«Гэта ўжо не званочак, а цэлы набат»

У Беларусі зніклі дзясяткі тысяч медсястр.

Многія беларусы (і ўлады таксама) не па чутках ведаюць пра маштабны адток медыкаў з нашай краіны. Але гаворка не толькі пра лекараў-спецыялістаў: у рэспубліканскай базе вакансій — тысячы вакансій медыцынскіх работнікаў сярэдняга і малодшага звяна: медсястр, фельчараў, лабарантаў, санітараў.

Белстат прыводзіць лічбы: на 10 тысяч насельніцтва ў Беларусі прыпадае 54 лекараў і 136 медыцынскіх работнікаў (пры тым 95% медсясцёр — жанчыны), і гэта лепш, чым дзе-нідзе ў Еўропе. Аднак аналіз сястрынскага звяна ў сістэме аховы здароўя РБ, праведзены пры падтрымцы незалежных прафсаюзаў, паказвае: праблема значна больш маштабная, чым здаецца.

«Салідарнасць» зазірнула ў дакумент і спытала ў эксперта, чаму «знікаюць» беларускія медсястры.

— Сярэдняе звяно — тое, на чым у прынцыпе трымаецца сістэма аховы здароўя, — кажа намеснік прадстаўніка па сацыяльнай палітыцы ОПК, адзін з лідараў прафсаюза медыкаў Станіслаў Салаўей. — Каб як ні гучала для кагосьці дзіўна, без медсястр медыцына можа зрабіць значна менш, чым без лекараў.

Але ў Беларусі іх праца моцна абясцэненая. У масавай свядомасці «сястрычка» — дзяўчынка, якая раздае таблеткі, у лепшым выпадку дапамагае лекарам у аперацыйным блоку.

Насамрэч, медсястра — асобная прафесія; вучыцца ёй, па вялікім рахунку, трэба даўжэй, чым гэта робіцца ў Беларусі (1 год 10 месяцаў — 2 гады 10 месяцаў). А розніцу дзяжурства ў бальніцы з вопытнай медсястрой або студэнткай медкаледжа ведае кожны практыкуючы лекар.

— Медсястра — не проста важны чалавек у калектыве, яна незаменная, — падкрэслівае суразмоўца «Салідарнасці». — З нагрузкай медсястры рэанімацыйнага аддзялення асабіста я і блізка не справялюся; гэта змогуць толькі лекары-рэаніматолагі або лекары хуткай дапамогі.

Тады чаму ў Беларусі з прафесіі сышлі 40 з 130 тысяч падрыхтаваных медсястр? (І гэта, адзначым, даныя за 1991–2019 гады, да з’яўлення ўнутраных і знешніх шокаў: пандэміі COVID-19, масавых рэпрэсій, пачатку вайны ва Украіне).

«Горшае праяўленне патрыярхату: гарбуйцеся як коні, а мы вас назавём упрыгожаннем»

— Нестача медыцынскіх работнікаў — сусветная праблема…

— Што дазваляе беларускай дзяржаве казаць: гэта тэндэнцыі, у ўсіх так. Але прычыны нестачы ў свеце крыху іншыя. Павялічваецца попыт на медсястр, бо насельніцтва старэе (калі гаворым пра Еўропу), насельніцтва расце (калі гаворка пра Азію).

Плюс медыцына ўскладняецца. Раней адзін лекар з медсястрой мог правесці аперацыю — і чалавек выжываў, цяпер патрэбныя чатыры лекары і дзве медсястры — і людзей выжывае больш, раней выпісваюцца.

Так, у Еўропе медсястры таксама выгараюць, але з гэтым спрабуюць змагацца, шукаюць прычыны. У нас падыход прасцейшы: выпусціць як мага больш выпускнікоў, канвеер. І прымусовая адпрацоўка. А пакуль першая хваля працуе, мы новую падрыхтуем.

Практычна ГУЛАГаўская сістэма: навошта цаніць жыццё зняволенага, калі табе дашлюць новую партыю. Год-два — ідзі, там навучышся.

Аналіз даных з розных крыніц дазваляе ўбачыць маштаб маніпуляцый. Напрыклад, Міністэрства аховы здароўя паведамляла, што на кастрычнік 2023 года ў краіне было амаль 113 тысяч сярэдніх медыцынскіх работнікаў, а Фонд сацыяльнай абароны называў лічбу менш за 99,5 тысячы. Адкуль такая розніца? Верагодна, адны лічылі рэальных людзей, а другія — занятыя стаўкі. Адпаведна, і заробкі па сумяшчальніцтве выглядаюць салідна. Бо чыноўнікі не кажуць, што медыцынскія работнікі працуюць у сярэднім на 30% больш за астатніх.

Пасля 2019 года Міністэрства аховы здароўя ўвогуле перастала публікаваць штогадовую статыстыку. Таму даведацца дакладныя лічбы надзвычай складана. Але даныя, атрыманыя з закрытых справаздач, не б’юцца з афіцыйнымі і паказваюць на сур’ёзны дэфіцыт кадраў.

— Адна з каманд, што даследуе гэтую праблему, вывучае ўплыў харасменту (ВОСЬ ТУТ можна ўзяць удзел у анкетаванні), — распавядае Станіслаў Салаўей. — Пачынаючы з афіцыйнай пазіцыі кіраўніцтва («упрыгожанне калектыву», «нашы медсястрычкі»), мы бачым прыніжальнае, пагардлівае ўспрыманне, горшае праяўленне патрыярхату: гарбуйцеся як коні, а мы вас назавём упрыгожаннем. Праблема месцамі нават нармалізаваная: маўляў, што тут такога?

