Крамль шукае выканаўцаў

Чаму Додзік так патрэбны Пуціну.

Былы прэзідэнт Рэспублікі Сербскай (РС) ніяк не можа супакоіцца і прыняць рашэнні Суда БіГ і Цэнтральнай выбарчай камісіі, якія пазбавілі яго прэзідэнцтва.

Ён кідаецца ад пагроз вывесці РС з БіГ да клятваў у адданасці Дэйтанскім мірным пагадненням (ДМП), якія гарантуць яе цэласнасць, мір і бяспеку Заходнім Балканам. Ад стогнаў з нагоды вымушанага дзесяцігадовага сыходу з палітыкі (пра што ён сам заяўляў) да спробы правесці ў энтэце рэферэндум аб даверы да сябе як да прэзідэнта. Ідэя нядрэнная, нават дэмакратычная, аднак ёсць адно «але» — такі рэферэндум незаконны і антыканстытуцыйны.

Додзік, дасведчаны палітык, вядома, бачыць усе рызыкі сваёй гульні супраць Канстытуцыі БіГ і ДМП, а шырэй — міжнароднага права і міжнароднай супольнасці. Таму і спадзяецца на падтрымку drugara Пуціна, які таксама не зацікаўлены ў міры і стабільнасці на Заходніх Балканах.

Перад былым прэзідэнтам РС паўстаў пытанне — як сябе ратаваць, які выпрацаваць план? Так, рэферэндум — нядрэнны варыянт, але недастатковы і спрэчны. І таму яшчэ неабходна прыбраць Вярхоўнага прадстаўніка і закрыць яго Офіс (ОВП), не падаўжаць мандат еўрапейскіх сіл EUFOR — план што трэба. Але сілаў у Додзіка замала для зламу Дэйтанскай сістэмы, канстытуцыйнага ладу БіГ, каб стварыць пагрозу цэласнасці краіны, міру і стабільнасці ў БіГ. Што і адпавядае расійскім інтарэсам.

І ў верасні Додзік зноў «ашчаслівіў» Маскву сваім прыездам, дзе ён быў зусім нядаўна — толькі ў маі. Додзік аперадзіў па колькасці візітаў у Расію і сустрэч з яе кіраўніком Аляксандра Вучыча, Роберта Фіцо, Віктара Орбана. У аснове гэтага — узаемная зацікаўленасць і ўзаемная залежнасць Баня-Лукі і Масквы. Маскоўскаму рэжыму, нягледзячы на страшылкі пра расійскую «суперсілу», цяпер бракуе ні сіл, ні магчымасцей самастойна і сістэмна дэстабілізаваць БіГ, патрэбныя мясцовыя выканаўцы. А Додзіку і К° самастойна надзвычай цяжка рэалізаваць свой план без крэмлёўскай падтрымкі. Вось ён і вядзе пастаянныя кансультацыі з рознымі маскоўскімі чыноўнікамі — ад Пуціна да Шайгу.

Яго цяперашняя паездка ў Маскву (9–10 верасня) была не чым іншым, як узгадненнем планаў па дэстабілізацыі сітуацыі ў БіГ. Додзік застаўся задаволены: яго называлі «легітымны спадар прэзідэнт». Ён сустрэўся з двума Сяргеямі — Лаўровым і Шайгу, Юрыем Ушаковым. Яны былі згодныя з тым, што: Додзік легітымны, а Крысціян Шміт — не; EUFOR «акупуе» краіну; толькі Додзік, ну і Масква, абараняюць прынцыпы Дэйтана.

Увогуле, план, здаецца, уражвае. Аднак рэчаіснасць іншая і не адпавядае плану. І вось чаму.

Рэферэндум як зброя. Мы ўжо згадвалі, што абвешчаны 25 жніўня Скупшчынай РС рэферэндум незаконны і антыканстытуцыйны, што ўжо бачна з фармулёўкі пытання — «Ці прызнаеце вы рашэнне неабранага замежніка Крысціяна Шміта (маецца на ўвазе Вярхоўны прадстаўнік. — У.Ц.) і вердыкты неканстытуцыйнага Суда Босніі і Герцагавіны, вынесеныя супраць прэзідэнта РС, а таксама рашэнне ЦВК аб скасаванні мандата прэзідэнта РС Міларада Додзіка?» Вылучаныя мною словы дэманструюць маніпулятыўнасць і правакацыйнасць рэферэндуму. А абразліва-хамская фармулёўка наводзіць на думку, што яго суаўтары — маскоўскія спецыялісты, якія паабяцалі падтрымку яго правядзенню.

Рэферэндум нелегітымны, бо Канстытуцыя БіГ не дае энтэтам магчымасці адмяняць рашэнні цэнтральных дзяржаўных органаў БіГ, што і пацвердзіў Суд БіГ. Таму згаданы «рэферэндум» мэтазгодна разглядаць як юрыдычна неабавязковае апытанне грамадскай думкі, вынікі якога не даюць падстаў пакінуць за Додзікам пасаду прэзідэнта РС. А вось паўнамоцтвы Вярхоўнага прадстаўніка дазваляюць адмяніць рэферэндум. Выбары ж новага прэзідэнта ЦВК БіГ прызначыў на 23 лістапада.

Але Додзік і тут застаецца сабой. Заявіўшы некалькі разоў, што сыходзіць з палітыкі на 10 гадоў, ён прызначае рэферэндум, які павінен пакінуць яго ў палітыцы і даць яму магчымасць правесці яшчэ адзін антыканстытуцыйны рэферэндум — аб выхадзе РС з БіГ. Былому прэзідэнту Рэспублікі Сербскай не варта забывацца, што за пасляваенны час у РС рабіліся больш за 50 спробаў правесці рэферэндумы, якія так і засталіся на вербальным узроўні. У тым ліку дзякуючы прымяненню Вярхоўнымі прадстаўнікамі сваіх паўнамоцтваў.

