але ў нас забілі аднаго за некалькі дзён да выбараў. Для кагосьці, можа, і лягчэй, а для кагосьці больш складана. Размаўляў учора з Максімам Вінярскім, які прайшоў турму. Прабачце, але выкраданні доўжацца. Чалавека выкралі з турмы, вывезлі невядома куды, пагражалі забіць і сем гадзін незаконна трымалі. У свой час вывозілі людзей у лес. Прымушалі капаць ямы, казалі, што мы цябе тут застрэлім. Фактычна - гэта імітацыя пакарання смерцю. Не кожны чалавек гэта вытрымае. У нас звярыны рэжым з забойствамі, рэпрэсіямі, катаваннямі і здзекаваннямі. То бок, гэта ўсё існуе.

- Сёння важна сказаць, што мы памятаем. Шчыра дзякуем вам за размову. Нашым госцем у студыі быў былы палітвязень Зміцер Бандарэнка, а тое, што салідарнасць не мае межаў, можам пераканацца сёння. Я прапаную паглядзець, як прайшла акцыя салідарнасці ў Варшаве.