Сярод іншых прычын «зніклых» медсястр выгаранне будзе далёка не першай. На паверхні — нізкія заробкі пры несувымерна вялікай нагрузцы і таксічных умовах працы; адсутнасць кар’ерных перспектыў; парушэнне працоўных правоў; канкурэнцыя (заработак медсястры ў кабінеце касметолага і ў паліклініцы, не кажучы ўжо пра заробак у РБ і ў той жа Польшчы, занадта адрозніваецца).

— Я б яшчэ дадаў асаблівасці агульнага фону ў нашай краіне, які вельмі вялікай частцы грамадзян не дадае радасці жыцця і жадання будаваць сваю будучыню, — кажа наш суразмоўца.

«Улады ўперліся, што дзейнічаюць правільна, і працягваюць зацягваць пятлю»

Беларускія ўлады праблему ўсведамляюць. А як вырашаюць?

Замест павышэння заробкаў медыкам павялічваюць надбаўкі — іх можна і даць, і забраць: зручны інструмент кіравання і прыгожай статыстыкі. Замест дыялогу і абароны правоў медыцынскага персаналу «дзіркі» закрываюць студэнтамі і інтэрнамі, набіраюць усё больш мэтавікаў (калі ў 2010 годзе ў медкаледжах іх было 1,8%, то ў 2023 — амаль палова), якія адпрацоўваюць па размеркаванні 5 гадоў, а не 2. І радасна рапартуюць пра «лепшую замацаванасць кадраў».

Але гэта не рашэнне, кажуць эксперты: нараджальнасць у Беларусі падае, колькасць абітурыентаў таксама будзе змяншацца. Праблема адкладаецца ў доўгую скрыню, але не больш.

— У бягучы момант дзяржава спраўляецца ці толькі маскіруе праблемы?

— Тут тонкая мяжа. З аднаго боку, наша сістэма аховы здароўя працуе, і нельга сказаць, што агідна, што ўсё прапала. Людзі не паміраюць ад апендыцыту на вуліцах, не застаюцца без меддапамогі. Але якасць гэтай дапамогі — іншае пытанне.

Калі паглядзець на працягласць і якасць жыцця беларусаў, адэкватнасць аказання дапамогі — вось і адказ. Мы маглі і мусілі быць у значна лепшым становішчы, чым цяпер. Беларуская медыцына задыхаецца, а павінна была развівацца.

Узяўшы няправільны курс, улады ўперліся, што дзейнічаюць правільна, і працягваюць зацягваць пятлю. Чым далей — тым горш. Калі скончацца і гэтыя рэсурсы — студэнты, перапрацоўкі медыцынскага персаналу і іншае, — усё можа пасыпацца, як карткавы дамік. І мы атрымаем крызіс такога маштабу, калі бальніцы будуць зачыняцца з-за адсутнасці персаналу.

«У медкаледжах ні пра які адсев і гаворкі не ідзе — і гэта ўжо не званочак, а цэлы набат»

Сённяшняя сістэма аховы здароўя Беларусі — прыклад таго, як не павінна быць. Як мінімум, калі думаць пра будучыню, а не распавядаць казкі з мінулага пра «бясплатную медыцыну». Але ці рэальна зрабіць лепш — і колькі часу гэта зойме?

Паводле меркавання Станіслава Салаўя, справа не ў тым, што ў міністэрскіх крэслах сядзяць суцэль неразумныя або выпадковыя людзі. Былі і ёсць у Міністэрстве аховы здароўя вопытныя лекары, якія тым не менш вымушаныя маўчаць і гнуцца, лавіраваць у межах «лініі партыі» — каб і карысць прынесці, і не вылецець з працы.

— На жаль, простых рашэнняў кшталту «пяць простых спосабаў схуднець да лета» тут няма і фізічна быць не можа, бо праблема комплексная, — кажа лекар. — Што б улады ні рабілі, дэфіцыт медсястр будзе нарастаць — людзей проста няма.

Мы не можам, як для падтрымкі эканомікі ўлады бяруць крэдыт, гэтак жа «пазычыць» на некалькі гадоў дзясятак тысяч медсястр з Партугаліі. Калі ў універсітэт, на лекараў, ідзе больш ахвотных, чым месцаў, і захоўваюцца адбор і канкурэнцыя, то ў медкаледжах ні пра які адбор, адсейванне і гаворкі не ідзе — па сутнасці бяруць усіх, хто падаў дакументы, і гэта ўжо не званочак, а цэлы набат.

Рашэнні таксама патрэбныя комплексныя. Калі Беларусь, нарэшце, ратыфікуе канвенцыю аб барацьбе з харасментам, — ці вырашыць гэта праблему нізкіх заробкаў? А калі ўліць грошай у галіну, ці вырашыць гэта пытанні парушэння працоўных правоў? І чым даўжэй заплюшчваць вочы на сітуацыю, тым больш будзе назапашвацца праблем, якія давядзецца потым разгрэбваць у аварыйным тэмпе.

Таму слана трэба есці цалкам з розных бакоў.

Без рэформаў на доўгую перспектыву зрабіць нешта глабальна немагчыма — сама сістэма аховы здароўя ў Беларусі састарэла. А рэформы, у сваю чаргу, немагчымыя без ведання рэальнай карціны спраў. Сёння фальсіфікацыя статыстыкі прывяла да таго, што нават Міністэрства аховы здароўя не ведае, колькі ў нас, напрыклад, людзей вакцынавана ад грыпу.

У любым выпадку, паслабляючы гайкі, мы атрымаем пагаршэнне сітуацыі. Рэзкія змены могуць яго паскорыць, будзе шок без тэрапіі. Таму, як мне бачыцца, задачу трэба дзяліць на два этапы: спачатку стабілізаваць тое, што ёсць цяпер, каб было што трансфармаваць, і паступова, не на каленцы, рыхтаваць рэформы.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com