Людзі мастацтва супраць Лукашэнкі

Беларуская культура за два месяцы прайшла шлях ад па-за палітыкай да авангарду пратэсту.

Прадстаўнікі розных груп беларускага культурнага пратэсту распавялі «Нямецкай хвалі» пра тое, што імі рухае.

- А ў чэрвені ўсе пачалося з «Евалюцыі» - арышту карціны Хаіма Суціна «Ева», - распавядае філосаф Вольга Шпарага, прадстаўніца створанага экс-кандыдатукай у прэзідэнты Святланай Ціханоўскай апазіцыйнай Каардынацыйнай рады. 14 чэрвеня тэлеканал «Беларусь 1» паведаміў, што пры ператрусе ў Белгазпрамбанку карціны далучылі да крымінальнай справы, і ў кадры - карціна «Ева» Суціна. Экс-дырэктар банка Віктар Бабарыка ўспрымаўся прыхільнікамі перамен як асноўны апанент Аляксандра Лукашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах, таму і затрыманне Бабарыкі, і арышт карціны выклікалі абурэнне.

Пры чым тут «Ева»?

- Вакол «Евы» ўтварыўся рух, розныя мастакі ў розных сферах прапаноўвалі свой адказ на сітуацыю з «Евай»... потым гэта выплюхнулася на вуліцу», - кажа Шпарага. Гэта быў усплёск мемаў, прынтаў з «Евай» на футболках, паштовыя маркі з гэтай карцінай раскупілі, улады адказалі рэпрэсіямі за чытанне вершаў і перформансы.

Затым, са слоў філосафа, у жніўні з'явіліся новыя формы культурнага пратэсту, якія былі выкліканыя развязанымі ўладамі рэпрэсіямі і тэрорам. Увосень турэмнае і дваровае мастацтва і выказванні на гэтую тэму сталі значным чыннікам.

«Філосафы сказалі б, што гэта сацыяльная з’ява нарэшце ахапіла ўсё грамадства, усё што рабілася да гэтага - рабілася не так сабе - рэзюмуе Шпарага. Ёсць надзея, што гэтая «евалюцыя» ператвараецца ў сапраўдную рэвалюцыю і мы пяройдзем ад аўтарытарнай формы кіравання да дэмакратычнай, кажа яна.

Акторы тэатра звольніліся практычна ўсім складам

Для народнай акторкі Беларусі Зоі Белахвосцік пачатак культурных пратэстаў наўпрост звязаны з тэатрам імя Янкі Купалы. Мастацкі кіраўнік тэатра Мікалай Пінігін падпісаў адкрыты ліст супраць утрымання Віктара Бабарыкі ў СІЗА КДБ, а дырэктар тэатра Павел Латушка адмовіўся яго звольніць. Але пералом здарыўся 10-12 жніўня, калі з'явілася інфармацыя пра збіццё і катаванні затрыманых за ўдзел у несанкцыянаваных пратэстах.

- Калі адбыўся гэты жах, пачалася гэтая крывавая вайна пасля 9 жніўня, мая дачка Валянціна Гацуева сказала: «Мы павінны нешта рабіць, тэрмінова прыдумаць, мы не можам маўчаць», - распавядае Белахвосцік. Купалаўцы запісалі відэазварот супраць гвалту, дырэктар тэатра адмовіўся звальняць пратэстоўцаў, а калі звольнілі дырэктара, «звольніліся ўсе разам».

Гэта адбылося напярэдадні святкавання стагоддзя тэатра, і ўжо без даху над галавой незалежная тэатральная група «Купалаўцы» паставіла 12 кастрычніка значны для нацыянальнага адраджэння Беларусі спектакль паводле п'есы Янкі Купалы «Тутэйшыя», які быў забаронены ў савецкі час. Запіс гэтага выступу на YouTube за тыдзень паглядзелі больш за 288 тысяч разоў. Цяпер 63 купалаўцы даюць андэграўндныя выступы для дваровых супольнасцяў, але не могуць выступаць на афіцыйным узроўні - Мінкульт не дае гастрольнага пасведчання.

- Даслоўна за два месяцы дзеячы культуры людзі перасталі сцвярджаць, што яны па-за палітыкай, - канстатуе Сяргей Будкін, журналіст, прадусар, адзін з лідараў Фонду культурнай салідарнасці. Фонд спрабуе дапамагчы беларускім дзеячам культуры, якія страцілі працу за выказванне палітычных поглядаў, знайсці новыя праекты, атрымаць самарэалізацыю - у Беларусі ці за мяжой. Таксама ў парадку дня міжнародная кампанія салідарнасці. Са слоў Будкіна, яны спрабуюць прыцягнуць сусветных зорак да інфармацыйнай кампаніі аб тым, што адбываецца ў Беларусі. Яшчэ адна задумка тычыцца маральнага ціску на тых, хто разганяе дэманстрацыі ў Беларусі.

- Мы хочам пазбавіць іх куміраў. Плэй-ліст амапаўцаў амаль цалкам вядомы. Мы хочам звярнуцца да гэтых выканаўцаў, каб яны асудзілі гвалт, - падзяліўся планам Будкін.

Фемінісцкая мова культуры пратэстаў

Вольга Шпарага спрабуе пералічыць рысы беларускага культурнага пратэсту: разнастайнасць, калектыўныя формы, палітычнае вымярэнне, фемінісцкая мова, рэгіяналізм і спантаннасць.

- Калі да гэтага неяк крытыкавалі наша грамадства за брак даверу, сувязяў, то тут раптам вялізную колькасць калектыўных формаў выказванняў, - кажа філосаф. Паводле ейных слоў, разнастайнасць формаў дапамагае і рознасць людзей захаваць, і агульную мову знайсці. Шпарага падае прыклад плакатаў са словамі «Б'е - значыць, сядзе» і робіць выснову: «Мы бачым адказ на гвалт у феміністычным ключы, які пранізвае розныя формы выказвання».