Палітычнае жыццё без Ярмака толькі пачынаецца

Наперадзе шмат цікавых падзей і новых палітычных тэндэнцый.

Ужо больш за тыдзень Украіна жыве без Ярмака. На думку многіх, ён быў ці не вызначальным элементам сістэмы ўлады, уплываў амаль на ўсё. І што?

Але ўсё ў парадку. Краіна жыве і працуе. Перамовы з амерыканцамі адбываюцца. Як высветлілася, гэта магчыма і без Ярмака. І нават Офіс Прэзідэнта працуе, хоць пераемнік Ярмака да гэтага часу не прызначаны. Не адбылося ні кіраўніцкай, ні палітычнай катастрофы. Ды і не павінна было адбыцца. Шмат хто пачынае разумець, што рэальны палітычны ўплыў Ярмака быў значна перабольшаны. З іншага боку, таксама відавочна, што пасля таго, як Ярмак сышоў, не адбылося нейкага палітычнага цуду. Краіна застаецца прыкладна ў тым жа стане, з тымі ж праблемамі, што і раней (хіба што за выключэннем праблемы самога Ярмака).

І не выпадкова ўжо пачалася дыскусія пра тое, што хоць Ярмака і няма на высокай пасадзе, але ён нібыта застаецца (ці за кулісамі, ці фігуральна, як пэўны «калектыўны Ярмак»). Гэтая дыскусія мае або чыста канспіралагічнае вымярэнне, або публіцыстычна-тэарэтычнае значэнне. Таму пакуль устрымаюся ад удзелу ў дэбатах пра «цені Ярмака» ва ўкраінскай уладзе.

Лепш і больш карысна звярнуць увагу на канкрэтныя падзеі, якія характарызуюць палітычнае жыццё без Ярмака.

Галоўная падзея, якая да гэтага часу не адбылася — няма новага кіраўніка Офіса Прэзідэнта Украіны. Судзячы па заявах Уладзіміра Зяленскага, ён ужо сустрэўся з усімі патэнцыйнымі кандыдатамі на гэтую пасаду. Некаторыя нават пайшлі на другі круг такіх кансультацый. Рашэнне чакалася 5 снежня. Але не адбылося.

Падобна, што прэзідэнт вельмі вагаецца. Ён выбірае не толькі паміж асобамі. Гэта і выбар наступнай мадэлі адміністравання яго палітыкі.

Вельмі верагодна, што Зяленскі хацеў бы мець такога ж універсальнага адміністратара, памочніка і перамоўшчыка, якім спрабаваў быць Ярмак, але без яго таксічнасці і канфліктнасці. Аднак любы з патэнцыйных кандыдатаў на пасаду кіраўніка Офіса Прэзідэнта будзе іншым і з пункту гледжання сваіх асабовых і палітычных якасцяў, і з пункту гледжання яго ўспрымання ўнутры Украіны, а таксама з боку нашых міжнародных партнёраў. Займацца амаль усім не атрымлівалася і ў Ярмака. І наўрад ці да гэтага імкнуцца патэнцыйныя кандыдаты на ролю галоўнага адміністратара ў камандзе прэзідэнта Зяленскага. Ды і не атрымаецца, калі хто-небудзь захоча. І ўнутрыпалітычная сітуацыя істотна змяняецца, і міжнародныя абставіны становяцца больш складанымі. Галоўнае, што ніхто не хоча новага Ярмака.

Калі на пасаду кіраўніка Офіса Прэзідэнта выбіраць прафесійнага вайскоўца, то гэта акцэнт на функцыях Вярхоўнага Галоўнакамандуючага, калі прафесійнага дыпламата — то акцэнт на перамовах і на знешнепалітычных функцыях. Але зараз значна ўзрастае патрэба ў рэгуляванні ўнутрыпалітычных праблем і выклікаў. Хто гэтым будзе займацца? Таму прэзідэнту Зяленскаму давядзецца абапірацца не на кагосьці аднаго, а на групу сваіх найбліжэйшых паплечнікаў, кожны з якіх будзе адказваць за асобны стратэгічна важны напрамак. Насамрэч прэзідэнту Украіны, магчыма, ёсць сэнс стварыць нешта кшталту «хатняга кабінета» (умоўнага «палітбюро») для прыняцця найбольш важных рашэнняў, якія дазвалялі б утрымліваць баланс палітычных інтарэсаў па розных выкліках — ваенных, перамовных, бяспековых, унутрыпалітычных, сацыяльна-эканамічных. Але ці гатовы да гэтага Уладзімір Зяленскі?

Яшчэ адна прычына, чаму да гэтага часу няма рашэння пра новага кіраўніка Офіса Прэзідэнта Украіны, — не кожны патэнцыйны кандыдат на гэтую пасаду імкнецца яе атрымаць. Хутчэй наадварот. Пасада кіраўніка Офіса ўспрымаецца (пасля Ярмака) як таксічнае месца, якое можа разбурыць далейшую палітычную кар'еру. А нехта не хоча губляць свой «феадальны домен», дзе ён і цар, і бог, і вайсковы начальнік. Што цікава, амаль усе мае інфармаваныя суразмоўцы, з якімі я апошнім часам абмяркоўваў тэму кадравых прызначэнняў (не толькі на пасаду кіраўніка Офіса Прэзідэнта), амаль адзінадушна казалі, што калі прэзідэнт асабіста просіць прыняць яго прапанову, то адмовіць амаль немагчыма. Але тады або прэзідэнт просіць недастаткова настойліва, або яшчэ не просіць, а толькі пытаецца, або патэнцыйны кандыдат знаходзіць вельмі важкія аргументы, чаму яго нельга перамяшчаць з цяперашняй пасады на іншую.

