Сволачы адкажуць

Памяці Шуры і ўсіх астатніх.

Нядаўна ў Полацку памёр Аляксандр Палынскі. Шура Палынскі — гэта маё пакаленне журфакоўцаў: мы разам спявалі рок-песні пад гітару, сядзелі дапазна ў чыёйсьці пакоі інтэрната на Кастрычніцкай вялікай кампаніяй, размаўлялі цытатамі з міцькоўскай творчасці і верылі, быццам наперадзе жыццё такое цудоўнае, што нават уявіць сабе немагчыма.

Шура памёр, а ягоная жонка Тіна Палынская ужо пяць месяцаў сядзіць у СІЗА Віцебска. Яе старэйшая дачка Маргарыта — там жа. Не ведаю, ці скажуць Ціне пра смерць мужа. Раней не толькі казалі, але і адвозілі пад канвоем развітацца. Хай і ў кайданках, але паседзець 10 хвілін каля труны можна было. Цяпер ужо нікому не даюць такой магчымасці — развітацца з родным чалавекам. А можа, і ўвогуле не паведамляюць пра смерць.

Шура Палынскі быў добрым журналістам, а потым — добрым паэтам. Ён жыў у Полацку з Тінай і яе дачкамі. Тіна Палынская, пакінуўшы журналістыку, знайшла сябе ў архівах. Яна складала сямейныя кнігі.

Але не проста вышуквала ў архівах запісы пра нараджэнні, шлюбы, смерці — яна ехала ў горад або вёску, адкуль родам заказчык кнігі, распытвала старажылаў, запісвала аповеды. Гэта было не генеалагічнае дрэва — гэта заўсёды была гісторыя, жывая і яскравая, з вобразамі і ўспамінамі.

Для Ціны было важна, каб у гэтай гісторыі былі дэталі — напрыклад, колер сарафана бабулі, у якім яна гнала залётнікаў з ганка. А яшчэ Тіна магла проста дапамагчы адшукаць сляды сям'і, якая калісьці жыла ў Беларусі. Я ведаю многіх людзей, якім Тіна дапамагала іх адшукаць і аднаўляла калісьці парваныя сямейныя сувязі.

Высакародная справа, і галоўнае — ніякай сувязі з сучаснасцю. Архівы. Царкоўныя кнігі. Пыл вякоў.

У маі Тіну арыштавалі разам са старэйшай дачкой Маргарытай, студэнткай гістфака БДУ. Малодшую дачку забраў яе бацька. Сын Палынскага Ігар, музыкант і стваральнік гурта Sumarok, у эміграцыі. Быў у Шуры Палынскага дом — і не стала. Была сям'я — і не стала. А цяпер і Шуры не стала.

Я часта думаю вось пра што. Мы прызвычаіліся лічыць забітымі рэжымам тых, хто памёр у турме. Вітольд Ашурак, Мікалай Клімовіч, Ігар Леднік, Алесь Пушкін і іншыя нашы героі — вы ўсе ведаеце гэтыя імёны. Але чаму мы не адносім да забітых рэжымам тых, хто не дачакаўся сваіх родных з-за кратаў? Тых, у каго сэрца не вытрымала? Тых, у каго не засталося сіл жыць, штодня чытаючы пра катаванні ў калоніях і турмах? Яны гэтак жа халоднакроўна забітыя. І не толькі Палынскі.

Успомніце Ігара Афнагеля, энцыклапедыста і марафонца. Дыстанцыямі, якія ён прабег, можна было чатыры разы абкруціць экватар. Ён быў здаровы, моцны чалавек, але пасля арышту сына Яўгена памёр праз некалькі месяцаў.

Успомніце Віктара Статкевіча, які жыў чаканнем сустрэчы з сынам шмат гадоў, падчас усіх тэрмінаў Мікалая. Трымаўся, ведаў, што трэба дачакацца. Віктар Статкевіч памёр вясной мінулага года, праз год пасля таго, як ад Мікалая перасталі прыходзіць лісты.

Успомніце маці Ларысы Шчыраковай, якая памерла праз паўгода пасля арышту дачкі. Ларысу не толькі не адвезлі развітацца з мамай, але нават на магілу не далі магчымасці пайсці — вывезлі ў Літву пасля трох гадоў зняволення. А ёй, гамяльчанцы, з калоніі да могілак пешкі дайсці можна было. Але родны горад Ларыса ўбачыла толькі мімаходзь, у акно машыны, калі яе вывозілі на беларуска-літоўскую мяжу. А маміну магілу наогул не ўбачыла.

Яўген Афнагель таксама не змог пайсці на могілкі — яго гэтак жа вывезлі з краіны. Не кажучы ўжо пра Мікалая Статкевіча.

Дык ці маглі ўсе гэтыя людзі — маці Ларысы, бацькі Яўгена і Мікалая, муж Ціны і многія іншыя — працягваць жыць, каб іх родных не затурылі ў турмы? Безумоўна, маглі б. Значыць, яны такія ж забітыя рэжымам, як Пушкін і Ашурак. І лік ахвяр трэба весці з улікам і гэтых страт.

Калісьці даўно Алесь Бяляцкі тлумачыў мне, што рэпрэсаваны — гэта зусім не абавязкова той, хто адседзеў. Алесь казаў: калі, дапусцім, чалавек не мог знайсці працу з-за сваёй грамадзянскай пазіцыі і з гэтай прычыны не набыў патрэбны стаж і не атрымаў пенсію, — ён таксама рэпрэсаваны.

Дык вось, такі ж падыход патрэбны і ў дачыненні да асабліва цяжкіх злачынстваў рэжыму. Забіты — гэта не толькі той, хто корчыўся на турэмнай падлозе ў свае апошнія хвіліны без медыцынскай дапамогі, але і той, хто не змог перажыць арышт і прысуд блізкага чалавека, хто не вытрымаў, не дажыў, не дачакаўся.

За іх сволачам таксама давядзецца адказаць.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com