«Калі можна патрапіць у пекла, то гэта менавіта тое месца»

Экс-вязні расказалі, што адбываецца ў “прэс-атрадах".

У гомельскай жаночай калоніі ёсць два атрады, якія лічацца “прэс-атрадамі”. Іх асаблівасць - шматлікія правакацыі і даносы, а таксама вельмі жорсткае стаўленне да палітвязняў. У адзін з іх патрапіла Марыя Калеснікава ў пачатку свайго знаходжання ў калоніі. Іншыя жанчыны, якія прайшлі праз “прэс-атрад” і ўжо вызваліліся, распавялі пра тое, што адбываецца там: як арганізуюць “падставы”, рэжуць навалачкі і падкідваюць гусеніц у гурткі.

Расследаванне “Катаванні і жорсткае абыходжанне ў гомельскай жаночай калоніі №  4” падрыхтаваў Міжнародны камітэт расследавання катаванняў у Беларусі. Гэта спецпраект праваабарончай арганізацыі "Прававая ініцыятыва", заснаваны разам з беларускімі і міжнароднымі праваабаронцамі.

Для даследавання аўтары дакумента вывучылі 20 інтэрв'ю з былымі жанчынамі-палітвязнямі, якія адбывалі пакаранне ў ПК-4 у перыяд з траўня 2021 да лютага 2024 года. Інтэрв'ю падрыхтавалі праваабаронцы "Вясны" і "Міжнароднага камітэта расследавання катаванняў у Беларусі".

Усе персанальныя звесткі з інтэрв'ю выключаныя, каб не стварыць новыя складанасці і праблемы для жанчын-асуджаных, якія застаюцца ў няволі, піша “Зеркало”.

"Забараняюць з ёй наогул размаўляць"

Найбольш вядомыя палітычныя вязні знаходзяцца пад вялікім кантролем і ціскам, гаворыцца ў даследаванні. Такіх, а таксама тых, хто адмаўляецца ад супрацоўніцтва, прызнання віны і іншых дзеянняў, якія патрабуюцца ад іх адміністрацыяй, змяшчаюць у так званыя прэс-атрады. Такімі ў ПК-4 лічацца 9-ы і 18-ы атрады.

Іх спецыфіка ў тым, што зняволеныя, якія знаходзяцца там, пастаянна сочаць адзін за адным і паведамляюць адміністрацыі аб усіх парушэннях, а таксама пастаянна правакуюць або нават падладжваюць парушэнні.

Паводле інфармацыі жанчын, якія вызваліліся, Марыі Калеснікавай надаецца самая пільная ўвага з боку адміністрацыі. Першапачаткова яна знаходзілася ў 18-м атрадзе. У ім няма іншых палітычных вязняў. Таму сведчанняў аб тым, што адбываецца з ёй самой, не так шмат.

- Марыя Калеснікава, яна адна ў атрадзе, гэта значыць з ёй “палітычных” ніякіх няма, забараняюць з ёй наогул размаўляць, - распавяла адна з суразмоўніц праваабаронцаў.

“Гэта была проста падстава”

У пэўны момант Марыя патрапіла ў штрафны ізалятар. Паводле інфармацыі аўтараў даклада, прычынай стала "тое, што пазычыла гадзіннік на час дзяжурства іншай дзяўчынцы". Даваць іншым вязням свае рэчы нельга, адміністрацыя лічыць гэта парушэннем.

— Дзяўчынка, якая ўдзельнічала ў спартландыі, <…> змагла ўгаварыць Марыю пазычыць ёй гадзіннік, — успомніла былая палітычная зняволеная. - Літаральна праз невялікі прамежак часу ў атрад прыйшлі супрацоўнікі калоніі, то бок гэта, відавочна, была проста падстава. І на Калеснікаву напісалі рапарт. І я так разумею, гэта было яе першае парушэнне, пасля якога яе адправілі ў штрафны ізалятар.

У даследаванні праваабаронцаў пададзенае імя дзяўчыны, якая папрасіла гадзіннік, - Стэла Мамулян. Іншыя зняволеныя характарызавалі яе як чалавека, які "працуе з мусарамі". Пасля ўдзелу ў правакацыі яна атрымала магчымасць размаўляць з асуджанай з іншага атрада, вынікае са сведчанняў у дакладзе.

Пра гісторыю з гадзіннікам Калеснікавай раней паведамляла выданне "Наша Ніва". Пазней з рэдакцыяй звязаліся знаёмыя Стэлы, каб прадставіць яе пазіцыю. Былая зняволеная казала сябрам, што Марыя дала ёй гадзіннік на час спаборніцтваў, але проста падчас іх да Стэлы падышлі супрацоўнікі і яго забралі.

Спагнанне за гэта атрымалі абедзве - і Калеснікава, і Мамулян. Праўда, Марыю адправілі ў штрафны ізалятар, а Стэлу пазбавілі працяглага спаткання.

Таксама адна з былых зняволеных прыгадала, як ёй "налівалі ваду" ў туфлі. Паводле ейныхслоў, з Калеснікавай у пэўны момант здарылася тое ж самае.