Аднак у чым пазітыў цяперашняй сітуацыі, калі няма новага кіраўніка Офіса Прэзідэнта?

Па-першае, Уладзімір Зяленскі прывыкае жыць і працаваць без Ярмака. Ён вымушаны падладжвацца пад новую рэальнасць і ў пэўнай ступені перабудоўваць кіраўнічыя і палітычныя механізмы. Галоўная кнопка на яго пульце кіравання ўжо не працуе, новая яшчэ не з'явілася. І, хутчэй за ўсё, спатрэбіцца новы і больш складаны «пульт кіравання».

Але яшчэ больш важна тое, што кіраўнічая сістэма і палітычнае асяроддзе хутка прывыкаюць жыць без Ярмака. Яшчэ не зусім зразумела, што і як будзе далей, але працэсы перабудовы палітычных адносін ужо пачаліся.

У гэтым кантэксце знакавымі былі падзеі, што адбыліся трэцяга снежня.

Падзея першая — прыняцце дзяржбюджэту на 2026 год. Адбылося гэта як-небудзь будзённа, без вялікага шуму, нечакана хутка і без асаблівых праблем. Не ацэньваю сам бюджэт. Пытанняў і заўваг да яго шмат, нават вельмі. Але з пункта гледжання вызначальных тэндэнцый палітычнага жыцця без Ярмака значным з'яўляецца сам факт прыняцця парламентам дзяржбюджэту. Гэта заўсёды адно з ключавых галасаванняў у парламенце. У многіх дэмакратыях гэтае галасаванне прыраўноўваецца да вотуму даверу ўраду.

На пачатку снежня здавалася, і пра гэта шмат казалі вядомыя парламенцкія інсайдары, што галасоў за бюджэт няма, што фракцыя «Слуга народа» на мяжы калапсу і страты статусу парламенцкай большасці. Але адбылося крыху інакш.

За бюджэт прагаласавалі 257 дэпутатаў, у тым ліку 193 дэпутаты з фракцыі «Слуга народа». То бок спрацавала і сітуацыйная большасць, коштам якой большасць парламенцкіх рашэнняў прымаецца яшчэ з восені 2021 года, і абсалютная большасць дэпутатаў прэзідэнцкай фракцыі прадэманстравалі сваю лаяльнасць. Звычайна лаяльнае прэзідэнту ядро фракцыі «Слуга народа» складае 170–175 дэпутатаў. Каб у «Слуг» прагаласавала больш за 190 дэпутатаў, трэба праводзіць дадатковую мабілізацыю галасоў унутры фракцыі, і гэта заўсёды няпроста. За бюджэт галасы «Слуг» сабралі амаль па максімуме.

Гэта галасаванне паказала, што кіраўніцтва парламента і кіраўніцтва прапрэзідэнцкай фракцыі захоўваюць кантроль над парламентам, а таксама над абсалютнай большасцю дэпутатаў прэзідэнцкай партыі і забяспечваюць прыняцце неабходных рашэнняў. Што вельмі паказальна, гэта адбылося ў адсутнасць прэзідэнта Зяленскага ва Украіне і без умяшання Офіса Прэзідэнта. Ключавую ролю ў гэтым адыгралі старшыня парламента Руслан Стефанчук і, асабліва, кіраўнік парламенцкай фракцыі «Слуга народа» Давід Арахамія.

Давід Арахамія пацвердзіў сваю рэпутацыю вельмі эфектыўнага перамоўшчыка ўнутры парламента. Праз прыняцце бюджэту на 2026 год Стефанчук і Арахамія фактычна даслалі прэзідэнту Зяленскаму сігнал пра сваю лаяльнасць, але таксама паказалі, што яны могуць забяспечваць кантроль над парламентам і без умяшання Офіса Прэзідэнта. Але гэта не будзе адбывацца аўтаматычна. Адпаведна, з імі (і з фракцыяй у цэлым) трэба лічыцца і дамаўляцца.

Тым не менш, у Вярхоўнай Радзе застаюцца даволі моцныя міжпартыйныя супярэчнасці (апазіцыя па-ранейшаму хоча стварэння кааліцыйнага ўрада), складанай застаецца і сітуацыя ўнутры фракцыі «Слуга народа». Наколькі стабільнай будзе сітуацыя ў парламенце далей, убачым тады, калі Вярхоўная Рада будзе галасаваць за прызначэнне некалькіх новых міністраў.

Трэцяга снежня адбылася яшчэ адна знакавая падзея. Кіеўскі апеляцыйны суд вызваліў дэтэктыва НАБУ Руслана Магамедрасулава з СІЗА, у якім той знаходзіўся пяць месяцаў. У раптоўнае праяўленне судовай справядлівасці я неяк слаба веру. Гэта або кулуарныя дамоўленасці «сілавікоў» (калі няма фактару Ярмака), або жэст прымірэння з боку СБУ і пракуратуры адносна НАБУ (маўляў, Ярмака ўжо няма, давайце спыняць «вайну», у якой нас выкарыстоўвалі). Але таксама звярну ўвагу, што справы па дэтэктывах НАБУ не закрытыя канчаткова. То-бок гаворка пра гатоўнасць да «перамір'я», а не пра поўную адмову ад супрацьстаяння, якое ўзнікла некалькі месяцаў таму. Наколькі я разумею, яшчэ не ўсе праблемы паміж «сілавікамі» высветленыя. І праблемы былі не толькі ў ўплыве Ярмака.

Так ці інакш, палітычнае жыццё без Ярмака толькі пачынаецца. Наперадзе шмат цікавых падзей і новых палітычных тэндэнцый.

Уладзімір Фесенка, Facebook

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com