Рэжым залезе ў кішэні банкаў

Калі прыбытак водзіцца, ён распальвае апетыты ўладаў.

На пашыранай нарадзе з банкірамі 9 верасня Аляксандр Лукашэнка акрэсліў шэраг новых патрабаванняў да фінансавага сектара. Прычына простая: на фоне сур'ёзных праблем у эканоміцы дзяржава шукае грошы ўсюды, дзе толькі можна, і банкі тут выглядаюць асабліва спакусліва.

Невядома, што горш для беларускага бізнесу — калі ў яго няма грошай ці калі яны ёсць. Гэта датычыцца і банкаў. Калі прыбытак водзіцца, ён распальвае апетыты ўладаў.

Крэдытаваць, каго скажуць

Першы сігнал банкам: крэдытаваць тое, што прыярытэтна для дзяржавы. Лукашэнка наўпрост заявіў, што фінансаванне эканомікі — задача, якую беларускія банкі вырашаюць недастаткова. Іх заклікалі ўзмацніць «крэдытаванне эфектыўных інвестыцыйных праектаў, якія маюць высокі экспартны патэнцыял, накіраваных на імпартазамяшчэнне або развіццё рэгіёнаў».

Падзенне долі банкаўскіх крэдытаў у інвестыцыях (з 27% у 2014-м да 12% у 2024 годзе) улады ўспрымаюць як упушчэнне, якое трэба тэрмінова выпраўляць.

Аднак банкіраў у прынцыпе не трэба ўгаворваць фінансаваць эфектыўныя праекты. Яны і так не адварочваюцца ад бізнесу, які прыходзіць па грошы пад сапраўды прыбытковую справу.

Праблема ў іншым: такіх праектаў занадта мала. А калі гаворка пра буйныя ініцыятывы, асабліва дзяржаўныя, то іх акупнасць выклікае вялікія пытанні.

Такім чынам, банкі сёння абавязаныя ўжо не проста фінансаваць бізнес, але і настаўляць кліентаў, дзе скарачаць выдаткі і як весці справы правільна. Ідуць у ход і паўзабытыя рэцэпты кшталту стварэння фінансава-прамысловых груп — каб інтэграваць банкаўскі і прамысловы капітал дзеля інвестыцый.

Калі слабыя калгасы ўжо прымацоўвалі да яшчэ дыхаючых заводаў, то цяпер гэтая логіка развіваецца: чаму б праблемныя прадпрыемствы не прычапіць да працуючых банкаў.

Іншымі словамі, дзяржава шукае любыя механізмы, каб выцягнуць банкаўскія грошы ў рэальны сектар, не зважаючы на рыначныя рызыкі. Для чыноўнікаў такая схема зручная: калі прадпрыемства працягне заставацца стратным, вінаватыя ўжо не кіраўнікі, а банкі. З іх і спагнанне.

Навошта Лукашэнку крыпта

Другое патрабаванне ўладаў да банкаў — павялічыць долю безнаяўных разлікаў і прасоўваць фінансавую лічбавізацыю максімальна хуткімі тэмпамі. Афіцыйна гэта падаецца як клопат пра тэхналагічную будучыню: Нацбанк заяўляе пра планы да 2030 года давесці долю безнаяўнага абароту ў рознічным гандлі да 70%.

Лукашэнка патрабуе актыўней упроваджваць сучасныя лічбавыя банкаўскія тэхналогіі — ад плацяжоў па QR-кодах да сістэмы імгненных плацяжоў ужо да канца года.

Але за гэтай рыторыкай выразна праглядаецца і іншая матывацыя — татальны кантроль над плынямі грошай. Недарма падкрэсліваецца, што лічбавізацыя павінна прыносіць «рэальны эканамічны эфект» — чытай: даваць дзяржаве магчымасць бачыць і накіроўваць кожную капейку.

Асобнае месца ў планах займае лічбавы рубель. Ідэя лічбавай валюты неспадзявана стала любімым дзецішчам чыноўнікаў: яе ўсё актыўней лабіруюць на самым высокім узроўні. Старшыня Нацбанка Раман Галоўчанка на той жа нарадзе абвясціў, што ўжо ў 2026 годзе будуць гатовыя нарматыўная база і праграмнае забеспячэнне для паўнавартаснага запуску беларускага лічбавага рубля.

Але і тут галоўная каштоўнасць лічбавай валюты для ўладаў — у тым, каб адсочваць шлях грошай ад казны да канчатковага атрымальніка. Не дзіўна, што гэтая ідэя гарача падтрымліваецца — бо максімальная празрыстасць транзакцый абяцае максімальны кантроль. Калі кожную бюджэтную капейку можна адсачыць аж да пакупкі бабуляй піражка па карце, дык для дзяржавы гэта ідэальная сістэма.

Але пытанне шырэйшае. Улады гатовыя асвойваць нават крыптавалютныя і іншыя шэрыя зоны фінансаў. У ўмовах санкцый Беларусь шукае не толькі магчымасці збытку тавараў на экспарт, але і спосабы атрымліваць за іх выручку так, каб гэтыя разлікі не праходзілі пад кантролем заходніх банкаў.

