Беларускія мужчыны рызыкуюць не дажыць да пенсіі

У гэтай гісторыі ёсць непрыемны радок дробным шрыфтам.

Улады зноў абяцаюць «рост пенсій», заклікаюць плаціць больш узносаў, пазней выходзіць на заслужаны адпачынак і наогул паводзяць сябе так, быццам пенсія — гэта амаль дэпазіт з гарантаваным вяртаннем, піша «Вашы грошы».

Але ў гэтай гісторыі ёсць непрыемны радок дробным шрыфтам: значная частка мужчын да пенсіі можа проста не дажыць.

Паводле даных Белстата, у 2024 годзе чаканая працягласць жыцця пры нараджэнні ў Беларусі склала 69,3 года ў мужчын і 79,2 года ў жанчын. Разрыў — 10 гадоў.

Пенсійны ўзрост мужчын цяпер — 63 гады, а жанчын — 58. Атрымліваецца, што заслужаны адпачынак, у сярэднім, мужчынам свеціць на 6,3 года, а жанчынам — на 21,8 года. Пагадзіцеся, розніца ўражвае.

Пры гэтым варта памятаць, што, калі мы кажам пра працягласць жыцця, гаворка ідзе пра сярэднюю ацэнку для пакалення пры цяперашніх узроўнях смяротнасці. Калі паглядзець даныя міжнароднай платформы-агрыгатара эканамічнай і фінансавай статыстыкі Сeicdata, то ўбачым, што да 65 гадоў у Беларусі ў 2022 годзе дажывала толькі 65% мужчын.

Значыць, да пенсіі (63 гады) дажыло крыху больш, але пры гэтым прыблізна трэць мужчын так і не адчула радасці заслужанага адпачынку, хоць пры гэтым яны плацілі адлічэнні ў пенсійны фонд.

Пры гэтым сярод жанчын паказчык дожываемасці да 65 гадоў у 2022 годзе складаў 86%. Улічваючы, што пенсія ў жанчын пачынаецца ў 58 гадоў, можна смела казаць, што больш за 90% з іх убачылі пенсійнае пасведчанне.

Чаму гэта датычыць не толькі здароўя, але і грошай

Пенсія — гэта не банкаўскі ўклад і не «асабісты сейф», які можна адкрыць у старасці. У дзяржаўнай сістэме адзін з ключавых рызыкаў для чалавека і яго сям’і ў тым, што выплаты спыняюцца са смерцю атрымальніка, а далей уступаюць у сілу асобныя правілы падтрымкі блізкіх.

У Беларусі такая падтрымка існуе ў выглядзе пенсіі ў сувязі са стратай кармільца. Але гэта не ўніверсальная «перадача пенсіі жонцы/мужу», пра якую часта кажуць у паўсядзённых абмеркаваннях.

І калі ўявіць, што ў грамадзян Беларусі з’явілася б магчымасць выбіраць, куды ўкладваць адкладзеныя на старасць грошы і калі атрымліваць іх назад, існуе высокая верагоднасць, што дзяржаўны фонд сацыяльнай абароны ФСЗН імкліва б растаў.

Дарыць дзяржаве грошы на працягу ўсяго жыцця і з верагоднасцю адзін да трох не ўбачыць іх увогуле — не выглядае выгаднай прапановай. Пры гэтым абавязковыя ўзносы ў ФСЗН у краіне вельмі вялікія: кожны працоўны беларус штомесяц пералічвае ў фонд 35% свайго заробку.

Уявім сітуацыю: жонка знаходзіцца на пенсіі, а муж памёр, так да яе і не дажыў. Прэтэндаваць на нешта з пенсіі мужа яна можа толькі ў выпадку, калі знаходзілася на поўным утрыманні ў сужонка або атрымлівала дапамогу, якая была «пастаяннай і асноўнай крыніцай сродкаў да існавання».

Калі ўдасца даказаць, што жанчына была на ўтрыманні мужа, ёй належыць 40% сярэднямесячнага заробку кармільца (па правілах разліку заробку), але не менш за 100% мінімальнага памеру пенсіі па ўзросце (а мінімальная пенсія па ўзросце з 1 лістапада 2025 года — 122,77 рублёў).

А як гэта адбываецца ў іншых краінах: пенсія «пераходзіць» удаве ці не?

Каб не скочвацца ў папулізм, важна не блытаць тэрміны. У многіх краінах ідзе гаворка не пра «спадкаванне пенсіі», а пра тую ж пенсію па страце кармільца/рэверсійную пенсію — асобную выплату сужэнцу (часам дзецям) з умовамі па ўзросце, стажы памерлага, сямейным статусе і г.д.

