Пад фінансы Беларусі закладзеная міна

Чым даўжэй у Беларусі працягваецца эканамічны крызіс, тым больш дзіўныя працэсы адбываюцца ў яе банкаўскай сістэме і ў эканоміцы.

Аб гэтым піша аналітык «Белрынка» Уладзімір Тарасаў.

Так, напрыклад, у лістападзе адбыўся сапраўдны абвал валютных актываў і пасіваў беларускіх камерцыйных банкаў (без уліку Банка развіцця), але ў фінансах і эканоміцы краіны пры гэтым нічога страшнага не адбылося. А бо такое скарачэнне аб'ёмаў крэдытавання павінна было выклікаць рэзкае падзенне аб'ёмаў вытворчасці на прадпрыемствах, якія засталіся без крэдытаў, банкруцтва, масавыя звальненні. Але нічога такога не здарылася. Чаму? Паспрабуем у гэтым разабрацца.

Падаюць і пасівы, і актывы

Аб'ём прыцягнутых камерцыйнымі банкамі сродкаў у замежнай валюце ад нерэзідэнтаў знізіўся ў лістападзе 2015 у параўнанні з кастрычнікам на 124,4 млн. USD і склаў на 1 снежня 6,34 млрд. USD. А сума сродкаў, прыцягнутых банкамі ад рэзідэнтаў РБ, скарацілася на 265,7 млн. USD - да 13,97 млрд. USD. Агулам пасівы беларускіх банкаў у замежнай валюце зменшыліся ў лістападзе на 455,7 млн. USD і склалі на 1 снежня 20,72 млрд. USD. Зніжэнне валютных пасіваў банкаў назіраецца цягам трох месяцаў запар, і толькі за гэты час банкі пазбавіліся валютных рэсурсаў на суму блізу 1 млрд. USD.

Але гэтак значная страта сродкаў не прывяла да дэфіцыту валютнай ліквіднасці ў банкаўскай сістэме, бо прапарцыйна знізіліся і валютныя актывы камерцыйных банкаў, то ёсць сума крэдытаў, выдадзеных банкамі прадпрыемствам, насельніцтву і органам дзяржаўнай улады.

Так, у лістападзе актывы банкаў у замежнай валюце скараціліся ў параўнанні з кастрычнікам на 451,1 млн. USD - да 20,7 млрд. USD. Скарачэнне гэтых актываў было абумоўлена зніжэннем патрабаванняў у замежнай валюце да рэзідэнтаў РБ. Іх велічыня памяншалася ў лістападзе на 0,5 млрд. USD - да 19,2 млрд. USD. Пры гэтым патрабаванні да нерэзідэнтаў нават павялічыліся: на 56,4 млн. USD - да 1,53 млрд. USD. Такім чынам, банкі вывелі некаторы лішак валюты за мяжу, але гэты лішак быў невялікім.

Калі разгледзець звесткі аб крэдытных укладаннях камерцыйных банкаў у замежнай валюце ў сектары эканомікі Беларусі (дзяржаўны і прыватны), то выявіцца яшчэ больш дзіўная карціна. А менавіта: такія ўкладанні ў лістападзе абрынуліся на 797,5 млн.. USD і склалі на 1 снежня 2015 11,7 млрд. USD. Падзенне склала 6,4% усяго за адзін месяц.

Больш за тое, скарачэнне названых укладанняў ідзе з траўня 2014 года, калі яны дасягалі Br14,3 млрд. USD. Але асабліва актыўна крэдыты ў замежнай валюце зніжаліся ў другой палове 2015 года, прычым тэмпы скарачэння пастаянна ўзрасталі.

Каб зразумець, чаму пры гэтым практычна ўсе беларускія прадпрыемствы яшчэ працягваюць функцыянаваць, трэба паглядзець на дынаміку актываў беларускіх банкаў. І тут выявіцца яшчэ адна дзіўная рэч.

Дзяржаўнае фінансаванне замяняе банкаўскія крэдыты

У лістападзе разам з падзеннем аб'ёмаў банкаўскага крэдытавання прадпрыемстваў рэзка павялічыўся аб'ём патрабаванняў камерцыйных банкаў да органаў дзяржаўнага кіравання: на рэкордную велічыню - 10,4 трлн. BYR. Гэтыя патрабаванні дасягнулі 63,3 трлн. BYR. у гадавым вымярэнні, гэта значыць у параўнанні з 1 снежня 2014 года, патрабаванні амаль падвоіліся, і гэта нягледзячы на прафіцытны бюджэт.