- Я потым смяялася, кажу, мяне вельмі высока паднялі. Двум чалавекам ва ўсёй калоніі, гэта мне і Машы Калеснікавай, налілі ваду ў туфлі, - распавяла яна.

“У мяне былі ўвесь час гусеніцы ў кубку з гарбатай”

У дакладзе праваабаронцаў прыведзены сведчанні некалькіх былых зняволеных, якія згадвалі атрад № 9. Яго таксама называюць “прэс-атрадам” або “прэс-хатай”.

- Адзін з асноўных атрадаў, дзе адбываліся гэтыя жудасныя рэчы, гэта дзявяты. Яго сярод асуджаных часта называюць, асабліва сярод палітвязняў, "прэс-хатай", ну, "прэс-хата" не ў разуменні таго, што пакой там ёсць нейкі, а ў тым сэнсе, цалкам атрад, - успамінала вызваленая зняволеная.

- Гэта самы жорсткі атрад, калі вось можна патрапіць у пекла, то гэта менавіта тое месца, - прыводзяць праваабаронцы яшчэ адно сведчанне.

- У мяне ў гэтым атрадзе былі парэзаныя навалачка, прасціна. Былі ўвесь час гусеніцы ў кубку з гарбатай, пастаянна вядро вады на ложку, - распавяла іншая жанчына, якая прайшла праз “прэс-атрад”.

Аб атрадзе № 9 “палітычныя”, апроч працы на фабрыцы, былі вымушаныя выконваць мноства дадатковай працы.

— Тыя, хто стаіць на прафілактычным уліку праз экстрэмізм, ходзяць незалежна ні ад чаго на ўсё абіранне бульбы, морквы, цыбулі. Бывала такое, што тры дні запар мы абіраем бульбу з цыбуляй. Бывала, што мы 80 мяшкоў бульбы павінны былі абабраць. Ну, там нас ідзе чалавек 20, за пару гадзін мы павінны вельмі хутка ўсё гэта абабраць тупымі нажамі, - цытуюць аўтары дакладу сведчанне былой палітычнай зняволенай.

Само знаходжанне ў гэтым атрадзе выкарыстоўваюць як метад ціску.

- Яна адмовілася пісаць памілаванне, - успамінала былая зняволеная гісторыю іншай жанчыны. - Яе пераводзяць у 9-ы атрад. У яе ў целагрэйцы знаходзяць ушытыя лёзы, і яна ідзе на пакаранне, на камісію. Яна абышлася папярэджаннем. Але ёй аператыўнік сказаў: "Калі не хочаш працягу, напішы на памілаванне". І яна тады напісала на памілаванне. Тады яе перавялі назад.

- У мяне таксама былі пагрозы ад Чорнага (гаворка пра аператыўнага супрацоўніка Ігара Чорнага. - Заўв. Рэд.), - Распавяла былая зняволеная. - Апошнія разы, калі мы з ім камунікавалі наконт маіх парушэнняў, ён мне пагражаў перакінуць у дзявяты, з іроніяй, ну тыпу: "Ну што ты, ну класны атрад жа, чаго ты пачынаеш?".

“Любіла даваць індывідуальныя заданні”

Са сведчанняў былых зняволеных, “арганізоўваў” атрад № 9 “самы заўзяты” аператыўны супрацоўнік Аляксандр Кузняцоў (пазней ён перайшоў у атрад №18). Начальніца атрада № 9 - Ангеліна Максімчыкава. Правакацыі адбываліся не толькі з яе дазволу, але і па ейным заданні, сцвярджаюць суразмоўцы праваабаронцаў:

— Усе жахі, якія адбываюцца ў калоніі, большасць з іх, яны наўмысныя, гэта значыць гэта спецыяльна зроблена на загад ад супрацоўнікаў. Часцей за ўсё ад супрацоўнікаў аператыўнай часці і начальніка калоніі. Але таксама там прысутнічалі супрацоўнікі такія, як Ангеліна Сяргееўна Максімчыкава, начальніца 9-га “прэс-атрада”, якая ўдзельнічала сапраўды гэтак жа ў розных збіваннях, прыгнётах, вымагальніцтвах і іншым.

Максімчыкава любіла даваць індывідуальныя заданні менавіта для палітычных вязняў. <…> Людзі проста прыходзілі да іх і кідалі ў твар сваю брудную бялізну, дзесьці з месячнымі, дзесьці там у г*не, у мачы, проста смярдзючае, потнае.

Са сведчання вызваленых жанчын, у атрадзе № 9 - мноства іншых зняволеных, хто пагадзіўся супрацоўнічаць з адміністрацыяй калоніі. Праз такіх людзей супрацоўнікі "падстаўлялі" непажаданых зняволеных.

- Опер дае каманду "фас"… А з улікам таго, што ў 9-м атрадзе амаль усе працуюць на опера, можна каманду даць любому ці ўсім. Гэты чалавек падкідвае іголку, потым нечакана прыходзіць ператрус, знаходзіць гэтую іголку ці гэты нож з машынкі, і складаецца рапарт за захоўванне забароненага прадмета, - гаворыцца ў даследаванні.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com