Валянцін Стэфановіч: Забарона байкоту супярэчыць Канвенцыі аб выбарах СНД

Нормы Выбарчага кодэкса Беларусі, якія забараняюць заклік да байкоту «выбараў», супярэчаць Канвенцыі СНД «Аб стандартах дэмакратычных выбараў, выбарчых правоў і свабод».

Пра гэта піша намеснік кіраўніка праваабарончага цэнтра «Вясна» Валянцін Стэфановіч на сайце арганізацыі.

«Грамадская кампанія назірання за выбарамі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» ў сваёй справаздачы аб назіранні за першым тыднем прэзідэнцкай выбарчай кампаніі ўжо адзначала, што тэзісы Выбарчага кодэкса ў частцы забароны закліку да байкоту «выбараў». супярэчаць Канвенцыі СНД «Аб стандартах дэмакратычных выбараў, выбарчых правоў і свабод».

У сувязі са шматлікімі дыскусіямі ў грамадстве краіны наконт ідэі байкоту «выбараў» хацелася б спыніцца на выключна прававым баку гэтага пытання», - адзначае ён.

Гісторыя пытання

Ідэя забароны публічных заклікаў да байкоту «выбараў» і вывядзенне іх за рамкі перадвыбарнай агітацыі з'явілася яшчэ падчас правядзення выбараў «дэпутатаў палаты прадстаўнікоў пятага склікання» ў верасні 2012.

Менавіта тады ў якасці своеасаблівага адказу на тактыку байкоту «выбараў», якую праводзіў шэраг апазіцыйных партый, 29 жніўня 2012 года Цэнтральнай выбарчай камісіяй (ЦВК) была выдадзеная пастанова №93. Згодна з гэтай пастановай, заклікі да байкоту «выбараў» выводзіліся за межы перадвыбарчай агітацыі. Трэба адзначыць, што выдаючы гэтую пастанову, якая фактычна забараніла публічныя заклікі да байкоту «выбараў», ЦВК у парушэнне сваіх паўнамоцтваў выйшла за рамкі нормаў дзейнай на той момант рэдакцыі Выбарчага кодэкса, арт.45 і 47 прынамсі.

Трэба нагадаць, што вынікам адвольна ўведзенай практыкі сталі шматлікія факты затрыманняў і арыштаў грамадзян, якія публічна заклікалі выбаршчыкаў байкатаваць выбары.

25 лістапада 2013 г увайшоў у дзеянне Закон Рэспублікі Беларусь №72-3, згодна з якім у арт.47 Выбарчага кодэкса былі ўнесеныя змены, якія забаранілі публічна заклікаць да «зрыву, скасавання або пераносу выбараў». За вядзенне такіх заклікаў арт.9.10 КаАП Рэспублікі Беларусь прадугледжаная адміністрацыйная адказнасць у выглядзе папярэджання або штрафу ў суме да 15 базавых адзінак. Варта адзначыць, што з прыняццем Выбарчага кодэкса ў 2000 годзе адміністрацыйная адказнасць за публічныя заклікі да байкоту «выбараў» не ў дзень галасавання ў Беларусі была скасаваная. І вось праз 13 гадоў яна з'явілася зноў.

Ратыфікацыя Беларуссю Канвенцыі СНД аб стандартах дэмакратычных выбараў і яе прававыя наступствы.

На гэтым можна было б і скончыць гэты артыкул, калі б 4 студзеня 2014 года тыя ж самыя «дэпутаты палаты прадстаўнікоў», што некалькі месяцаў да гэтага прымалі змены ў Выбарчы кодэкс і забаранілі заклікі да байкоту «выбараў», не прынялі Закон аб ратыфікацыі Беларуссю канвенцыі краін-удзельніц СНД «Аб стандартах дэмакратычных выбараў, выбарчых правоў і свабод», падпісанай у г. Кішынёве 7 кастрычніка 2002 года.

Пікантнасць сітуацыі палягае ў тым, што згодна з п.8 арт.9 сапраўднай Канвенцыяй прадугледжана, што грамадзяне могуць свабодна ажыццяўляць свае выбарчыя правы і свабоды, у тым ліку ў форме байкоту ці заклікаў да байкоту выбараў, адмовы ад выканання выбарчых працэдур або выбарчых дзеянняў. Асобы і органы, дзейнасць якіх накіраваная на перашкоды свабоднаму волевыяўленню грамадзянінам ягоных выбарчых правоў і свабод, павінна пераследавацца паводле закона.

Чыталі «дэпутаты» палажэнні Канвенцыі, за ратыфікацыю якой яны дружна прагаласавалі, ці не, цяпер ужо значэння не мае. Факт застаецца фактам - палажэнні Выбарчага кодэкса ў частцы забароны публічных заклікаў да байкоту выбараў і адказнасці за такія заклікі, наўпрост супярэчыць палажэнням ратыфікаванай Канвенцыі, якая з'яўляецца міжнароднай дамовай.

Частка 4 арт. 6 Канвенцыі забараняе дзеянні, накіраваныя на перанос, зрыў выбараў і выбарчых працэдур, і нічога не кажа аб забароне заклікаў да добраахвотнай адмовы ад выбарчых працэдур у адрозненне ад ч.1 арт.49 Выбарчага кодэкса. Грамадзянін мае права рэалізоўваць свае выбарчыя правы, як праз удзел у выбарах, так і праз адмову ад удзелу ў іх (прынцып добраахвотнага ўдзелу ў выбарах), а таксама заклікаць да такіх дзеянняў іншых, што гарантавана п.8 арт.9 Канвенцыі.

Такім чынам, Канвенцыя прадугледжвае забарону дзеянняў, якія ствараюць перашкоды або вымушаюць выбаршчыкаў адмовіцца ад рэалізацыі сваіх выбарчых правоў (блакада выбарчых участкаў, знішчэнне выбарчай дакументацыі, фізічная перашкода яўцы выбаршчыкаў на ўчасткі і г.д.).

Паколькі Беларусь добраахвотна ўзяла абавязанні для выканання Канвенцыі, гэта патрабуе ад уладаў краіны ў тым ліку прывядзення ў адпаведнасць Канвенцыі нормаў нацыянальнага заканадаўства. Пра гэта кажа арт.8 Канстытуцыі Беларусі, згодна з якой Беларусь прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права і забяспечвае ім адпаведнасць заканадаўства.

А вось у арт.20 Закона Рэспублікі Беларусь ад 10 студзеня 2000 г. №361-3 «Аб нарматыўна-прававых актах Рэспублікі Беларусь» наша краіна не толькі прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права і забяспечвае адпаведнасць ім норм заканадаўства Рэспублікі Беларусь, але і прызнае нормы, якія змяшчаюцца ў міжнародных дамовах часткай дзейнага на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь заканадаўства, якое падлягае непасрэднаму выкананню.

Такім чынам, грамадзяне нашай краіны маюць поўнае права бесперашкодна ажыццяўляць свае выбарчыя правы ў тым ліку ў форме байкоту выбараў і заклікаў да яго.

Дзейнасць асоб і органаў, якія будуць перашкаджаць у волевыяўленні такіх правоў, у тым ліку шляхам затрыманняў, запалохванняў, аказання іншых формаў прыгнёту, будзе супярэчыць дзейнаму заканадаўству і павінна пацягнуць устаноўленую законам адказнасць.