Як дэмаграфія стала яшчэ адным галаўным болем уладаў

Дзяржпадтрымка сем'яў губляе эфектыўнасць.

Заяву намесніка міністра працы і сацыяльнай абароны Валерыя Кавалькова пра тое, што 500 тысяч дзяцей (практычна кожнае трэцяе дзіця ў краіне) атрымліваюць дзяржаўную дапамогу, на просьбу выдання «Белорусы и рынок» пракаментаваў эканаміст Даследчага цэнтра ІПМ Глеб Шымановіч.

- Паказчык 500 тысяч дзяцей, ахопленых дапамогай, выглядае даволі пераканаўча. Разам з тым сістэма дапамог вельмі сканцэнтраваная. Большая іх частка ідзе дзецям да трох гадоў.

Эфектыўнасць такой дапамогі можна ацэньваць па-рознаму. Мяне, як чалавека, які займаецца сацыяльнай палітыкай, заўсёды цікавіла, як дапамогі ўплываюць на рызыку беднасці. Летась Даследчы цэнтр ІПМ вывучаў, як часта дзеці розных узростаў сутыкаюцца з рызыкай беднасці. Мы ўбачылі, што рызыка беднасці хатніх гаспадарак з дзецьмі да трох гадоў невялікая. Затое ў іншых груп дзяцей гэты рызыка вышэйшая за сярэднюю, гэта значыць, яны менш абароненыя сістэмай дапамог і льгот. Найбольшая рызыка беднасці характэрная для дзяцей малодшай школьнай групы (узрост - ад шасці да дзесяці гадоў).

Нельга сказаць, што дзяржава мала марнуе на іх. Напрыклад, значныя сродкі выдаткоўваюцца на школу, але інструментаў наўпроставай падтрымкі няшмат.

Вядома, ёсць ільготы, напрыклад, на харчаванне для асобных катэгорый дзяцей. Для бюджэту гэта невялікія выдаткі, але яны маюць значны эфект на матэрыяльнае становішча дзяцей, якія сутыкаюцца з рызыкай беднасці.

Акрамя таго, у краіне дзейнічае важны інструмент для недастаткова абароненых дзяцей - дзяржаўная адрасна-сацыяльная дапамога (ДАСД). Асноўнымі яе атрымальнікамі з'яўляюцца сем'і з дзецьмі. Патэнцыял ДАСД у зніжэнні дзіцячай беднасці вельмі высокі, але рэалізаваць яго на практыцы не атрымліваецца. З аднаго боку, неабходнае пашырэнне вобласці выкарыстання гэтага інструмента, а з другога - павелічэнне яго даступнасці за кошт спрашчэння адміністрацыйных працэдур, звязаных з атрыманнем ДАСД. На гэты момант атрымліваецца, што марнаванні бюджэту на дзяцей агулам даволі значныя, аднак яны сканцэнтраваныя дыспрапарцыйна, бо большая частка ідзе на дзяцей да трох гадоў. З прычыны гэтага праблема ўразлівасці дзяцей што да рызыкі беднасці ў школьным веку застаецца не развязанай.

Яшчэ адзін паказчык, паводле якога можна ацэньваць эфектыўнасць сістэмы дзяржаўных дапамог, - стымуляванне нараджальнасці ў краіне. Бо напраўду сістэма дапамог пазіцыянуецца ў першую чаргу як частка сямейнай палітыкі. У апошнія гады выдаткі на дапамогі значныя, нават трохі павялічваюцца, а нараджальнасць пачала зніжацца.

Так, інструменты стымулявання нараджальнасці перастаюць працаваць. Мы сутыкнуліся з выклікамі, якія закранаюць сістэму падтрымкі сем'яў з дзецьмі. Яе трэба змяніць так, каб яна стымулявала нараджальнасць і не прыводзіла да ўзнікнення рызыкі беднасці дзяцей. Гэта праблема такога ж маштабу, як рэфармаванне пенсійнай сістэмы, і наўрад ці можа быць развязаная ў сярэднетэрміновай перспектыве.

Гэтым летам Даследчы цэнтр ІПМ распачаў даследаванне, якое тычыцца рэфармавання сістэмы сацыяльнай абароны насельніцтва. Напрыклад, мы правялі дзесяць фокус-груп, на якіх задавалі рэспандэнтам пытанні аб іх стаўленні да дзейнай сістэмы падтрымкі сем'яў з дзецьмі, пенсійнай сістэмы, а таксама пра тое, якія магчымасці для рэфармавання гэтых сістэм яны бачаць.

Меркаванні аб сістэме падтрымкі сем'яў з дзецьмі ў фокус-групах падзяліліся. Прыкладна палова апытаных мяркуе, што дзяржава павінна больш актыўна выдзяляць грошы для стымулявання нараджальнасці. Іншая частка адказала, што беларусы гатовыя да нараджэння дзяцей, трэба проста стварыць умовы для гэтага. Гаворка ідзе аб магчымасці працаўладкавання і вядзення бізнэсу, інфраструктуры для сем'яў з дзецьмі, магчымасці сумяшчэння занятасці і выхавання дзяцей і г. д. Магчыма, больш увагі варта надаць гэтаму. Напрыклад, варта выдзяляць больш сродкаў на будаўніцтва дзіцячых садкоў, зрэшты, ясляў, каб эфектыўныя на рынку працы людзі маглі сумяшчаць прафесійную дзейнасць з выхаваннем дзяцей.

Сістэма падтрымкі сем'яў з дзецьмі не стаіць на месцы. За апошнія пяць гадоў былі павялічаныя штомесячныя дапамогі для дзяцей да трох гадоў, перагледжаны механізм іх разліку. Раней яны былі прывязаныя да бюджэту пражытковага мінімуму, а цяпер - да сярэдняга заробку. Акрамя таго, уведзеная дапамога на дзяцей ад 3 да 18 гадоў для хатніх гаспадарак, якія выхоўваюць адначасова дзяцей ва ўзросце да 3 гадоў і ад 3 да 18 гадоў.

Прабелы застаюцца нават у рамках існай сістэмы. Сталая праблема - беднасць шматдзетных сем'яў, хоць інструментаў для іх падтрымкі, здавалася б, шмат. А так як магчымасці дзяржавы фінансаваць сістэму сацыяльнай падтрымкі насельніцтва памяншаюцца, хацелася б бачыць больш актыўнае развіццё адраснай сацыяльнай дапамогі.