Сёння, па сутнасці, глабальна адзіных крыптаправілаў няма, і Беларусь хоча выкарыстаць сітуацыю ў сваіх інтарэсах — накіроўваючы фінансавую актыўнасць у абыход традыцыйных каналаў. Недарма сярод альтэрнатыўных механізмаў разлікаў Лукашэнка згадаў і крыптавалюты.

Такім чынам, новая лічбавізацыя па-беларуску — гэта не столькі пра зручнасць для кліента, колькі пра абыход фінансавых санкцый і новыя інструменты кантролю за рухам грошай.

Цэны — стоп! Банкі супраць інфляцыі

Яшчэ адзін балючы для ўладаў пункт — рост цэн, з якім цяпер спрабуюць змагацца і з дапамогай банкаўскай сістэмы.

Паводле афіцыйных даных, інфляцыя ўжо ў 1,5–2 разы перавышае мэтавы арыенцір, і гэта выклікае сур'ёзную занепакоенасць на самым версе. Лукашэнка запатрабаваў тэрмінова зламаць тэндэнцыю росту інфляцыі. Прычым рабіць гэта, як водзіцца, зноў будуць адміністратыўнымі метадамі.

Такая палітыка выглядае як спроба выправіць памылкі папярэдняга ручнога ўмяшання новым. Улады самі стварылі інфляцыйны навес. Але калі ён пачаў апускацца на галаву эканомікі, высветлілася, што змагацца з праблемамі трэба ўсё ж рыначнымі мерамі. Праўда, як толькі рынак пачаў выпраўляць дысбалансы, чыноўнікі зноў узяліся ўмешвацца нерыначнымі спосабамі.

Відавочна, вера ў тое, што эканоміку можна наладзіць уручную, па-ранейшаму пераважае над даверам да рынку — апошні ў беларускай мадэлі лічыцца хутчэй ворагам, чым саюзнікам.

Вось таму і банкірам спускаюцца ўказанні стрымліваць інфляцыю любой цаной, фактычна падмяняючы сабой здаровыя рыначныя механізмы.

Купляць тое, што скажуць

Яшчэ адна ініцыятыва — стымуляваць попыт на айчынныя тавары за кошт пашырэння спажывецкага крэдытавання. Гаворка пра тое, каб беларускія сем'і часцей бралі крэдыты менавіта на прадукцыю мясцовай вытворчасці. Старшыня Нацбанка наўпрост заявіў пра мэту мінімум у два разы павялічыць долю выдачы спажывецкіх крэдытаў на тавары айчынных вытворцаў да канца пяцігодкі.

Па сутнасці, улада зноў робіць стаўку на адміністратыўнае прасоўванне беларускага прадукту. Замест таго каб павышаць канкурэнтаздольнасць айчынных тавараў — якасцю, цаной, маркетынгам, уключаюць механізм льготнага крэдытнага «упіхвання».

Аднак такая палітыка толькі замацоўвае неэфектыўнасць: прадпрыемствам не трэба паляпшаць тавар, калі дзяржава ўсё роўна забяспечыць збыт праз танныя крэдыты насельніцтву.

А прыбытак — не ваш

Нарэшце, самы паказальны тэзіс нарады: прыбытак, зароблены банкамі, не павінен імі разглядацца як уласны. Калі раней падобныя ідэі выказваліся кулуарна, то цяпер іх абвяшчаюць публічна.

Лукашэнка адкрыта абурыўся тым, што банкаўскі прыбытак «часам выкарыстоўваецца не на тыя мэты», і заявіў, што гэтыя грошы абавязаны вяртацца ў эканоміку. Яшчэ раз улада фактычна дае зразумець: сродкі, заробленыя банкамі, таксама ў распараджэнні чыноўніка.

Праўда, якую долю палічылі «лішняй» і якім спосабам яе забіраюць — адкрыта не паведамляецца. Але тут ёсць яшчэ важны момант: у сектары домінуюць структуры з расійскім капіталам, і пытанне, ці пагодзяцца іх уладальнікі так лёгка развітацца з прыбыткамі, застаецца адкрытым.

Расійскія банкіры ўмеюць лічыць грошы і абараняць свае інтарэсы. Проста так аддаць заробленае ў беларускі бюджэт яны наўрад ці захочуць — асабліва ўлічваючы, што і ў расійскай эканоміцы справы ідуць не надта.

У Мінска рычагоў ціску на Маскву няшмат, таму ў сутычцы за банкаўскія «лішкі» сілы бакоў нераўназначныя. Верагодна, беларускім уладам давядзецца абмежавацца тымі фінансавымі рэсурсамі, да якіх яны могуць дацягнуцца адміністратыўна — перадусім у дзяржаўных банках.

У выніку беларускім банкам фактычна прадпісваецца стаць кашалькамі дзяржавы і рухацца ў рэчышчы палітыкі ручнога кіравання.

Яны павінны стаць паслухмяным інструментам: крэдытаваць па ўказу, упроваджваць тэхналогіі для фінансавага кантролю, стрымліваць інфляцыю любой цаной, стымуляваць попыт на «правільныя» тавары і больш шчодра дзяліцца прыбыткам.

Такі рэжым ручнога кіравання, безумоўна, знізіць самастойнасць і эфектыўнасць банкаўскага сектара. Але для ўладаў важней заткнуць дзіркі ў эканоміцы любымі сродкамі.

Алесь Гудия, «Позiрк»

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com