Закрыць ОВП. Нягледзячы на пакаранне за непавагу да Вярхоўнага прадстаўніка і ігнараванне яго рашэнняў, былы прэзідэнт Додзік, падштурхоўваны расійскімі «сябрамі», аднавіў напады на Шміта. Як толькі Додзік і расійскія дыпламаты ні называюць Шміта — «самазванец», «нелегал», «разбуральнік Дэйтана» і г.д., якога дзеля «абароны» ДМП трэба прыбраць, а ОВП — ліквідаваць і разбурыць Дэйтанскую сістэму.

Таму Додзік з таварышамі выкарыстоўваюць любыя магчымасці для дасягнення гэтай мэты, у тым ліку маніпулюючы фактамі і абвінавачваючы дзейнага Вярхоўнага прадстаўніка ў тым, што ён, маўляў, прызначаны з парушэннем працэдуры, а менавіта без рашэння СБ ААН.

Аднак Вярхоўнага прадстаўніка прызначае Савет па імплементацыі мірнай дамовы. Гэта пацвярджае практыка такіх прызначэнняў, заснаваная на рэзалюцыях СБ ААН, пачынаючы з Рэзалюцыі 1031 ад 15 снежня 1995 года аб стварэнні такога інстытуту. Так і адбылося 21 мая 2021 года, калі Савет прызначыў Шміта, а яго папярэднік Валянцін Інцка праінфармаваў Генеральнага сакратара ААН. Адсутнасць прамой згадкі пра прызначэнне Вярхоўнага прадстаўніка ў рэзалюцыях СБ ААН па сітуацыі ў БіГ не з'яўляецца прэцэдэнтам: у снежні 2005-га Савет прызначыў Крысціяна Шварц-Шылінга Вярхоўным прадстаўніком, пра што не згадваецца ў наступных рэзалюцыях СБ ААН. І ніхто не разыгрываў спектакля вакол гэтай падзеі. Нават Додзік, які стаў у снежні 2006 года прэм'ер-міністрам РС.

З просьбай да маскоўскіх патронаў дапамагчы ў ліквідацыі ОВП выйшла няўдача: расійскі МЗС раптам успомніў, што РФ з'яўляецца адным з гарантаў ДМП і таму парушаць іх не будзе. Адразу прыгадваецца Будапешцкі мемарандум, які паказаў, чаго вартыя маскоўскія «гарантыі».

Далоў EUFOR. Існуе небяспека, што мандат EUFOR не будзе працягнуты. 31 кастрычніка на пасяджэнні СБ ААН будзе абмяркоўвацца чарговая штогадовая дакладная запіска Вярхоўнага прадстаўніка аб сітуацыі ў БіГ і пытанне аб падаўжэнні мандата еўрапейскіх сіл бяспекі. Падкрэслім — штогадовая, хаця Додзік і Лаўроў падаюць гэта як выключнае жаданне Масквы дапамагчы Баня-Луцы, некую неардынарную падзею.

І, натуральна, па выніках даклада Шміта будзе прынята рашэнне аб лёсе EUFOR. Вельмі верагодна, што Расія, якая старшынствуе ў СБ, заблакуе пытанне аб падаўжэнні мандата, а значыць і фінансавання, што зробіць немагчымым далейшае выкананне функцый еўрапейскіх сіл хуткага рэагавання ў БіГ і ліквідуе магутны ахоўны механізм стабільнасці БіГ.

Але не ўсё так дрэнна. EUFOR складаецца з падраздзяленняў краін — членаў НАТА, чыя штаб-кватэра ў Сараеве размешчана на базе Бутмір, у 100 метрах ад штаб-кватэры EUFOR. Таму цалкам верагодна, што замест еўрапейскай аперацыі Althea (у перакладзе — «аздараўляць»), пачнецца рэалізацыя іншай аперацыі, ужо сілаў НАТА, пад нейкай іншай сэнсава-рамантычнай назвай.

Аднак такое развіццё падзей — база Альянсу ў БіГ — палохае многіх. Расію — бо яна страціць уплыў на БіГ, у тым ліку і на РС, дзе цяпер размешчаны з дзясятак лакальных цэнтраў еўрапейскіх сіл, якія «па спадчыне» перайдуць да натаўцаў. Сербію — таму што яна будзе мець базы НАТА ў суседняй краіне і такім чынам канчаткова апынецца ў кальцы Альянсу. Додзіка і яго саюзнікаў, якія баяцца НАТА, гэтак жа, як і Масква, — паколькі гульні ў сепаратызм вайскоўцам не даспадобы.

Такім чынам, план простага грамадзяніна Додзіка і крэмлёўскіх стратэгаў добры для прэс-канферэнцый і інтэрв'ю. Рэальнасць жа значна складанейшая і не пакідае магчымасцей для фантазій палітыкаў, якія сыходзяць. Барацьба за захаванне БіГ, яе канстытуцыйнага ладу цяпер залежыць не толькі ад рашучасці Вярхоўнага прадстаўніка Шміта, але і ад пазіцыі членаў СБ ААН. Галоўнае — не ўтопіць вострую праблему ў бясплодных дыскусіях, як гэта нярэдка бывае ў ААН.

І так, Дэйтанскія мірныя пагадненні патрабуюць глыбокай рэдакцыі з улікам выклікаў для БіГ. Сённяшняя рэдакцыя найважнейшага дакумента, недакладнасці і недамоўкі ствараюць усё больш праблем для краіны.

Уладзімір Цыбульнік, «Зеркало недели»

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com