Напрыклад, у Польшчы «сямейная пенсія» прызначаецца, калі ў памерлага ўжо было права на пенсію/інвалідную пенсію (ці ён атрымліваў такую выплату), а члены сям’і адпавядаюць крытэрыям.

Для ўдавы/удаўца базавыя ўваходныя ўмовы такія: 50+ гадоў на момант смерці сужонка або прызнаная непрацаздольнасць. Таксама на выплаты можна прэтэндаваць, напрыклад, пры выхаванні дзіцяці.

Важны момант: у адрозненне ад Беларусі, памер выплаты складае 85% ад пенсіі памерлага, калі атрымальнік адзін; 90% — калі двое; 95% — калі трое і больш.

У Германіі права на ўдаўчую пенсію ў базавым выглядзе з’яўляецца, калі шлюб/партнёрства доўжыўся мінімум 1 год (ёсць выключэнні, напрыклад, пры няшчасным выпадку), памерлы выканаў «мінімальную страхоўку» — звычайна 5 гадоў узносаў (таксама ёсць выключэнні), а атрымальніца/атрымальнік не ўступіў у новы шлюб.

Далей сістэма дзеліцца на «малую» і «вялікую» ўдаўчую пенсію. Малая (25% ад пенсіі памерлага) належыць, калі жанчына маладзей за 47 гадоў, не мае інваліднасці і не выхоўвае дзіця. Яна выплачваецца максімум 2 гады. Вялікая (да 55% ад пенсіі памерлага) прызначаецца, калі жанчына дасягнула парогавага ўзросту, альбо прызнаная непрацаздольнай, альбо выхоўвае дзіця да 18 гадоў.

У Літве «ўдаўчая» пенсія па лініі Sodra прызначаецца, калі вы выконваеце хаця б адну ўмову (вось некалькі асноўных): пенсійны ўзрост (няважна, колькі вам было на дату смерці сужонка), жонка атрымала інваліднасць у дзень смерці сужонка або на працягу 5 гадоў пасля.

Па памеры Літва адрозніваецца ад мадэлі «працэнт ад пенсіі мужа» (як у Германіі/Польшчы). У «новай» стандартнай мадэлі Літвы гэта фіксаваная даплата, а не працэнт ад пенсіі мужа. На 2025 год базавы памер ўдаўчай пенсіі — 42,29 € у месяц, ён індэксуецца штогод.

Чаго чакаць далей?

Варта нагадаць, што адбывалася ў нашай краіне апошняе дзесяцігоддзе. У Беларусі пенсійны ўзрост пачалі паэтапна павышаць з 1 студзеня 2017 года, гэта замацаваў указ Прэзідэнта №137 ад 11.04.2016. Называецца ён «Аб удасканаленні пенсійнага забеспячэння», але сутнасць удасканалення зводзілася да таго, што людзі сталі выходзіць на пенсію на тры гады пазней.

Механіка была простая: штогод +6 месяцаў адначасова для мужчын і жанчын, пакуль не дасягнулі новых верхніх межаў. У выніку пенсійны ўзрост жанчын вырас з 55 да 58 гадоў, а мужчын — з 60 да 63 гадоў.

Пры гэтым неаднаразова ад чыноўнікаў гучала, што павысіць пенсійны ўзрост мужчынам да 65 гадоў, а жанчынам да 60 — выдатная ідэя. Праўда, разумеючы непапулярнасць такіх рэформаў, на самым высокім узроўні пра іх гавораць максімальна абцякальна і асцярожна. Напрыклад, у лістападзе 2024 года міністр працы Наталля Паўлючэнка адзначала: «Хачу запэўніць, што ў нашай краіне на парадку дня не стаіць такое пытанне. Павелічэнне пенсійнага ўзросту для нашых грамадзян не плануецца».

Праз год, у лістападзе 2025-га, старшыня «Палаты прадстаўнікоў» Ігар Сяргеенка заявіў, што «пакуль гэтае пытанне не разглядаецца, не вывучаецца ні ў «Палаце прадстаўнікоў», ні ў ўрадзе».

Здавалася б, сэнс той жа, але рыторыка крыху змянілася. Магчыма, хутка пачуем, што «падымаць будуць дакладна не ў гэтым годзе», а потым — што пенсійны ўзрост «павялічаць усяго толькі на два гады, а не на пяць».

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com