Гэтым тлумачыцца адсутнасць масавых банкруцтваў і абвалу вытворчасці на прадпрыемствах, якія скарацілі аб'ём банкаўскага крэдытавання: яны атрымалі фінансаванне ад органаў улады. Гэтая здагадка пацвярджаецца таксама тым, што камерцыйныя банкі зніжаюць аб'ёмы крэдытавання - у асноўным дзяржаўнага сектара эканомікі. Так, у лістападзе 2015 крэдытныя ўкладанні беларускіх камерцыйных банкаў у замежнай валюце ў дзяржаўны сектар знізіліся ў параўнанні з кастрычнікам на 613,4 млн. USD, тады як у прыватны сектар - усяго на 184,1 млн. USD. Як бачым, аб'ём скарачэння крэдытнай падтрымкі банкамі дзяржаўных прадпрыемстваў супастаўны з прыростам аб'ёмаў крэдытавання банкамі органаў дзяржаўнага кіравання.

Такім чынам, у банкаўскай сістэме Беларусі цяпер адбываецца даволі цікавы працэс: валютныя банкаўскія крэдыты дзяржаўным прадпрыемствам паступова замяняюцца на фінансаванне з боку органаў улады, прычым у асноўным у беларускіх рублях. А самі органы ўлады бяруць сродкі на гэта ў камерцыйных банках.

Такі працэс з'яўляецца следствам узмацнення жорсткасці ўмоў выдавання банкаўскіх крэдытаў суб'ектам гаспадарання. Банкі імкнуцца не выдзяляць сродкі ненадзейным прадпрыемствам, аддаючы перавагу органам улады, якія, атрымаўшы крэдыты ад банкаў, самі фінансуюць ненадзейныя прадпрыемства. Такім чынам, ураду і Нацбанку Беларусі ўдаецца зрабіць больш жорсткім падыходы да крэдытавання неэфектыўных прадпрыемстваў, але пры гэтым не пакінуць прадпрыемства без грошай. Камерцыйныя банкі сапраўды скарачаюць аб'ёмы такіх крэдытаў, але прадпрыемствы ўсё роўна застаюцца на паверхні.

Але бясконца так працягвацца не можа. Ясна, што многія неэфектыўныя прадпрыемствы не змогуць разлічыцца па запазычанасцях, і сродкі для разлікаў з банкамі давядзецца адшукваць у канчатковым рахунку ў бюджэце ці ж звярнуцца да крэдытнай эмісіі Нацбанка. Улічваючы тое, што ў бюджэце грошай няма, нават на выплаты замежных запазычанняў не стае, застаецца другі варыянт. А гэта з часам прывядзе да новага скачку інфляцыі і дэвальвацыі беларускага рубля.

Дзяржаўныя чыноўнікі, спадзяюцца на тое, што крызіс скончыцца, і неэфектыўныя прадпрыемствы стануць эфектыўнымі. Але гэта малаверагодна, да таго ж нават калі прадпрыемствам удасца атрымаць прыбытак, магчымасцяў разлічыцца па старых запазычанасцях у іх, хутчэй за ўсё, не будзе.

Такім чынам, як быццам нейкі праклён павіс над беларускім рублём, ну ніяк ураду і Нацбанку не атрымоўваецца праводзіць такую фінансавую палітыку, каб зняць пагрозу дэвальвацыі і скачка коштаў. Зрэшты, пакуль указаны працэс яшчэ знаходзіцца ў пачатку, рабіць канчатковыя высновы рана. Дэвальвацыя не з'яўляецца непазбежным выхадам з сітуацыі, можна, напрыклад, дзяржаўныя банкі, што выдаюць крэдыты мясцовым органам улады, збанкрутаваць. А калі эканамічны крызіс раптам скончыцца, запазычанасць органаў дзяржаўнага кіравання, не выключана, атрымаецца рэфінансаваць. Будучыня пакажа. Але міна пад фінансы Беларусі ўжо закладзеная.